Η μαγική, μεταμορφωτική τέχνη του Πάμπλο Πικάσο

Η μαγική, μεταμορφωτική τέχνη του Πάμπλο Πικάσο

5' 25" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η επιστροφή του Πικάσο; Μα είχε φύγει ποτέ ο παλιός εκείνος ταυρομάχος για να γυρίσει σήμερα; Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η παράλληλη έκθεση «Ματίς και Πικάσο», που έγινε πριν από λίγα χρόνια στην Τέιτ Μόντερν του Λονδίνου, είχε αποβεί υπέρ του Γάλλου και κατά του Ισπανού. Ενδιάμεσα, παρενέβη και ένας Αμερικανός, ο Αντι Γουόρχολ, που τα γούστα τουλάχιστον λένε ότι είναι πιο «απτός» και πιο «προσιτός» από τον Πικάσο. Και ακόμη είναι ο Μαρσέλ Ντισάν, η γριά εκείνη αλεπού που, η ιστορία τουλάχιστον έδειξε, άσκησε μεγαλύτερη επιρροή στους επιγενόμενους.

Ο έρωτας σαν έμπνευση

Ο Πικάσο, όμως, φαίνεται πως αντέχει και Ματίς και Γουόρχολ και Ντισάν. Εκανε τέχνη αδιαφορώντας για το μέλλον (κατά τα λόγια του) και τώρα δύο ωραίες εκθέσεις στο Εδιμβούργο της Σκωτίας δείχνουν την ελευθερία του απέναντι στο βάρος της ετυμηγορίας του μέλλοντος· και πόσο επαναστατικά μπορούσε να δημιουργεί. Η αρχαία τέχνη, σύμφωνα με τον προκλητικό ορισμό του Κλάες Ολντενμπουργκ, είναι «ταύροι, αρχαίοι Ελληνες και γυμνά κορίτσια». Αυτά πήρε ο Πικάσο και τα έκανε μοντέρνα τέχνη. Αξίζει να θυμηθούμε ότι τα καλλίκορμα εκείνα κορίτσια που τα στήνει πλάι στη θάλασσα, πάνω σε λευκά υφάσματα, λες και προέρχονται από έναν Ενγκρ ή έναν Σεζάν, τα έκανε 10 χρόνια μετά τον κυβισμό. Και ότι ξαναπιάνει το θέμα του Μινώταυρου και της παρθένας που είχε για πρώτη φορά θίξει στα 20 του, πολύ αργότερα, στη γέρικη ηλικία του, όταν είχε αποδυθεί σε έναν αγώνα κατά του χρόνου, μέσα από την αποτύπωση του έρωτα.

Τι μας δείχνουν (ή ξαναδείχνουν) οι δύο αυτές εκθέσεις, «Ο Πικάσο στο χαρτί» στην Ντιν Γκάλερι και «Πικάσο, ο διαπνεόμενος από πάθος» στο Εθνικό Μουσείο της Σκωτίας; Τόσο τα σχέδια και τα χαρακτικά της πρώτης όσο και τα κεραμικά και οι φωτογραφίες της δεύτερης δείχνουν ότι κύρια έμπνευση του Πικάσο ήταν ο έρωτας ο σωματικός. Ερωτας των γυναικών, για να ‘μαστε σίγουροι, τις οποίες είχε αποκαλέσει «θεές ή χαλάκια εμπρός στην πόρτα». Και τις οποίες γοήτευε να παίζουν πρώτα τον ένα ρόλο και ύστερα τον άλλο. Αλλά δίνοντάς τους αμέτρητες μορφές ενδιάμεσα, είτε με τα δάχτυλα πλάθοντας τον πηλό ή σύροντας το μολύβι πάνω στο χαρτί ή τον χρωστήρα στο μουσαμά. Σε όλες αυτές τις μορφές είναι φανερά τα ίχνη της διάνοιας και της τέχνης του.

Εξαιρετικά ευδιάκριτα είναι στα έργα του στο χαρτί θα έλεγε κανείς πιο φανερά από ό,τι στους πίνακες. Το ότι τούτο καθίσταται σαφές είναι η μεγάλη αρετή της έκθεσης στην Ντιν Γκάλερι. Δίνει στον επισκέπτη την ευκαιρία να δει τον Πικάσο ολόκληρο, από τις τσιρκολάνικες οικογένειες της νιότης του, τον κυβισμό, τον ψευδο-υπερρεαλισμό, την προσωπογραφία, έως την ύστατη ερωτική έκρηξη των γηρατειών του· με μεγάλη καθαρότητα. Και να ανακαλύψει πράγματα που συχνά κρύβονται κάτω από τον τεράστιο όγκο της συνολικής δημιουργίας του.

Η ηθική Πικάσο;

Ενα παράδειγμα είναι ο κυβισμός του, ο οποίος στο χαρτί, μακριά από την απαιτητικότερη επιφάνεια του μουσαμά και του πίνακα, δείχνει πιο παιγνιώδης. Η καμπύλη μιας μποτίλιας έχει μια άλλη γλυκύτητα, το ξεφύλλισμα μιας εφημερίδας είναι ένας στρόβιλος από γεγονότα που αφήνουν μόνο κάποιες φευγαλέες λάμψεις στον αέρα.

Το πρόσωπο της Ντόρας Μάαρ γίνεται ένα λείο ωοειδές αντικείμενο, το στόμα σαν σχήμα που μόλις το άφησε ένα φιλί, τα στήθη και οι γλουτοί σε μια ηδεία στρογγυλότητα. Η φημισμένη μεταμορφωτική ικανότητα του Πικάσο βρίσκεται παντού, τα μάτια γίνονται στόμα ή μύτη, τα γεννητικά όργανα γρίφοι και το ανάποδο· ένα μεγάλο προσχέδιο του διάσημου πίνακα «Η γυναίκα που κλαίει», έχει μεγαλύτερο βάσανο και μαρτύριο με τα δάκρυα δοσμένα με τέτοια οξύτητα πάνω στα μάγουλα σαν να είναι νύχια που σκίζουν το δέρμα. Η αρρενωπή φωνή και η μεγάλη δεξιοτεχνία συμβαδίζουν στον Πικάσο.

