«Ο Μιλόσεβιτς συνήθιζε να λέει ότι εμείς οι Σλοβένοι μπορούσαμε να φύγουμε από τη Γιουγκοσλαβία, οι Κροάτες όμως όχι, γιατί είναι δεμένοι με αίμα μ’ εμάς του Σέρβους», αναφέρει στην «Κ» ο πρώην πρόεδρος της χώρας και πρωταγωνιστής του διαζυγίου της Σλοβενίας από τη Γιουγκοσλαβία, κ. Μίλαν Κούτσαν, με αφορμή τη συμπλήρωση, τούτες τις μέρες, 20 χρόνων από την απόσχιση της Σλοβενίας, της χώρας που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου στη γιουγκοσλαβική κρίση.
Ηταν 21 Ιουνίου 1991, όταν το σλοβένικο Κοινοβούλιο κήρυξε την ανεξαρτησία της χώρας, συσσωρεύοντας τα πρώτα σύννεφα για την επερχόμενη καταιγίδα στα δυτικά Βαλκάνια.
Την ίδια μέρα, ο γιουγκοσλαβικός στρατός έβγαλε στους δρόμους τα τανκς, με στόχο να καταλάβει τις μεθοριακές διαβάσεις με την Αυστρία και την Ιταλία, όπου οι σλοβένικες αρχές είχαν υψώσει στη θέση εκείνης της γιουγκοσλαβικής, τη δική τους σημαία.
Ακολούθησαν συγκρούσεις με τη σλοβένικη αστυνομία και πολιτοφυλακή, με εκατό νεκρούς και τραυματίες, προτού τελικά, μετά έναν πόλεμο που θα μείνει στην ιστορία ως «πόλεμος των δέκα ημερών», ο Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Στρατός αποχωρήσει και η Σλοβενία πανηγυρίσει την ανεξαρτησία της. «Ενα έθνος που υπερασπίζεται το δικαίωμά του στην ελευθερία δεν μπορεί να νικηθεί», τονίζει ο κ. Κούτσαν.
– Οταν αποφασίσατε να πολεμήσετε, πιστεύατε πραγματικά πως θα μπορούσατε να αντιμετωπίσετε τον πανίσχυρο γιουγκοσλαβικό στρατό;
– Πρέπει, εξ αρχής, να πούμε ότι δεν ήταν η Σλοβενία που ξεκίνησε τον πόλεμο, αλλά ο γιουγκοσλαβικός στρατός, που έδωσε εντολή στα τανκς του να βγουν από τα στρατόπεδα και να αναλάβουν τον έλεγχο της σλοβενικής επικράτειας, το ίδιο βράδυ που ανακηρύχθηκε η ανεξαρτησία της Σλοβενίας. Η Σλοβενία συνεχώς αρνούνταν στον γιουγκοσλαβικό στρατό το δικαίωμα να διαδραματίζει ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Οι σχέσεις μεταξύ των μεμονωμένων δημοκρατιών δεν ήταν ένα ζήτημα που μπορούσε ή έπρεπε να επιλυθεί από τον στρατό, αλλά μπορούσε μόνο να επιλυθεί μέσω μιας πολιτικής συμφωνίας. Η ενότητα μυαλού και δράσεων ήταν σαν μια αλεξίσφαιρη ασπίδα, που συνέβαλε στη νίκη της Σλοβενίας. Ενα έθνος που υπερασπίζεται το δικαίωμά του στην ελευθερία, δεν μπορεί να ηττηθεί. Μπορεί κάποιος να διαπράξει γενοκτονία κατά ενός έθνους, αλλά παρ’ όλα αυτά να αποτύχει να το νικήσει.
– Ηταν ενήμεροι οι δυτικοί ή κάποιοι εξ αυτών για τις αποσχιστικές κινήσεις σας;
– Τον καιρό εκείνο, εστιάζαμε τις προσπάθειές μας στο να προσπαθήσουμε να πείσουμε τη διεθνή κοινότητα ότι δεν είχε κανένα νόημα να επιμένει να διατηρεί ζωντανή τη Γιουγκοσλαβία, με δεδομένο ότι κανένα από τα συνιστώντα κράτη δεν είχε αυτή τη φιλοδοξία. Φοβόμασταν ότι ο πλανήτης απλά θα αγνοούσε αυτό που συνέβαινε στη Γιουγκοσλαβία, ή θα θεωρούσε ότι πρόκειται για εσωτερική πολιτική διαμάχη. Είναι γνωστό ότι ο Τζέιμς Μπέικερ, ο τότε υπουργός Εξωτερικών, απείλησε στο «κατώφλι» της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας μας, ότι οι ΗΠΑ δεν επρόκειτο ποτέ να αναγνωρίσουν το σλοβενικό κράτος. Αλλά ούτε ένα δάνειο πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, που προσφέρθηκε στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση από τον Ζακ Ντελόρ, τον τότε πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεν μπορούσε να κρατήσει ζωντανή τη Γιουγκοσλαβία. Η γιουγκοσλαβική διάσπαση είχε απλά προχωρήσει πολύ μακριά. Παρ’ όλα αυτά, κυβερνήσεις και πολιτικοί στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αρνούνταν να φανταστούν τον χάρτη της Ευρώπης χωρίς τη Γιουγκοσλαβία. Φοβούνταν το κακό παράδειγμα που θα μπορούσε να δώσει η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας στη Σοβιετική Ενωση, που υπήρχε ακόμη τότε. Ετσι, η Σλοβενία δεν είχε ξεχωριστούς εταίρους για να συζητήσει τις επικείμενες κινήσεις της. Απευθυνόταν σε ολόκληρο το γιουγκοσλαβικό κοινό και σε ολόκληρο τον κόσμο, ελπίζοντας ότι μια πολιτική παρέμβαση στα βλαβερά γεγονότα, θα μπορούσε να αποτρέψει το αιματοκύλισμα.
