Υστερα από τη Συρία και τη Λιβύη, η κρίση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ θέτει σε νέα, πιθανόν σοβαρότερη δοκιμασία τις ρωσοτουρκικές σχέσεις. Η επίθεση του Αζερμπαϊτζάν για την ανακατάληψη των χαμένων από το 1994 εδαφών του ήταν προσχεδιασμένη κίνηση, στην οποία ο πρόεδρός του Ιλχάμ Αλίεφ δεν θα προχωρούσε αν δεν είχε ενθαρρυνθεί από τον Ταγίπ Ερντογάν. Τουρκικά drones βομβαρδίζουν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και γειτονικές περιοχές που ελέγχουν οι Αρμένιοι, ενώ μισθοφόροι της Τουρκίας μεταφέρονται από τη Συρία και τη Λιβύη στον Νότιο Καύκασο για να πολεμήσουν τους Αρμενίους με μισθό 1.500 δολαρίων τον μήνα, όπως έχει αποκαλύψει ο διεθνής Τύπος. Μάλιστα, εφημερίδες οι οποίες συνηθίζουν να κατακεραυνώνουν τη Ρωσία για επεμβάσεις στα εσωτερικά άλλων χωρών, όπως οι New York Times και Le Monde, αυτή τη φορά ασκούσαν κριτική, με κύρια άρθρα τους, στον Βλαντιμίρ Πούτιν γιατί δεν παρεμβαίνει αποφασιστικά, ώστε να κόψει τον βήχα στον Ερντογάν.
Ο σημαντικός ρόλος της αρμενικής διασποράς σε ΗΠΑ και Γαλλία, κυρίως όμως η ενόχλησή τους από την ανάδυση της Τουρκίας σε ρόλο αυτόνομης περιφερειακής δύναμης εξηγούν αυτή τη διασκεδαστική μεταστροφή. Ωστόσο, η θεωρία των εν λόγω μέσων ότι ο Πούτιν θέλει να τιμωρήσει τον Αρμένιο πρωθυπουργό Νικόλ Πασινιάν, ο οποίος ήρθε στην εξουσία το 2018 ύστερα από μια «βελούδινη επανάσταση», με πρόθεση να ενισχύσει τις σχέσεις της χώρας του με τη Δύση, φαίνεται τραβηγμένη από τα μαλλιά. Αφενός μεν γιατί ο Πασινιάν δεν έθιξε στο παραμικρό τους δεσμούς της Αρμενίας με τη Ρωσία, αφετέρου δε γιατί αυτά που διακυβεύονται στον Καύκασο είναι πολύ σοβαρά ώστε να επιτρέπουν στον Πούτιν μια τόσο μυωπική αντιμετώπιση.
Εκείνο που προέχει για τη Ρωσία είναι να επιλυθεί η κρίση χωρίς ανοιχτό πόλεμο Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν (κάτι που φαίνεται να επιδιώκει η Αγκυρα) και χωρίς να αμφισβητηθεί ο δικός της, επιδιαιτητικός ρόλος. Αυτή τη στρατηγική εξυπηρετούσε η προσωρινή και εύθραυστη ανακωχή που επιτεύχθηκε το προπερασμένο Σάββατο στη Μόσχα και η απόρριψη, από τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, της πίεσης του Αλίεφ να αναλάβει μεσολαβητικό ρόλο και η Τουρκία.
Γεγονός είναι ότι, μετά τις εξελίξεις του τελευταίου δεκαπενθημέρου, το στάτους κβο στην περιοχή είναι μάλλον αδύνατο να διατηρηθεί. Ωστόσο, πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η Ρωσία θα εμποδίσει με κάθε τρόπο την ταπείνωση της Αρμενίας. Μια Pax Russica στην περιοχή ενδεχομένως θα περιελάμβανε την επιστροφή στο Αζερμπαϊτζάν ορισμένων περιοχών έξω από τον διαφιλονικούμενο θύλακο και την ενσωμάτωση του ίδιου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (όπως και ενός διαδρόμου που να τον συνδέει με τη μητέρα πατρίδα) στην Αρμενία, ύστερα από δημοψήφισμα υπό διεθνή επιτήρηση.
