Ευρείας κλίμακας πείραμα στην ποινική δικαιοσύνη της Νέας Υόρκης πραγματοποιεί η αμερικανική μεγαλούπολη, με την αξιοποίηση αλγορίθμου ο οποίος αποφασίζει ποιος προφυλακίζεται και ποιος όχι, μετά το πέρας της ανακριτικής διαδικασίας. Το «εργαλείο» αυτό, κόστους 2,7 εκατ. δολαρίων, σχεδιάσθηκε με στόχο την εκπόνηση δικαιότερων αποφάσεων από τους περίπου 200 δικαστές, οι οποίοι παίρνουν αποφάσεις για τον εγκλεισμό ή την απελευθέρωση υπόπτων, στους οποίους έχει ορισθεί τακτική δικάσιμος.
Ο αλγόριθμος βρίσκει μέχρι στιγμής σύμφωνους τους δικαστές, με τα πρώτα στοιχεία να δείχνουν ότι οι συστάσεις του συμπίπτουν σε μεγάλο ποσοστό με την πιθανότητα ένας κατηγορούμενος να προσέλθει στη δίκη του, σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας Wall Street Journal. Η αμερικανική ποινική δικαιοσύνη δίνει τη δυνατότητα στον δικαστή υπηρεσίας να διατάξει την απελευθέρωση του υπόπτου μετά την απαγγελία κατηγοριών ή την κράτησή του μέχρι τη δίκη. Η απόφαση πρέπει να ληφθεί μέσα σε λίγα λεπτά, σε υπερφορτωμένα δικαστήρια, όπως αυτά της Νέας Υόρκης.
Η πανδημία του κορωνοϊού έχει προκαλέσει έμφραγμα στην ποινική δικαιοσύνη της πόλης, με την αναστολή λειτουργίας των δικαστηρίων να έχει προσθέσει 41.000 εκκρεμείς υποθέσεις στα πινάκια. Την ίδια ώρα, οι ανθρωποκτονίες έχουν αυξηθεί. Η χρήση αλγορίθμων για τον ορισμό εγγυήσεων αποφυλάκισης, την κατάταξη κατηγορουμένων ανάλογα με τη σοβαρότητα των πράξεών τους και τον ορισμό ποινών κάθειρξης δεν αποτελεί καινοτομία στις ΗΠΑ. Ο δήμος της Νέας Υόρκης δημιούργησε, όμως, νέο σύστημα, σχεδιασμένο να προλαμβάνει τη ανισορροπία μεταξύ προφυλάκισης Αφροαμερικανών και ισπανόφωνων, σε σχέση με λευκούς κατηγορούμενους. Πολλοί επικριτές του συστήματος υποστηρίζουν ότι το χαρακτηριστικό του αυτό αποτελεί διάκριση και παραβιάζει το πνεύμα του νόμου.
Η χρήση τέτοιου «δίκαιου» αλγόριθμου αποτελούσε μακροχρόνια επιδίωξη της δημαρχίας Ντε Μπλάζιο, μετά την εκλογή του το 2014 και την τότε δέσμευσή του να συρρικνώσει τον πληθυσμό των κρατουμένων στις δημοτικές φυλακές, που αριθμούσε τότε 11.000 ανθρώπους. «Πάρα πολλοί άνθρωποι οδηγούνταν στις φυλακές για κατοχή ναρκωτικών ή μικροκλοπές και οι δικαστές διέταζαν την προφυλάκισή τους όταν πίστευαν ότι οι κατηγορούμενοι δεν θα εμφανίζονταν στη δίκη τους. Ο συντηρητισμός των δικαστών έστελνε ανθρώπους στη φυλακή», λέει η Ελίζαμπεθ Γκλέιζερ, επικεφαλής της γραφείου ποινικής δικαιοσύνης του δημάρχου.
