Αν οι κουβέντες μπορούσαν να μειώσουν τις εκπομπές καυσαερίων, τότε η εβδομάδα που πέρασε ήταν καλή. Ξεκίνησε με περισσότερες από 80 ομιλίες από αρχηγούς κρατών στην ειδική συνεδρίαση στον ΟΗΕ και έκλεισε με μια διήμερη «συνάντηση» στον Λευκό Οίκο όπου θα συγκεντρωθούν οι χώρες που ρυπαίνουν περισσότερο. Το πρόβλημα είναι ότι εξακολουθούμε να οδεύουμε ολοταχώς προς μια κλιματική καταστροφή που θα μπορούσαμε να αποφύγουμε. Σκοπός της συνεδρίασης στον ΟΗΕ ήταν να δοθεί ο τόνος του κατεπείγοντος στις διαπραγματεύσεις για την αλλαγή του κλίματος και να προλειανθεί το έδαφος για μια διεθνή συνθήκη που θα επιβάλει πραγματικά όρια στην έκλυση αερίων του θερμοκηπίου. Το Πρωτόκολλο του Κιότο λήγει το 2012 και οι διαπραγματεύσεις αρχίζουν ή μάλλον θα αρχίσουν τον Δεκέμβριο στο Μπαλί αν οι κυβερνήσεις σταματήσουν να κωλυσιεργούν και αρχίσουν να δρουν. Η σημασία του Μπαλί είναι πολύ μεγάλη. Υπάρχει ακόμη η πιθανότητα να αποφύγουμε τις χειρότερες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή – αυτή η πιθανότητα, όμως, μειώνεται. Οι περισσότερες κυβερνήσεις γενικά αποδέχονται την ανάγκη να μην αυξηθεί η μέση θερμοκρασία του πλανήτη περισσότερο από δύο βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τη θερμοκρασία που υπήρχε πριν από τη βιομηχανική επανάσταση.
«Ξέχασαν» τον στόχο του Κιότο
Η κλιματική αλλαγή μάς απειλεί με ανεπανάληπτη οπισθοδρόμηση στην ιστορική μας πρόοδο. Περισσότερες ξηρασίες, πλημμύρες και καταιγίδες θα βυθίσουν ακόμη περισσότερο στη φτώχεια εκατομμύρια ευάλωτους ανθρώπους. Οι μελλοντικές γενιές θα πρέπει να αντιμετωπίζουν δυνητικά καταστροφικές οικολογικές απειλές. Χρειαζόμαστε πολιτική ηγεσία πρώτης τάξης σε διεθνές επίπεδο. Αντιθέτως βλέπουμε τις κυβερνήσεις των πλουσίων χωρών να πραγματοποιούν πολιτικούς ελιγμούς. Αναλογιστείτε το ερώτημα της μείωσης των εκπομπών αερίων ρύπων. Προκειμένου να έχουμε την πιθανότητα να αποφύγουμε επικίνδυνη αλλαγή του κλίματος, οι πλούσιες χώρες θα πρέπει να περιορίσουν τις εκπομπές τους κατά 80% μέχρι το 2050. Η συμφωνία του Κιότο προέβλεπε περικοπές κατά 5% κατά μέσο όρο. Ακόμη και αυτός ο στόχος δεν επιτεύχθηκε από τις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες – η πλειοψηφία αύξησε τις εκπομπές από τότε που υπέγραψε το πρωτόκολλο.
Εκτός από ρητορείες, δύσκολα διακρίνει κανείς πραγματική πρόθεση να αλλάξει η εικόνα. Οι ΗΠΑ, ο σημαντικότερος ρυπαντής του κόσμου, οραματίζεται μια εθελοντική δέσμη «φιλόδοξων» στόχων που κάθε χώρα θα διαπραγματευτεί ξεχωριστά. Οι Ευρωπαίοι εμφανίζουν τις ΗΠΑ σαν το μοναδικό πρόβλημα, ενώ αγνοούν δικές τους αποτυχίες. Η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει ορισμένους από τους πιο φιλόδοξους στόχους όσον αφορά τη μείωση της ρύπανσης, αλλά η ενεργειακή της πολιτική την οδηγεί σε άλλη κατεύθυνση. Η ευθυγράμμιση της ενεργειακής πολιτικής με τη μείωση των ρύπων απαιτεί σκληρές πολιτικές επιλογές. Ενώ η αναγκαία τεχνολογία είναι διαθέσιμη, θα εφαρμοστεί μόνο αν οι κυβερνήσεις αλλάξουν τα κίνητρα που παρέχουν. Αυτό σημαίνει τιμολόγηση των εκπομπών μέσω της φορολόγησής τους ή τη θέσπιση ορίων εκπομπών. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα επιβολής ορίων εκπομπών είναι ένα σωστό βήμα, αλλά οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, περιέργως, δεν έχουν περιορίσει τις εκπομπές όσο θα χρειαζόταν για να συμβαδίζουν με τους περιβαλλοντικούς της στόχους.
Πλούσιοι και αναπτυσσόμενοι
Τι γίνεται με τον αναπτυσσόμενο κόσμο; Μια από τις αδυναμίες του Κιότο είναι ότι δεν περιλαμβάνει σημαντικούς ρυπαντές, όπως η Κίνα και η Ινδία. Πρόκειται για δύο ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες που βασίζονται στο κάρβουνο για την παραγωγή ενέργειας, συνδυασμός καταστροφικός για το περιβάλλον. Σήμερα οι αναπτυσσόμενες χώρες ευθύνονται για περίπου το μισό όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και το ποσοστό τους συνεχώς αυξάνεται. Βέβαια, αυτό δεν πρέπει να αποσπάει την προσοχή μας από την ιστορική ευθύνη των πλούσιων κρατών. Η Κίνα μπορεί να εμφανίζεται σαν ο σημαντικότερος ρυπαντής στον κόσμο, όμως αναλογικά με τον πληθυσμό της ρυπαίνει πέντε φορές λιγότερο από τις ΗΠΑ.
Δύο είναι οι προϋποθέσεις ώστε οι σημαντικότεροι ρυπαντές από τις αναπτυσσόμενες να υπογράψουν μια συμφωνία. Πρώτον, οι πλούσιες χώρες πρέπει να δώσουν το καλό παράδειγμα αρχίζοντας πρώτες περικοπές. Δεύτερον, πρέπει να εφαρμόσουν ένα «σχέδιο Μάρσαλ» για τη χρηματοδότηση και τη μεταφορά τεχνολογίας, παρέχοντας στις αναπτυσσόμενες χώρες τους πόρους που χρειάζονται για ρυπαίνουν λιγότερο. Τέλος, πριν από τη σύνοδο του Μπαλί, οι κυβερνήσεις πρέπει να σοβαρευτούν σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ακόμη και αν επιβάλλουμε σήμερα τις μεγαλύτερες περικοπές στις εκπομπές των ρύπων, η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξάνεται για τουλάχιστον τρεις δεκαετίες. Ενώ οι πλούσιες χώρες μπορούν να προστατεύσουν τους πολίτες τους από τις συνέπειες, στις αναπτυσσόμενες χώρες ο πληθυσμός είναι εκτεθειμένος. Αφού εμείς ευθυνόμαστε για την απειλή, η κοινωνική δικαιοσύνη σίγουρα επιβάλλει να αποζημιώσουμε τα θύματα.
* Ο κ. Kevin Watkins είναι διευθυντής της Υπηρεσίας Παρακολούθησης της Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.