«Στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η χώρα μας εκτέθηκε στους ανέμους του φονταμενταλισμού της αγοράς, ο οποίος καθοδηγεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και κατ’ ευφημισμόν αποκαλείται παγκοσμιοποίηση… Η μεγάλη πρόκληση του παρόντος είναι πώς να τελειώσουμε με τον φονταμενταλισμό της αγοράς και τον χρηματιστικό καπιταλισμό».
Θα στοιχημάτιζε κανείς ότι το άρθρο που δημοσιεύθηκε την περασμένη Τετάρτη στην ισπανική El Pais, απ’ όπου και το απόσπασμα, θα υπογραφόταν από κάποια προσωπικότητα της Αριστεράς, σαν τον υποδιοικητή Μάρκος, τον Ολιβιέ Μπεζανσενό ή έστω τον Οσκαρ Λαφοντέν. Στην πραγματικότητα, συντάκτης του ήταν ο άνθρωπος που προετοιμάζεται να αναλάβει τα ηνία μιας από τις πιο συντηρητικές χώρες του βιομηχανικού Βορρά, ο Ιάπωνας πατρίκιος και πολιτικός Γιουκίο Χατογιάμα.
Υπάρχουν εκλογές που απλώς ανατρέπουν μια πολιτική παράταξη και εκλογές που κλείνουν μια ολόκληρη πολιτική εποχή. Ο θρίαμβος του Δημοκρατικού Κόμματος του Χατογιάμα, την περασμένη Κυριακή, ανήκει στη δεύτερη κατηγορία, τερματίζοντας ένα από τα μακροβιότερα πολιτικά καθεστώτα του κόσμου – τη διακυβέρνηση της Ιαπωνίας από το επί 54 χρόνια κυρίαρχο Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (ΦΔΚ).
Οχι ότι ο 62χρονος Χατογιάμα ενσαρκώνει το πρότυπο του αντάρτη. Αντίθετα, ανήκει σε μια από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες οικογένειες του αρχιπελάγους, η οποία αποκαλείται από τον Τύπο «οι Γιαπωνέζοι Κένεντι». Ο προπάππος του, Καζούο Χατογιάμα, υπήρξε πρόεδρος της Βουλής τη δεκαετία του 1890, επί εποχής Μεϊτζί. Ο παππούς του, Ιχίρο Χατογιάμα, ήταν ο ιδρυτής και ο πρώτος πρωθυπουργός του ΦΔΚ. Ετυχε στον εγγονό ο κλήρος να ανατρέψει την πολιτική κληρονομιά του παππού, εγκατελείποντας το ΦΔΚ για να ιδρύσει το Δημοκρατικό Κόμμα το 1993 και να το φέρει στην εξουσία 16 χρόνια αργότερα.
Στροφή προς την Ασία
Το πώς θα αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση τα χρόνια προβλήματα της δεύτερης οικονομίας του κόσμου, έχει αυτονόητη σημασία του. Ωστόσο, το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης δικαιολογημένα συγκεντρώνεται στην εξωτερική πολιτική, όπου ο Χατογιάμα ανήγγειλε πραγματική επανάσταση: Τέλος στην εποχή όπου η Ιαπωνία συμβιβαζόταν με τον ρόλο του οικονομικού γίγαντα – πολιτικού νάνου, υπό την αμερικανική προστασία και ανασυγκρότηση της συμμαχικής σχέσης «σε πιο ισότιμη βάση».
«Η αποτυχία του πολέμου στο Ιράκ και η χρηματοπιστωτική κρίση σημαίνουν τέλος εποχής για την αμερικανική μονοκρατορία και μετάβαση προς μια εποχή με πολλούς πόλους ισχύος», έγραψε πρόσφατα ο νικητής των εκλογών στους New York Times. Ηδη, έχει υπονοήσει ότι θα αποσύρει τα γιαπωνέζικα πλοία από επιχειρήσεις ανεφοδιασμού στο πλαίσιο του πολέμου στο Αφγανιστάν και ότι θα αναθεωρήσει το καθεστώς λειτουργίας, τη διάταξη και το μέγεθος των αμερικανικών βάσεων επί ιαπωνικού εδάφους.
Το κυριότερο, ο Χατογιάμα κηρύσσει τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της γιαπωνέζικης εξωτερικής πολιτικής από τις ΗΠΑ στην Ασία. «Η Ανατολική Ασία, με τον αυξανόμενο οικονομικό δυναμισμό και την αλληλεξάρτηση των χωρών της, πρέπει να γίνει βασική σφαίρα δραστηριοποίησης της Ιαπωνίας», έγραψε ο νέος ηγέτης στην El Pais. Αναγνωρίζοντας ότι η Κίνα έχει ήδη υπερσκελίσει την Αμερική ως ο υπ’ αριθμόν ένα εμπορικός εταίρος της Ιαπωνίας, ο Χατογιάμα ξεκίνησε ήδη την απόπειρα συμφιλίωσης των δύο ιστορικών ανταγωνιστών της Απω Ανατολής: δεσμεύθηκε ότι δεν πρόκειται να επισκεφθεί, όπως οι προκάτοχοί του, το μνημείο όπου έχουν ταφεί Ιάπωνες ηγέτες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προκαλώντας την οργή των μεγάλων γειτόνων του.