Ιδιαίτερη σημασία έδωσαν οι δημιουργοί του αλγορίθμου στην ικανότητα «πρόβλεψης» του συστήματος, αν δηλαδή ένας κατηγορούμενος που έχει αποφυλακισθεί θα εμφανισθεί αυτοβούλως για τη δίκη του. Ενας ακριβής αλγόριθμος θα είχε καλά ποσοστά πρόβλεψης και θα μπορούσε έτσι να προτείνει σωστά την απελευθέρωση ή την κράτηση. Ενας δίκαιος αλγόριθμος, όμως, όπως εξηγεί ο Οζμάρ Μίτσελ του Πανεπιστημίου της Αριζόνας, δεν θα πρότεινε σε μεγαλύτερο ποσοστό την αποφυλάκιση λευκών κατηγορούμενων από ό,τι όσων ανήκουν σε μειονότητες.
Ο βελτιωμένος αλγόριθμος, που λαμβάνει υπόψη του τις διακρίσεις εις βάρος των μειονοτήτων και «πριμοδοτεί» τους κατηγορουμένους που ανήκουν σε αυτές, παρήγαγε πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Από τις 12 Νοεμβρίου 2019 έως και τις 17 Μαρτίου 2020, ο αλγόριθμος πρότεινε την απελευθέρωση άνευ όρων μέχρι τη δίκη τους ποσοστού 83,9% των Αφροαμερικανών κατηγορουμένων, 85,8% των ισπανόφωνων και 83,5% των λευκών. Απέδειξε επίσης την ικανότητά του να προβλέπει με μεγάλη ακρίβεια ποιος κατηγορούμενος θα επέστρεφε οικειοθελώς για τη δίκη του και ποιος όχι. Αντίθετα, ο παλαιός τέτοιος αλγόριθμος, τον οποίο χρησιμοποιούσαν συμβουλευτικά τα ποινικά δικαστήρια, πρότεινε την άμεση αποφυλάκιση μόλις 34% των κατηγορουμένων, με τους λευκούς να προηγούνται αισθητά με 39,5% και τους Αφροαμερικανούς να εξασφαλίζουν μόλις 30,8% των συστάσεων αποφυλάκισης άνευ όρων.
Παρότι ο αλγόριθμος διαχειρίζεται κυρίως δεδομένα προερχόμενα από τον φάκελο του κατηγορουμένου και τα στοιχεία σε βάσεις δεδομένων της πολιτείας και της ομοσπονδιακής δικαιοσύνης, δύο κρίσιμοι παράγοντες υπέρ του αιτήματος αποφυλάκισης είναι η ύπαρξη τηλεφωνικού αριθμού στο όνομα του κατηγορουμένου και ο χρόνος στον οποίο έχει ζήσει στη διεύθυνσή του. Τα στοιχεία αυτά θεωρούνται από τον αλγόριθμο δείγματα σταθερότητας και ικανότητας λειτουργίας στον κοινωνικό ιστό.
Τον περασμένο Νοέμβριο, πρόσφατα συλληφθέντες κατηγορούμενοι συνωστίζονταν σε κρατητήριο των ποινικών δικαστηρίων του Μπρούκλιν στη Νέα Υόρκη. Ο ένας μετά τον άλλο εισέρχονταν σε ασφαλές δωμάτιο με διαχωριστικό γυαλί, από την άλλη πλευρά του οποίου υπάλληλος της εταιρείας που δημιούργησε τον αλγόριθμο τους έθετε ερωτήσεις. Από τις απαντήσεις τους εξαρτιόταν εάν θα απελευθερωθούν χωρίς όρους ή εάν θα προφυλακίζονταν. Ενας από τους κατηγορουμένους έδειξε να δυσανασχετεί όταν ο υπάλληλος τον ρώτησε εάν έχει δικό του τηλέφωνο. Γνωρίζοντας ότι ο άνδρας έπαιζε εκείνη την ώρα την ελευθερία του, ο υπάλληλος του είπε με σχεδόν συνωμοτικό ύφος: «Ξέρετε, θα σας βοηθούσε πολύ και θα μπορούσα να κάνω μια πολύ θετική σύσταση στον δικαστή εάν είχα ένα τηλέφωνό σας».