Σε κάθε περίπτωση είναι σαφές ότι, ύστερα από τη Συρία και τη Λιβύη, ο Ερντογάν δοκιμάζει τις ανοχές του Πούτιν, διακινδυνεύοντας μια επώδυνη ρήξη. Το Ρωσικό Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων (RIAC), το πιο σοβαρό think tank σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, δημοσίευσε πρόσφατα εκτενές άρθρο με τίτλο «Ο Ερντογάν στο ναρκοπέδιο του Πούτιν». Ο αρθρογράφος τόνιζε ότι ο παντουρκισμός της Αγκυρας στον Καύκασο αποτελεί κίνδυνο εθνικής ασφάλειας για τη Ρωσία, η οποία αντιμετωπίζει, χρόνια τώρα, αποσχιστικές τάσεις ή και τρομοκρατικές ενέργειες στο μαλακό υπογάστριό της, ιδιαίτερα στην Τσετσενία. Γενικότερα, το επεκτατικό δίπολο του Ερντογάν «νεοοθωμανισμός στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, παντουρκισμός στην Κεντρική Ασία» όχι μόνο συγκρούεται με στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας, αλλά και θίγει τις πιο ευαίσθητες χορδές του ρωσικού έθνους.
Πόλεμος υδρογονανθράκων
Την περασμένη Τετάρτη, ο Αζέρος πρόεδρος Ιλχάμ Αλίεφ κατήγγειλε, χωρίς να προσφέρει αποδείξεις, ότι η Αρμενία σκοπεύει να πλήξει αγωγούς μεταφοράς αζέρικου πετρελαίου και φυσικού αερίου, προειδοποίησε δε ότι σε μια τέτοια περίπτωση οι συνέπειες για τους Αρμενίους θα είναι σοβαρότατες. Ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για πραγματικούς φόβους ή πόλεμο προπαγάνδας, γεγονός είναι ότι η σύγκρουση για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ διαπλέκεται με τον ακήρυκτο πόλεμο των υδρογονανθράκων.
Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Κασπίας αποτελούν τα βασικά εξαγώγιμα προϊόντα του Αζερμπαϊτζάν και τους πρωταρχικούς πυλώνες της οικονομίας του. Το αζέρικο πετρέλαιο μεταφέρεται στη Μαύρη Θάλασσα και στην Ανατολική Μεσόγειο, και από εκεί στην Τουρκία και στη Δύση, μέσω τριών αγωγών: Μπακού-Γκρόζνι-Νοβοροσίσκ (Ρωσία), Μπακού-Τιφλίδα (Γεωργία)-Τσεϊχάν (Τουρκία) και Μπακού-Σούπσα (Γεωργία). Οσο για το φυσικό αέριο, αυτό μεταφέρεται από τον αγωγό Μπακού-Τιφλίδα-Ερζερούμ (Τουρκία), γνωστό και Αγωγό Νοτίου Καυκάσου (SCP). Αρκεί μια επιπόλαιη ματιά στον χάρτη για να διαπιστώσει κανείς ότι οι δρόμοι των υδρογονανθράκων διατρέχουν εκρηκτικά ασταθείς περιοχές της Ευρασίας και διαπλέκονται με οξείες γεωπολιτικές ή και στρατιωτικές συγκρούσεις των τριών τελευταίων δεκαετιών (Ρωσία-Γεωργία, Κουρδικό, Τσετσενία, Ναγκόρνο-Καραμπάχ).