Ο ρόλος του Γερμανού υπουργού Εξωτερικών Χανς Ντίντριχ Γκένσερ
Καταλυτικός με τον τρόπο του, ήταν σύμφωνα με τον πρώην πρόεδρο της Σλοβενίας, ο ρόλος του τότε Γερμανού υπουργού Εξωτερικών, στην εξέλιξη που είχαν τα γεγονότα, τη δεδομένη στιγμή.
– Ποια ήταν η στάση της Γερμανίας και της Αυστρίας σε εκείνη τη φάση;
– Είναι αλήθεια ότι η Αυστρία και η Γερμανία γνώριζαν καλά την κατάσταση στη Σλοβενία και τη Γιουγκοσλαβία, αλλά η διεθνής κοινότητα παρενέβη μόνο όταν ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γκένσερ, ο οποίος ήταν πρόεδρος του CSCE τον καιρό εκείνο, δεν μπόρεσε να επισκεφθεί τη Σλοβενία, εξαιτίας των εναντίον της στρατιωτικών επιθέσεων. Το γεγονός ότι ήταν μάρτυρας της στρατιωτικής διαμάχης σε ευρωπαϊκό έδαφος, τα άλλαξε όλα. Αμέσως επικοινώνησε με τους συναδέλφους του, τους άλλους υπουργούς Εξωτερικών της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας, και άρχισαν να σχεδιάζουν τη διεθνή παρέμβαση.
– Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ο Μιλόσεβιτς δεν αντέδρασε -όπως θα περίμενε κανείς ότι θα έκανε- στην απόσχιση της Σλοβενίας;
– Ο Μιλόσεβιτς ήταν ένας ψυχρός και υπερόπτης πολιτικός. Πίστευε, όντως, ότι ο όρος Γιουγκοσλαβία σημαίνει «Σερβοσλαβία» (Serboslavia). Η θέση του ότι η Γιουγκοσλαβία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη Σερβία, ενώ η Σερβία μπορεί εύκολα να επιβιώσει χωρίς τη Γιουγκοσλαβία, ήταν ευρέως γνωστή. Κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων των προέδρων των Γιουγκοσλαβικών Δημοκρατιών, λίγο πριν από την απόσχιση, συνήθιζε, συχνά, να λέει: «Η Σλοβενία δεν είναι πρόβλημα. Μπορούν να φύγουν, εάν δεν αποδέχονται τις σερβικές προϋποθέσεις για τη ζωή στη Γιουγκοσλαβία. Αλλά οι Κροάτες δεν πρέπει να φύγουν. Οι Κροάτες είναι δεμένοι μ’ εμάς, τους Σέρβους, με αίμα». Κυρίως, αναφερόταν στον μεγάλο αριθμό Σέρβων που ζούσαν στην Κροατία. Αυτός ήταν ο τρόπος σκέψης του και όλοι γνωρίζαμε ότι ήταν άσκοπο να μπούμε σε συζήτηση μαζί του, επειδή είτε θα έμενε σιωπηλός είτε θα έλεγε, απλά, όχι.
– Θεωρείτε τελικά αποκλειστικό υπεύθυνο για την τραγωδία τον Μιλόσεβιτς; Ποιος πιστεύετε ότι ήταν ο ρόλος των Ιζετμπέγκοβιτς και Τούτζμαν;
– Ο Μιλόσεβιτς ήταν ο εκτελεστής της ηγεμονικής πολιτικής της Μεγάλης Σερβίας, όχι ο δημιουργός της. Η βάση, δηλαδή, η θεωρητική και ιδεολογική πλατφόρμα της πολιτικής του πήγαζε από το Μνημόνιο, που η Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών υιοθέτησε το 1986, το οποίο εδράζετο στην πεποίθηση ότι το σερβικό έθνος υπήρξε θύμα ιστορικών αδικιών από τη μάχη ακόμη με τους Τούρκους, στο Κόσοβο, τον Μεσαίωνα. Στα μάτια πολλών Σέρβων, ο Μιλόσεβιτς ήταν ο άνθρωπος που θα μπορούσε να αποκαταστήσει αυτές τις αδικίες. Σήμερα, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι το σερβικό έθνος είναι ίσως το μεγαλύτερο θύμα της ίδιας του της πολιτικής.
– Σε ό,τι αφορά στους Τούτζμαν και Ιζετμπέγκοβιτς;
– Δεν θα ήθελα να συζητήσω τον ρόλο του Τούτζμαν και του Ιζετμπέγκοβιτς. Εξάλλου, όλοι φέρουμε το δικό μας μερίδιο ευθύνης για τα γεγονότα στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ο καθένας με τον τρόπο του – πολιτικοί, πολίτες, δημοσιογράφοι, ακόμη και η διεθνής κοινότητα. Παρ’ όλα αυτά, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε από πού ξεκίνησαν όλα. Ξεκίνησαν με λόγια. «Κανείς δεν θα σας χτυπήσει ξανά», είπε ο Μιλόσεβιτς στους Σέρβους του Κοσόβου. Δεν είπε ότι σε ένα δημοκρατικό κράτος, καμιά εθνοτική ομάδα δεν έχει το δικαίωμα να χτυπά μια άλλη ομάδα. Ξεκίνησαν με τον αποκλεισμό μεμονωμένων ατόμων και ομάδων, συνεχίστηκαν με φιλοδοξίες για επέκταση εθνικών εδαφών και κατέληξαν με εθνοκάθαρση.