Τα αδιέξοδα των «πολιτικών διάσωσης» των μεγάλων τραπεζών, ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, τροφοδοτούν αναζητήσεις που μέχρι χθες θεωρούνταν αδιανόητες. Μία από τις προτάσεις που κερδίζουν έδαφος, ακόμη και στους κόλπους του οικονομικού και ακαδημαϊκού κατεστημένου, είναι εκείνη της -προσωρινής ή και μόνιμης- εθνικοποίησης στρατηγικής σημασίας χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Υπέρ αυτής της λύσης τοποθετήθηκε, αμέσως μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, ο Νουριέλ Ρουμπινί. «Η ιδέα ότι η κυβέρνηση θα ρίξει τρισεκατομμύρια δολάρια προσπαθώντας να διασώσει χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ύστερα θα ρίξει κι άλλα χρήματα, υπονομεύοντας το δολάριο, δεν είναι ελκυστική», δηλώνει σε δημοσιογράφο της Wall Street Journal ο πολυσυζητημένος προφήτης καταστροφών και προσθέτει: «Ετσι, αντί να αντιμετωπίζεται ως συνώνυμο του… μπολσεβικισμού, η εθνικοποίηση (των τραπεζών) είναι μια πραγματιστική πρόταση. Οσο παράδοξο κι αν φαίνεται, η πρότασή μου είναι περισσότερο φιλική στην αγορά από την εναλλακτική λύση, τη διατήρηση ιδιωτικών τραπεζών – ζόμπι».
Πραγματικά, η ιδέα του Ρουμπινί -όπως και αντίστοιχες τοποθετήσεις του επί δεκαετίες διοικητή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αλαν Γκρίνσπαν- δεν αποπνέει τίποτα το σοσιαλιστικό. Περισσότερο εμπνέεται από το προηγούμενο της Σουηδίας, η οποία εθνικοποίησε προσωρινά τις προβληματικές τράπεζες για να τις εξυγιάνει και να τις πουλήσει και πάλι σε ιδιώτες. Αλλοι οικονομολόγοι, όπως ο Νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτζ, υιοθετούν μια πιο προοδευτική εκδοχή, προτείνοντας τη μόνιμη δημιουργία ενός ισχυρού, δημόσιου χρηματοπιστωτικού τομέα.
«Υπό καθεστώς ιδιωτικής ιδιοκτησίας», τονίζει ο Στίγκλιτζ στο περιοδικό Progressive, «υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στα ιδιωτικά κέρδη και στο κοινωνικό όφελος. Υπό τον έλεγχο του Δημοσίου, οι τράπεζες θα έχουν ισχυρότερα κίνητρα να ευθυγραμμιστούν με εκείνα της χώρας». Μεταξύ άλλων, ο Στίγκλιτζ σημειώνει ότι ο δημόσιος τραπεζικός τομέας θα εμπόδιζε τις κατασχέσεις κατοικιών, θα αντιμετώπιζε με κοινωνικά κριτήρια το χρέος των νοικοκυριών και θα έδινε ώθηση σε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες.
Λιγότερο αισιόδοξος για τις δυνατότητες μιας μεταρρύθμισης στη λογική του Κέινς, ο Κριστιάν Μαράτσι απορρίπτει τον διαχωρισμό μεταξύ «παραγωγικού – βιομηχανικού» και «παρασιτικού – χρηματοπιστωτικού» τομέα, υποστηρίζοντας ότι οι δύο τομείς διαπλέκονται άρρηκτα. Η κοινωνικοποίηση είναι ήδη γεγονός, μόνο που δεν πρόκειται για λύτρωση, αλλά για εφιάλτη, μας λέει ο Ιταλός οικονομολόγος:
«Με τη μετατροπή του ιδιωτικού χρέους των τραπεζών σε δημόσιο, εξελίσσεται η κοινωνικοποίηση του χρηματιστικού κεφαλαίου μέσω των χρημάτων των φορολογουμένων και της παραγωγής πληθωριστικού χρήματος από τις νομισματικές αρχές. Εμφανίζεται ένα είδος… κομμουνισμού του κεφαλαίου, όπου το κράτος, δηλαδή η κοινότητα των ανθρώπων, εξυπηρετεί τις ανάγκες των «χρηματιστικών Σοβιέτ», δηλαδή των τραπεζών, των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, των επενδυτικών ταμείων και των hedge funds, επιβάλλοντας ένα είδος δικτατορίας των αγορών πάνω στην κοινωνία».