Ο ονομαζόμενος Παράγοντας Αλφα Νέκρωσης Νεοπλασίας (Tumor Necrosis Factor Alpha, ΤΝF-α) ηχεί σαν ένα πολύ εκφοβιστικό μόριο, και στην πραγματικότητα είναι. Μια από τις «εργασίες» του είναι να σκοτώνει καρκινικά κύτταρα – ή, μάλλον, να τα πείθει να αυτοκτονούν. Το όνομά του όμως είναι λίγο παρεξηγήσιμο. Ο ΤΝF-α, όπως είναι γνωστός στους ειδικούς, κάνει περισσότερα πράγματα από το να συρρικνώνει νεοπλασίες. Είναι μια ομάδα πρωτεϊνών που ονομάζονται κυτοκίνες και χρησιμοποιούνται από το ανοσοποιητικό σύστημα για να κατευθύνουν, σαν αφεντικά, άλλα κύτταρα του οργανισμού. Αυτό το επιτυγχάνουν τροφοδοτώντας τα πιο πάνω κύτταρα με μηνύματα, με τα οποία τα υποχρεώνουν να λειτουργούν σαν διακόπτες ανοίγματος ή κλεισίματος (ηλεκτρικού) κυκλώματος ως αντίδραση σε κάποια μόλυνση.
Τα παλαιότερα χρόνια υπήρξε νύξη ότι μία από αυτές τις αντιδράσεις είναι η κόπωση. Επιπλέον, οι κυτοκίνες είχαν ενοχοποιηθεί για κόπωση, η οποία δεν είχε σχέση με μόλυνση. Για να εξετάσει περισσότερο αυτή την ιδέα, ο Thomas Birchler του πανεπιστημιακού νοσοκομείου της Ζυρίχης και οι συνεργάτες του αποφάσισαν να μελετήσουν την επίδραση των κυτοκινών στο βιολογικό ρολόι, το οποίο διατηρεί τον οργανισμό σε λειτουργία σε συγχρονισμό με τον ήλιο. Τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα στα πρακτικά της Αμερικανικής Εθνικής Ακαδημίας Επιστήμων δείχνουν ότι αυτή η επίδραση είναι βαθιά και μπορεί να βοηθήσει στην ερμηνεία του φαινομένου της χρόνιας κόπωσης.
Τα νωθρά γονίδια
Τα γονίδια, τα οποία ρυθμίζουν το ρολόι του σώματος, είναι πολύ δραστήρια σε ορισμένα τμήματα του μυαλού. Ωστόσο, υπάρχουν -όπως όλα τα άλλα γονίδια- σε σχεδόν όλα τα κύτταρα του οργανισμού. Οι ερευνητές, για να μπορέσουν να τα μελετήσουν, συνήθως καλλιεργούν κύτταρα, τους ινοβλάστες, πάνω στα οποία μπορούν να εργαστούν. Σε τέτοια κύτταρα άρχισε την έρευνά του ο δρ Βichler.
Προσθέτοντας κυτοκίνες στο ινοβλαστικό σύστημα ήταν σαν να πέταξε ένα γαλλικό κλειδί στις εργασίες. Εξι από τα γονίδια ρολογιού, ερχόμενα σε επαφή με την κυτοκίνη, απορρυθμίστηκαν και έγιναν πιο «νωθρά». Ο δρ Bichler και οι συνεργάτες του συνέχισαν τα πειράματα σε ποντίκια. Οι ίδιες βιοχημικές μεταβολές έλαβαν χώρα στα μυαλά των ποντικιών. Τα πειραματόζωα εμφανίστηκαν πολύ λιγότερο δραστήρια από τα ποντίκια που δεν υπέστησαν αγωγή.
Σαν αντίδραση στη μόλυνση, μια τέτοια αδράνεια έχει νόημα. Για παράδειγμα, ο πυρετός (ο οποίος επίσης ελέγχεται από κυτοκίνες) δημιουργεί εχθρικό περιβάλλον στην αναπαραγωγή των βακτηρίων και των ιών. Ο λήθαργος εξοικονομεί ενέργεια, η οποία μπορεί να ξοδευτεί για τη δόμηση του ανοσοποιητικού συστήματος – μια ιδιαιτέρως απαιτητική προσπάθεια.
Με άλλα λόγια, αυτά που φαίνονταν σε πρώτη ματιά ότι ήταν συμπτώματα μόλυνσης, στην πραγματικότητα ήταν αντιδράσεις προσαρμογής (αν και δυσάρεστες) σ’ αυτήν.
Αυτοάνοσες ασθένειες
Ωστόσο, όπως το πιο ισχυρό σύστημα μπορεί να χαλάσει, έτσι και το ανοσοποιητικό σύστημα σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να προσβάλει το σώμα υπέρ του οποίου αμύνεται, προκαλώντας κάποια αυτοάνοσο ασθένεια. Ενα παράδειγμα αυτοανόσου ασθένειας είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Η πάθηση αυτή έχει συχνά συσχετισθεί με κόπωση και ένα πείραμα που έγινε τον περασμένο χρόνο από τη Louise Pollard στο King’s College του Λονδίνου έδειξε ότι πιθανώς να είναι υπεύθυνες οι κυτοκίνες. Η δρ Pollard έκανε σε ασθενείς με κόπωση και αρθρίτιδα ενέσεις με μια πρωτεΐνη, η οποία προσδένεται ειδικώς στις κυτοκίνες και έτσι περιορίζει τη συγκέντρωσή τους στο σώμα. Τα άτομα τα οποία υποβλήθηκαν σ’ αυτή τη θεραπευτική αγωγή αισθάνθηκαν λιγότερη κόπωση.
Είναι επίσης πιθανό, οι κυτοκίνες να είναι η εξήγηση για το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης. Ουδείς γνωρίζει τι είναι αυτό, ούτε πώς διεγείρεται. Μερικοί ερευνητές, όμως, πιστεύουν ότι υπεύθυνη είναι ιογενής μόλυνση. Αυτή θα ενεργοποιήσει ασφαλώς το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο ενθαρρύνει την παραγωγή κυτοκινών, και ενισχυμένα επίπεδα κυτοκινών έχουν, πράγματι, παρατηρηθεί σε άτομα με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης. Αυτό έχει γενικώς χαρακτηριστεί ως σύμπτωμα, στο πλαίσιο της διάγνωσης μόλυνσης. Αλλά πιθανόν να είναι η αιτία. Εάν αυτό είναι αληθές, ο περιορισμός των επιπέδων κυτοκίνης στους πάσχοντες μπορεί πιθανόν να τους ανακουφίσει.