Παρά την ταχύτατη οικονομική μεγέθυνση, η Κίνα δεν θα γίνει παγκόσμια υπερδύναμη, δήλωσε πρόσφατα, στη διάρκεια δημόσιας συζήτησης στο Τορόντο του Καναδά, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ. Ο σύγχρονος Μέτερνιχ της διεθνούς διπλωματίας, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προσέγγιση Νίξον – Μάο το 1972, εκτιμά ότι την ερχόμενη δεκαετία «η Κίνα θα πασχίζει να αναμορφώσει το πολιτικό της σύστημα, σε συμφωνία με την οικονομική της ανάπτυξη», πράγμα που δεν θα της αφήνει χρόνο και δυνάμεις για ασκήσεις διεθνούς ισχύος. Σε ανάλογο μήκος κύματος, ο σχολιαστής του CNN Φαρίντ Ζακάρια υποστήριξε ότι η Κίνα είναι πιθανό να ακολουθήσει το προηγούμενο της Ιαπωνίας, η οποία είχε επίσης εμπνεύσει φόβους παγκόσμιας κυριαρχίας τη δεκαετία του ’80, για να ξεφουσκώσει πολύ γρήγορα.
Οι εκτιμήσεις αυτές πέρασαν στα ψιλά του διεθνούς Τύπου, αλλά προβλήθηκαν δεόντως από το… Πεκίνο! Θα έλεγε κανείς ότι η κινεζική ηγεσία κάνει ό, τι μπορεί για να διατηρεί χαμηλό προφίλ και να μην ερεθίζει τους πιθανούς ανταγωνιστές της. Αλλωστε το διπλό παιχνίδι της ταιριάζει μια χαρά: Από τη μια πλευρά εμφανίζεται ως παγκόσμιος παίχτης, χάρη στην οικονομική της ισχύ, διεκδικώντας ισότιμο ρόλο σε όλες τις διεθνείς αποφάσεις. Από την άλλη παραμένει χώρα του Τρίτου Κόσμου, επομένως δεν μπορεί να υπακούει σε κοινωνικές και περιβαλλοντικές ρήτρες, σαν κι αυτές που ισχύουν στον αναπτυγμένο Βορρά.
Στο μεταξύ, συσσωρεύονται ενδείξεις ότι το κινεζικό μοντέλο ανάπτυξης αγγίζει τα όριά του. Μάλιστα, ο βρετανικός Economist εκτιμούσε την περασμένη εβδομάδα ότι ακόμη και ο κίνδυνος ενός απότομου κραχ δεν είναι αμελητέος. Οι ανησυχίες επικεντρώνονται στη φούσκα της αγοράς ακινήτων και στις τεράστιες επενδύσεις σε έργα υποδομών, πολλές από τις οποίες αποδεικνύονται αναποτελεσματικές και έχουν ήδη συσσωρεύσει ένα τεράστιο χρέος των τοπικών κυβερνήσεων, το οποίο φτάνει το αστρονομικό ύψος του 1,65 τρισ. δολαρίων. Ο γνωστός προφήτης οικονομικών καταστροφών Νουριέλ Ρουμπινί είναι στο στοιχείο του όταν κάνει λόγο για «τεράστια υπερσυσσώρευση και εντυπωσιακή υστέρηση παραγωγικότητας» και για επικείμενη αλυσίδα χρεοκοπιών.
Αλλοι αναλυτές θεωρούν παρόμοιες εκτιμήσεις υπερβολικές, καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη τις ανεξάντλητες εφεδρείες της Κίνας, οι οποίες τη διαφοροποιούν από το προηγούμενο της Ιαπωνίας: Εκατοντάδες εκατομμύρια ζουν ακόμη στην ύπαιθρο και αποτελούν έναν ογκώδη «εφεδρικό στρατό εργασίας». Η τεράστια εσωτερική αγορά της μπορεί να τροφοδοτήσει την οικονομική ανάπτυξη με την αναπόφευκτη άνοδο των μισθών, ενώ η μορφωμένη εργατική δύναμη μπορεί να στηρίξει τη στροφή από τα προϊόντα χαμηλού κόστους στην παραγωγή υψηλής προστιθέμενης αξίας. Ολα αυτά, όμως, προϋποθέτουν την αντιμετώπιση των εκρηκτικών ανισοτήτων ανάμεσα στην πόλη και την ύπαιθρο, τους νεόπλουτους και τις εκτεταμένες ζώνες του πληθυσμού που ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Στην επέτειο των 90 χρόνων από την ίδρυση του κόμματος που κατάφερε να ξαναστήσει την Κίνα στα πόδια της, η χώρα αντιμετωπίζει την ιστορική πρόκληση να επινοήσει ένα νέο κοινωνικό μοντέλο, που θα της εξασφαλίσει μια ανάπτυξη ίσως λιγότερο θεαματική, αλλά περισσότερο σταθερή και βιώσιμη.