Η εκδοχή του του «Βιασμού των Σαββίνων» είναι ένα όργιο υπερδεξιοτεχνίας. Είναι όμως δύσκολο να ορίσει κανείς, ακόμη και να εντοπίσει, την ηθική του Πικάσο στα σχέδιά του. Σαφής είναι στις καρικατούρες του του Φράνκο, μια θαυμάσια σειρά που θυμίζει Αλφρέ Ζαρύ, όπου ο Στρατηγός αποδίδεται σαν επιθετικό, σαρκοβόρο φυτό· αλλά όχι τόσο σαφής στην περίπτωση του Στάλιν, ακόμη και μετά το 1956.

λυγερά κορίτσια του άλλοτε τα χαϊδεύει και άλλοτε τα παραμορφώνει. Στην έκθεση συμπεριλαμβάνεται και η φημισμένη φωτογραφία του Ρόμπερτ Κάπα, όπου ο Πικάσο στην ακρογιαλιά, βαδίζοντας δύο βήματα πίσω από τη Φρανσουάζ Ζιλό, την προστατεύει με μια ομπρέλα για να μην τη χτυπά ο ήλιος. Την ίδια Ζιλό που αργότερα της απαγόρευσε την είσοδο στο σπίτι του.

Κουρμπέ και Λασκό

Σε ένα πιάτο αφηγείται τις περιπέτειες θεών και κοριτσιών γεμίζοντας την αφήγησή του με σεξουαλικές μεταφορές και αλληγορίες. Ο μοντερνισμός δεν έτρεφε μεγάλο ενδιαφέρον στις ιστορίες, είχε μεγαλύτερο για τις σχέσεις, όμως οι ιστορίες είναι ένα βασικό θέμα στην παραγωγή του Πικάσο. Ακόμη και εκείνη η διάσημη σειρά λιθογραφιών «Ο ταύρος», δεν είναι παρά ένα πείραμα, οσοδήποτε επιτυχημένο και θαυμάσιο, αφού ο Πικάσο κατόρθωσε να δημιουργήσει 12 διαφορετικά ζώα από μια μήτρα. Καθώς στην πορεία ο ταύρος αλλάζει, με την κάθε μορφή του, πιο στυλιζαρισμένη, πιο μινιμαλιστική και πιο μοντέρνα, η ιστορία της τέχνης γράφεται ανάποδα, από τον ρεαλισμό του Κουρμπέ στην πρωτόγονη τέχνη των σπηλαίων του Λασκό.

Ο «Ταύρος» είναι ένα αριστούργημα, αλλά όπως στην περισσότερη τέχνη του Πικάσο τού λείπει η αγάπη. Θαυμάζεις, αλλά δεν λατρεύεις. Η τέχνη του δεν σου απευθύνεται προσωπικά, δεν σε ξεχωρίζει μιλώντας σε σένα· απευθύνεται στο σύμπαν. Ισως γι’ αυτό στις εκθέσεις του Εδιμβούργου επιχειρείται να τονιστεί η αυτοβιογραφία του δημιουργού, σαν να θέλουν να πείσουν ότι ο Πικάσο ήταν εξομολογητικός καλλιτέχνης. Για να μη φανεί απλησίαστος και ακατανόητος.

Οι ιστορίες, όμως, που αφηγείται, βίας, πάθους, ερωτοχτυπημένων θεών, ζώων, έρωτα και προδοσίας, δεν είναι δικές του, είναι οι απλές, παλιές ιστορίες των μύθων. Και το γεγονός ότι και τα δύο μάτια βρίσκονται στην ίδια πλευρά του κεφαλιού, όπως κάποτε παραπονιούνταν κάποιοι θεατές, δεν σημαίνει ότι το πρόσωπο είναι ακατανόητο.

Τόσο ευνόητο δεν είναι το τι κάνει ο Πικάσο με τους παλιούς μύθους αν και ποτέ δεν φτάνει στην αφαίρεση. Βλέπεις τον διεθνούς φήμης ζωγράφο να μελετά το μοντέλο του αλλά όχι γιατί το μοντέλο πλέκει· ή γιατί ο μουσαμάς του ξαφνικά αδειάζει ή γιατί τυφλώνεται ή γιατί το μοντέλο γίνεται καρικατούρα. Ούτε γιατί ο Πικάσο, μετά 5 δεκαετίες, ξαναγυρίζει στο ίδιο θέμα.

Δική της ζωή

Ο μέγας ειδήμων του Πικάσο, Τζον Γκόλντινγκ, είπε κάποτε ότι όσο περισσότερο μελετούσε την τέχνη του τόσο λιγότερο την καταλάβαινε. Και ότι ούτε ο ίδιος ο Πικάσο καταλάβαινε. Κάθε εικόνα του έχει δική της ζωή, που αναπαραγωγικά πολλαπλασιάζεται σε εκατοντάδες άλλες. Ευτυχώς, στις δύο τούτες εκθέσεις είναι μόνο διακόσιες που κι αυτές όμως έχουν συγκλονιστικό αντίκτυπο. Ο Πικάσο αποβλέπει στα ακρότατα αισθήματα με ακρότατη δύναμη ακόμη κι αν τα αισθήματα αυτά δεν είναι απολύτως κατανοητά.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή