Στην Ευρωπαϊκή Ενωση επιρρίπτει το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών για την αποτελμάτωση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αγκυρα η «Ανεξάρτητη Επιτροπή για την Τουρκία», της οποίας προΐσταται ο βραβευμένος με το Νομπέλ Ειρήνης, πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας, Μάρτι Αχτισάαρι.
«Δυστυχώς», σημειώνουν οι συντάκτες της έκθεσης, «αρνητικές αντιδράσεις από Ευρωπαίους πολιτικούς ηγέτες και η εντεινόμενη διστακτικότητα της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης αναφορικά με την περαιτέρω διεύρυνση της Ενωσης έδωσαν στην Τουρκία την εντύπωση ότι δεν είναι ευπρόσδεκτη, ακόμη και εάν εκπληρώσει το σύνολο των προϋποθέσεων».
Η «Ανεξάρτητη Επιτροπή», στην οποία συμμετέχουν επίσης ο Γάλλος πρώην πρωθυπουργός Μισέλ Ροκάρ, ο γνωστός διανοούμενος και συνεργάτης του Τόνι Μπλερ, Αντονι Γκίντενς, και η πρώην επίτροπος της Ενωσης Εμα Μπονίνο, υποστηρίζεται από το Βρετανικό Συμβούλιο και το «Ιδρυμα Ανοιχτής Κοινωνίας» του Αμερικανού χρηματιστή Τζορτζ Σόρος. Συγκροτήθηκε το 2004 και υποστηρίζει αναφανδόν την τουρκική ένταξη στην Ενωση.
Η έκθεση στηλιτεύει τις προτάσεις για «προνομιακή» ή «ειδική σχέση» της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση, τις οποίες έχουν διατυπώσει ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί και η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ, ως εναλλακτική λύση έναντι της πλήρους ένταξης, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «εκτροχιασμό» των διαπραγματεύσεων.
Στα συμπεράσματα της πολυσέλιδης έκθεσης περιέχεται και μια σύντομη αναφορά στην υποχρέωση της Τουρκίας να εφαρμόσει τις δεσμεύσεις που απορρέουν από το Πρωτόκολλο Τελωνειακής Ενωσης και να ανοίξει τα λιμάνια και τα αεροδρόμιά της στα κυπριακά πλοία και αεροπλάνα. Αμέσως μετά, όμως, σημειώνεται ότι η Ε. E. οφείλει ταυτόχρονα «να άρει την απομόνωση των Τουρκοκυπρίων», αποκαθιστώντας απ’ ευθείας εμπόριο με τα Κατεχόμενα.
Αίσθηση προκαλεί επίσης το γεγονός ότι η συνόψιση του Κυπριακού, από τη συμφωνία της Ζυρίχης μέχρι σήμερα, όπως παρατίθεται στην έκθεση Αχτισάαρι, απηχεί εν πολλοίς τις τουρκικές θέσεις. Οι συντάκτες της έκθεσης ασκούν έντονη κριτική στους ηγέτες της Ενωσης για την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στους κόλπους της, παρά την απόρριψη του σχεδίου Ανάν από τους Ελληνοκυπρίους και διατυπώνουν την εκτίμηση πως οι υπό εξέλιξη διακοινοτικές συνομιλίες «αντιπροσωπεύουν την καλύτερη και ίσως την τελευταία ευκαιρία» για τη λύση του Κυπριακού. «Ενδεχόμενη αποτυχία… θα οδηγήσει πιθανότατα στον διαμελισμό της νήσου», σημειώνουν οι συντάκτες του κειμένου, οι οποίοι δεν παραλείπουν να υπενθυμίσουν ότι Ελλάδα και Τουρκία βρέθηκαν στο χείλος του πολέμου το 1987 και το 1996.
Η έκθεση της επιτροπής Αχτισάαρι δημοσιοποιήθηκε δύο ημέρες μετά την ανάλογης κατεύθυνσης παρέμβαση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου. Με συνέντευξή του, που δημοσιεύθηκε σε σουηδική εφημερίδα του Σαββάτου, ο Νταβούτογλου δήλωσε ότι οι αντιρρήσεις ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών προκαλούν αμφιβολίες στην τουρκική κοινή γνώμη και εμποδίζουν τις προσπάθειες της κυβέρνησης Ερντογάν να προωθήσει μεταρρυθμίσεις.