Η Κίνα είχε πάντα μια πολύ διαφορετική αίσθηση του χρόνου από τη Δύση. Οταν ο Κίσιγκερ ρώτησε τον Τσου Ενλάι τι γνώμη είχε για τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, ο τότε πρωθυπουργός της Κίνας απάντησε ότι ήταν πολύ νωρίς για να απαντήσει. Καθώς όμως ετοιμάζεται να γιορτάσει τα εξήντα χρόνια από την ανακήρυξη της Λαϊκής Δημοκρατίας, η Νέα Κίνα στροβιλίζεται στον ρυθμό μιας ξέφρενης μεταμόρφωσης, που ξεπερνάει κατά πολύ τον πυρετό του χρυσού στην αμερικανική Αγρια Δύση και την ιλιγγιώδη οικοδόμηση της Νέας Υόρκης στις αρχές του εικοστού αιώνα.
Ενα από τα πρώτα προβλήματα που είναι πιθανό να αντιμετωπίσει ο επισκέπτης είναι πόσο γρήγορα παλιώνουν χάρτες και τουριστικοί οδηγοί. Το διαπιστώσαμε από τη στιγμή που προσγειωθήκαμε στο Πεκίνο, προσκεκλημένοι, μαζί με άλλους Ευρωπαίους συναδέλφους, από το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών. Το νέο αεροδρόμιο, δηλαδή ο τερματικός σταθμός Τ3 με την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική του Νόρμαν Φόρστερ και έκταση πενταπλάσια του Χίθροου, αναγγέλλει την άφιξή μας σε μια χώρα πολύ περισσότερο ισχυρή και φιλόδοξη από εκείνη που επισκεφθήκαμε μόλις προ τριετίας, στον πυρετό των ολυμπιακών έργων. Μια αίσθηση ισχύος, που μετατρέπεται σχεδόν σε δέος όταν αντικρίζουμε από την ιστορική Μπουντ της Σαγκάης, στην απέναντι όχθη του ποταμού, την καινούργια συνοικία Πουντόγκ με τους φουτουριστικούς ουρανοξύστες, που υψώνονται μεγαλόπρεπα φωτισμένοι στον νυχτερινό ουρανό, συρρικνώνοντας κατά τι το Μανχάταν στη μνήμη μας.
Από το αεροδρόμιο μέχρι το κέντρο του Πεκίνου, η μεταμόρφωση είναι θεαματική. Ολόκληρες εκτάσεις με φάρμες, στα περίχωρα της πόλης, ολόκληρες γειτονιές με παραδοσιακά φτωχόσπιτα και ξυλόσομπες, έχουν εξαφανιστεί για να δώσουν τη θέση τους σε καινούργια -και πολύ ακριβότερα- οικιστικά συγκροτήματα, μεγάλα έως θηριώδη εμπορικά κέντρα, γραφεία επιχειρήσεων και ξενοδοχεία. Εδώ όπου, στο όχι και πολύ μακρινό παρελθόν, κυριαρχούσαν τα ποδήλατα και οι χειράμαξες, κυκλοφορούν τώρα 3,8 εκατομμύρια Ι.Χ., με προοπτική να γίνουν έξι μέσα στην επόμενη πενταετία. Για να αντιμετωπίσουν το κυκλοφοριακό και την έντονη ρύπανση, οι αρχές επεκτείνουν το μετρό, το οποίο σύντομα θα έχει, από οκτώ, δεκαοκτώ γραμμές και θα ξεπεράσει εκείνο του Λονδίνου.
Ενα από τα πιο προνομιακά σημεία θέασης των οβιδιακών μεταμορφώσεων που έχει υποστεί μέσα σε πολύ λίγο χρόνο το Πεκίνο είναι η λεγόμενη «Χρηματιστηριακή Οδός», το αντίστοιχο της Γουόλ Στριτ της Νέας Υόρκης. Γύρω από αυτήν εκτείνεται μια ολόκληρη πόλη μέσα στην πόλη, που φτιάχτηκε τα τελευταία οκτώ χρόνια και συνεχίζει να επεκτείνεται. Πρόκειται για την «Κεντρική Επιχειρηματική Περιοχή» (CBD), όπως την βάφτισε η κυβέρνηση, που βάλθηκε να συγκεντρώσει σ’ ένα αχανές δάσος από πανύψηλα γυάλινα κτίρια χρηματιστικές επιχειρήσεις, επενδυτικούς ομίλους, εταιρείες νέων τεχνολογιών και MME. Στο σύνολό τους, έχουν εγκατασταθεί εδώ τα γραφεία πάνω από 50.000 επιχειρήσεων, εκ των οποίων οι 10.000 μεγάλες. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η περιοχή ήταν ένα απομακρυσμένο προάστιο του Πεκίνου, με αρκετά εργοστάσια, από τα οποία δεν έχει μείνει ούτε ένα.