Τα επώδυνα διλήμματα της Ευρώπης
«Μια φορά κι έναν καιρό, η Ευρώπη μετέτρεψε σε αποικίες τμήματα της Κίνας. Σήμερα, είναι η Κίνα που μετατρέπει σε αποικίες τμήματα της Ευρώπης. Φυσικά, το κάνει ανεπίσημα και πιο ευγενικά απ’ ό,τι είχαν πράξει οι παλιοί δυνάστες της. Η ανερχόμενη Κίνα ταυτόχρονα φωτίζει και εκμεταλλεύεται τη σχετική παρακμή της Ευρώπης».
Μ’ αυτά τα λόγια ο Τίμοθι Γκάρτον Ας υποδέχθηκε, από τις στήλες του Guardian, την περιοδεία του Γουέν Τζιαμπάο στη Γηραιά Ηπειρο την εβδομάδα που πέρασε. Υπερβολικές, αν τις πάρει κανείς κατά γράμμα, οι εκτιμήσεις του Βρετανού ιστορικού εμπεριέχουν σπόρους αλήθειας. Με τα συναλλαγματικά της αποθέματα να ανέρχονται στο δυσθεώρητο ύψος των τριών τρισ. δολαρίων (μεγαλύτερα από κάθε άλλης χώρας), η Κίνα διαθέτει ένα ισχυρότατο όπλο οικονομικής διπλωματίας σε μια Ευρώπη που δοκιμάζεται από την κρίση χρέους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (ECFR), το 40% των κινεζικών επενδύσεων στην Ε.Ε. κατευθύνεται στις περιφερειακές χώρες – Πορτογαλία, Ισπανία, Ελλάδα και Ανατολική Ευρώπη. «Δεν θα ήταν κυνισμός να συμπεράνουμε ότι το Πεκίνο χτίζει ένα είδος κινεζικού λόμπι στα όργανα λήψης αποφάσεων της Ε.Ε.», αποφαίνεται ο αρθρογράφος του Guardian.
Γεγονός είναι ότι ο Κινέζος πρωθυπουργός κέρδισε συμπάθειες καθώς δεσμεύτηκε, από τη Βουδαπέστη, ότι θα αγοράσει μεγαλύτερες ποσότητες ομολόγων χρεωμένων ευρωπαϊκών κρατών. Λίγο αργότερα, από το Βερολίνο, προσέφερε τονωτική ένεση στη γαλλογερμανική Airbus, που αντιμετωπίζει τον σκληρό ανταγωνισμό της αμερικανικής Boeing, κλείνοντας παραγγελία 62 αεροσκαφών A320. Σωτήρια για χιλιάδες Σουηδούς εργάτες ήταν και η κινεζική παρέμβαση για τη διάσωση εργοστασίου της αυτοκινητοβιομηχανίας Saab. Αρκετοί συντηρητικοί σχολιαστές εκφράζουν ανησυχίες, κατά το «φοβού τους Κινέζους και δώρα φέροντας». Ωστόσο, οι οπαδοί της οικονομικής παγκοσμιοποίησης θα έπρεπε να είναι έτοιμοι από καιρό για τις πολιτικές συνέπειες της φιλοσοφίας τους: Επί δεκαετίες εύχονταν τη στροφή της κομμουνιστικής Κίνας στην οικονομία της αγοράς. Επομένως, δεν δικαιούνται σήμερα να παραπονιούνται που οι Κινέζοι αποδεικνύονται καλύτεροι καπιταλιστές από τους ίδιους.
Ιnfo
– «China’s future: Rising power, anxious state», The Economist, 25/6/2011.
– Martine Bulard, «Pekin cherche a concilier puissance et stabilite», Le Monde Diplomatique, Mars 2011.
– Kathrin Hille and Jamil Andrelini, «China: Mao and the next generation», Financial Times, 2/6/2011.
– Dossier, «Ce qui menace la Chine», Courrier International, 23/6/2011.