Το μειονέκτημα για τους Αζέρους είναι ότι οι τρεις από τους τέσσερις αγωγούς, με μοναδική εξαίρεση τον αγωγό Μπακού-Νοβοροσίσκ που διέρχεται από τη Ρωσία, περνούν κοντά στα σύνορα με την Αρμενία, σε απόσταση βολής για το αρμενικό πυροβολικό. Αν πληγούν οι εν λόγω αγωγοί, θα ζημιωθούν καίρια πολυεθνικές εταιρείες, όπως η ΒΡ, που έχουν επενδύσει στους αγωγούς, αλλά και η ενεργειακή τροφοδοσία της Τουρκίας, ενώ το Αζερμπαϊτζάν θα εξαρτάται πολύ περισσότερο από τη Ρωσία για τη μεταφορά των
υδρογονανθράκων του.
Πολλές φωτιές στη γειτονιά της Ρωσίας
Γιατί ο Βλαντιμίρ Πούτιν παρακολουθεί ατάραχος τις φωτιές που τυλίγουν τους πιο στενούς συμμάχους της Ρωσίας στο εγγύς εξωτερικό της; Το ερώτημα απασχολεί τα σοβαρότερα μέσα ενημέρωσης στη Δύση ύστερα από τις καταιγιστικές εξελίξεις του τελευταίου διμήνου: Αμφισβήτηση του προέδρου Λουκασένκο από την αντιπολίτευση στη Λευκορωσία, στρατιωτική επίθεση του Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας, πολιορκία του Κοινοβουλίου από οργισμένους διαδηλωτές, ακύρωση των εκλογών και παραίτηση προέδρου και πρωθυπουργού στο Κιργιστάν. Στην περίπτωση του Αλεξάντερ Λουκασένκο, το Κρεμλίνο δεν έχει λόγους να αποξενωθεί από το ευρύ λαϊκό κίνημα που απορρίπτει τον πρόεδρο της χώρας, χωρίς να αμφισβητεί τους στενούς δεσμούς της με τη Ρωσία. Αλλωστε, ο ηγέτης της Λευκορωσίας ακροβατούσε το προηγούμενο διάστημα μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, εξασφαλίζοντας ανοχή και οφέλη εκατέρωθεν. Μάλιστα, την προεκλογική περίοδο προκάλεσε το Κρεμλίνο καταγγέλλοντας (χωρίς καμία απόδειξη) πως Ρώσοι πράκτορες ετοίμαζαν πραξικόπημα εναντίον του.
Ενας αποδυναμωμένος, από τη σοβούσα εσωτερική κρίση και τις κυρώσεις της Δύσης, Λουκασένκο θα είναι πιο εύκολο «να βάλει μυαλό». Υπάρχουν καλοί λόγοι να υποθέσουμε ότι η πίεση του Κρεμλίνου ήταν εκείνη που ανάγκασε τον Λουκασένκο να επισκεφθεί, το περασμένο Σαββατοκύριακο, φυλακισμένους ακτιβιστές της αντιπολίτευσης, ανοίγοντας ένα παράθυρο για πιθανό συμβιβασμό.
Οσο για το Κιργιστάν, το χάος των τελευταίων ημερών δεν προκάλεσε έκπληξη στη Μόσχα. Η πιο πλουραλιστική, σε ό,τι αφορά το πολιτικό της σύστημα, πρώην σοβιετική δημοκρατία της Κεντρικής Ασίας έζησε τα τελευταία χρόνια δύο ανατροπές προέδρων της από οργισμένα πλήθη (την πρώτη το 2005 και τη δεύτερη το 2010). Σε καμία περίπτωση δεν τέθηκαν σε αμφισβήτηση οι στενές σχέσεις της χώρας με τη Ρωσία, ούτε βέβαια η μεγάλης στρατηγικής σημασίας ρωσική αεροπορική βάση, στα σύνορα με την Κίνα.
Κανένα από τα αντίπαλα στρατόπεδα που διεκδικούν την εξουσία δεν διαπνέεται από αντιρωσικά αισθήματα, μάλιστα ένας από τους επικρατέστερους για το αξίωμα του πρωθυπουργού, ο Ομουρμπέκ Μπαμπανόφ, είχε καταφύγει στη Ρωσία καθώς αντιμετώπιζε δικαστικές διώξεις.