Παγκόσμιος αντίκτυπος
Αν ο Χατογιάμα ακολουθήσει με συνέπεια αυτή την πολιτική φιλοσοφία (ένα πάρα πολύ μεγάλο «αν»), θα πρόκειται για μια τεκτονική αλλαγή, με παγκόσμιο αντίκτυπο: ένας ιστορικός συμβιβασμός Κίνας – Ιαπωνίας, κατά το πρότυπο της Γαλλίας του Ντε Γκωλ και της Γερμανίας του Αντενάουερ, θα έβαζε τα θεμέλια για την ενοποίηση της Αν. Ασίας, διαμορφώνοντας έναν τριπολικό κόσμο, πλάι στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Ηδη ο Χατογιάμα έχει προτείνει κοινό ασιατικό νόμισμα -αν και αναγνωρίζει ότι θα χρειαστούν δέκα χρόνια για να δει το φως της ημέρας- και πολιτική ενοποίηση της περιοχής, στο πρότυπο της Ε.Ε. Μια εξέλιξη, που θα μπορούσε να αποδειχθεί οικονομικό και γεωπολιτικό Περλ Χάρμπορ για την Αμερική του -γεννημένου στη Χαβάη- Μπαράκ Ομπάμα.
Αλλά ας μην προτρέχουμε. Εχουν περάσει 20 χρόνια από τότε που ο εθνικιστής Σιντάρο Ισιχάρα, ηγετικό στέλεχος του ΦΔΚ και μετέπειτα κυβερνήτης του Τόκιο, προκάλεσε διεθνή σάλο, συγγράφοντας, μαζί με τον πρόεδρο της Sony, Ακίο Μορίτα, βιβλίο υπό τον εύγλωττο τίτλο «Η Ιαπωνία που μπορεί να πει όχι». Αλλά και ο ίδιος ο ιδρυτής του ΦΔΚ, Ιχίρο Χατογιάμα, πάσχισε ως πρωθυπουργός, από το 1954 ώς το 1956, να αναθεωρήσει το Σύνταγμα που είχε επιβάλει ο Μακάρθουρ, ώστε η Ιαπωνία να έχει τις δικές της ένοπλες δυνάμεις, ως πρώτο βήμα για την πολιτική της χειραφέτηση. Εχει περάσει κάτι περισσότερο από μισός αιώνας και η «Ιαπωνία που μπορεί να λέει όχι» παραμένει ακόμη σενάριο πολιτικής φαντασίας…
Η δύσκολη μεταπολίτευση
Ολες οι ιστορικές αλλαγές στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου -η μεταρρύθμιση των Μεϊτζί, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, που ανέτρεψε τη φεουδαρχία και η επιβολή δυτικού τύπου δημοκρατίας από τον Αμερικανό στρατηγό Μακάρθουρ μετά τη συνθηκολόγηση του 1945- έγιναν εκ των άνω, χωρίς την παραμικρή συμμετοχή των λαϊκών μαζών. Η παράδοση αυτή τροφοδότησε την παροιμιώδη πολιτική αδράνεια μιας Ιαπωνίας, όπου το Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα κυβερνούσε επί 54 συναπτά έτη, με διάλειμμα δέκα μόλις μηνών. Ενα επίτευγμα συγκρίσιμο με εκείνο άλλων μονοκομματικών καθεστώτων που εξέπνευσαν, πλήρη ημερών, στα τέλη του εικοστού αιώνα, όπως το σοβιετικό ΚΚΣΕ και το μεξικανικό ΡRΙ.
Σε αντίθεση με αυτά τα πολύ διαφορετικά ιστορικά παραδείγματα, το ΦΔΚ κατάφερε να διατηρηθεί στην εξουσία ακόμη και στη «χαμένη δεκαετία» του ’90, μετά τη μεγάλη κρίση που πυροδοτήθηκε το 1989 – ’90 από τη φούσκα της γιαπωνέζικης αγοράς ακινήτων, για να τερματίσει το μεταπολεμικό οικονομικό «θαύμα». Αντιμέτωποι με τη δική τους εκδοχή της μπρεζνιεφικής «εποχής της στασιμότητας», οι Γιαπωνέζοι επένδυσαν τις ελπίδες τους για μια νέα μεταρρύθμιση εκ των άνω στον Γιουνιτσίρο Κοϊζούμι, ένα είδος Ιάπωνα Γκορμπατσόφ.
Γέννημα και θρέμμα του ΦΔΚ, ο Κοϊζούμι βάλθηκε, την περίοδο 2001- 2006, να αντικαταστήσει το πατερναλιστικό, σχετικά εξισωτικό γιαπωνέζικο μοντέλο (πλήρης και σταθερή απασχόληση, εργασιακή και κοινωνική ασφάλεια, αναδιανομή εισοδήματος) με το ακραία ανταγωνιστικό, αγγλοσαξονικό. Ωστόσο, η παγκόσμια κρίση της τελευταίας διετίας έπληξε βαρύτατα την Ιαπωνία, εκθέτοντας τις διευρυνόμενες κοινωνικές ανισότητες που άφησε πίσω της η εποχή Κοϊζούμι. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη σιωπηλή εξέγερση των πολιτών, που αναζήτησαν για πρώτη, ουσιαστικά, φορά τη λύτρωση εκτός ΦΔΚ.
Ο Χατογιάμα σάρωσε στις εκλογές με κεντρικές επαγγελίες την απομάκρυνση από τον αμερικανικής έμπνευσης νεοφιλελευθερισμό και την ανασυγκρότηση του κοινωνικού κράτους, κατά τα πιο προχωρημένα πρότυπα της Σκανδιναβίας. Μετά την εκλογή του πρώτου μαύρου προέδρου στην ιστορία της Αμερικής, ήταν η πιο θεαματική, πολιτική ανατροπή που προκάλεσε η οικονομική κρίση στον βιομηχανικό Βορρά.