Ωστόσο, το κυνήγι του χρυσού δεν είναι ειδυλλιακή υπόθεση ούτε στην Αγρια Ανατολή της σημερινής Κίνας. Σε πολλές περιπτώσεις, η «αναμόρφωση» των συνοικιών έγινε εντελώς πραξικοπηματικά: φτωχοί άνθρωποι που έμεναν εκεί για χρόνια έμαθαν ξαφνικά ότι ξεριζώνονται με απόφαση των αρχών, με πολύ μικρή αποζημίωση και με την αγωνία της αναζήτησης νέας δουλειάς και στέγης. Οι εξεγέρσεις εργατών και αγροτών για απαλλοτριώσεις είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Τον Ιούλιο, έγιναν πολλές βίαιες διαδηλώσεις αγροτών και εργατών για απαλλοτριώσεις σε πολλά σημεία στης χώρας, ενώ στην πόλη Τζιλίν 30.000 μεταλλεργάτες συγκρούστηκαν με την αστυνομία και κάποιοι από αυτούς λιντσάρισαν μέχρι θανάτου διευθυντή εταιρείας η οποία επρόκειτο να εξαγοράσει το εργοστάσιό τους.
Παραδοσιακά εξισωτική κοινωνία, η μεταμαοϊκή Κίνα εξελίσσεται σε χώρα εκρηκτικών αντιθέσεων, ξεπερνώντας ορισμένες φορές και την Αμερική. Επί Μάο, το κράτος κάλυπτε το 100% των δαπανών υγείας, ενώ σήμερα καλύπτει μόλις το 16% – στις ΗΠΑ, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 44% και στην Ευρώπη 70%. Η πλειοψηφία των αγροτών, που αντιπροσωπεύουν το 58% της χώρας, δεν έχει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Εξίσου τραγική είναι η κατάσταση πολλών από τα 300 εκατομμύρια των περιπλανώμενων εργατών, οι οποίοι έρχονται προσωρινά από την ύπαιθρο στις πόλεις, αμείβονται με δύο ευρώ μεροκάματο, ζουν σε κοντέινερ ή σε εντοιχισμένα κιβώτια μέσα στα εργοστάσια όπου δουλεύουν μέχρι και 16 ώρες και δεν έχουν κοινωνική ασφάλιση.
Πλούσιοι και φτωχοί
Εξαιρετικά ανησυχητικές διαστάσεις παίρνει και το εισόδημα που χωρίζει τις υπερανεπτυγμένες, παράκτιες περιοχές της Κίνας και την κυρίως αγροτική ενδοχώρα, όπου ζουν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι σε συνολικό πληθυσμό 1,3 δισεκατομμυρίου. Ανάμεσα στη Σαγκάη και την αγροτική περιφέρεια του Γιουνάν που επισκεφθήκαμε, η αναλογία του κατά κεφαλήν εισοδήματος ήταν 1:7. Η κατάσταση αυτή ενισχύει τις διαθέσεις των πλούσιων περιοχών για μεγαλύτερη αυτονομία, ώστε να μην καταβάλλουν μεγάλους φόρους από τα κέρδη τους για την ενίσχυση των φτωχών περιοχών. Κάτι ανάλογο με αυτό που συμβαίνει στην Ιταλία, με τη Λίγκα του Βορρά, αλλά στην απείρως μεγαλύτερη κλίμακα ενός κράτους – ηπείρου, γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους, και για την ίδια την εθνική συνοχή της Κίνας.
Εξήντα χρόνια μετά τη θεμελίωση της Λαϊκής Δημοκρατίας από τη νικηφόρο στρατιά του Μάο και τριάντα χρόνια μετά την έναρξη των φιλελεύθερων οικονομικών μετρρυθμίσεων, η Κίνα, ικανή για το καλύτερο και το χειρότερο, παραμένει ο μεγάλος, ο πάρα πολύ μεγάλος «άγνωστος Χ» στους συσχετισμούς δυνάμεων που θα κρίνουν το μέλλον του κόσμου. Για την ώρα, η μεταμαοϊκή Κίνα αναστατώνει τον κόσμο μας με την αχαλίνωτη ορμή του εφήβου, που ασφυκτιά στα χθεσινά του ρούχα, αμφισβητεί τον πατέρα του για να διαμορφώσει τη δική του ταυτότητα, βιάζεται να μεγαλώσει, ν’ ανοίξει τα δικά του φτερά και να κατακτήσει τον κόσμο.
Η νέα Κίνα
3,8 εκατομμύρια Ι.Χ., κυκλοφορούν στο Πεκίνο με προοπτική να γίνουν έξι μέσα στην επόμενη πενταετία
300 εκατομμύρια περιπλανώμενων εργατών αμείβονται με δύο ευρώ μεροκάματο
50.000 επιχειρήσεις, εκ των οποίων οι 10.000 μεγάλες έχουν εγκατασταθεί στο Πεκίνο
16% των δαπανών υγείας καλύπτει σήμερα το κράτος έναντι του 100% επί Μάο