To ηλικιωμένο ζευγάρι που στεκόταν μπροστά στη φάτνη, στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, στο Βατικανό, έμοιαζε να μην καταλαβαίνει τι ακριβώς κοιτούσε. Οι τρεις μάγοι, κυλινδρικοί και σε φυσικό μέγεθος, έμοιαζαν περισσότερο με κεραμικά βαρέλια πετρελαίου.
Ο Ιωσήφ και η Μαρία, στο σχήμα τορπίλης, έμοιαζαν σαν βιβλικές σφαιρικές καρικατούρες. Στο μέσον της πλατφόρμας στέκονταν δύο αινιγματικές φιγούρες σαν τοτέμ. Η μία κρατούσε ασπίδα και ένα διακοσμητικό δόρυ και είχε για κεφάλι ένα αναποδογυρισμένο τσουκάλι, με την οργίλη μορφή κολοκύθας του Χαλοουίν. Η άλλη φορούσε κράνος αστροναύτη και κρατούσε στα χέρια τη Σελήνη.
Κάθε χρόνο στο Βατικανό εκτίθεται μια διαφορετική φάτνη, συνήθως δωρεά κάποιας ιταλικής πόλης. Πέρυσι, καλλιτέχνες αναπαρήγαγαν τη σκηνή της Θείας Γέννησης χρησιμοποιώντας 720 τόνους άμμου. Το 2016, στο επίκεντρο βρέθηκε ένα μικρό μαλτέζικο αλιευτικό ως υπενθύμιση του δράματος των μεταναστών.
Τη φετινή χρονιά, το Βατικανό ακολούθησε διαφορετική προσέγγιση και κατευθύνθηκε προς το Καστέλι, μια πόλη στο Αμπρούτσο, περιφέρεια της κεντροανατολικής Ιταλίας, που φημίζεται για τα κεραμικά της. Μεταξύ 1965 και 1975, φοιτητές και καθηγητές της τοπικής Σχολής Καλών Τεχνών προσπάθησαν να επαναφέρουν στη ζωή μια αρχέγονη τεχνική κεραμοποιίας, κατά την οποία δακτύλιοι κεραμικού τοποθετούνται διαδοχικά ο ένας πάνω στον άλλο. Ετσι κατασκεύασαν περισσότερες από 50 χριστουγεννιάτικες φιγούρες.
Το έργο τους εκτέθηκε το 1970 στην Αγορά του Τραϊανού, στη Ρώμη, ενώ το 1976 ταξίδεψε μέχρι την Ιερουσαλήμ. Οι φιγούρες κατάφεραν να επιβιώσουν από τους ισχυρούς σεισμούς του Αμπρούτσο, το 2009 και το 2016, και τη φοβερή χιονοθύελλα του 2017. Φέτος όμως ήρθε η ώρα του θριάμβου καθώς, πλέον, κοσμούν την «αυλή της Χριστιανοσύνης», τη μεγάλη πλατεία της βασιλικής του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό. Η «υποδοχή» που έλαβαν πόρρω απέχει του ικανοποιητικού.
«Είναι αποτρόπαια», λέει η Ανίτα Μπάντι, η οποία παρατηρούσε επί ώρα απορημένη τη φάτνη με τα ζώα, και ιδιαίτερα τις όρνιθες που έμοιαζαν περισσότερο με μετεωρίτες και μια καμήλα από κύβους πηλού. Την ίδια ακριβώς αντίδραση είχαν και οι συντηρητικοί κύκλοι της Αγίας Εδρας. Η συντηρητική εφημερίδα Catholic Herald σε άρθρο της χαρακτηρίζει τη φάτνη έργο «επιστημονικής φαντασίας». «Μια φιγούρα θεωρείται ότι μοιάζει στον Νταρθ Βέιντερ», παρατηρεί ο αρθρογράφος και συνεχίζει: «Προσωπικά βρίσκω μεγαλύτερη ομοιότητα με τον Σονταράν από το Doctor Who».
Αλλοι, βέβαια, όπως ο σύζυγος της Ανίτα, καθηγητής πανεπιστημίου, Τζόρτζιο Μπάντι, πιστεύει ότι όσοι κατακρίνουν το έργο χάνουν την ουσία του θέματος.
Ο ίδιος θυμάται αυτή την τεχνική κεραμικής από τα νιάτα του. «Ο χρόνος κατασκευής του έργου ήταν η εποχή που η προσσελήνωση είχε συνεπάρει τον κόσμο, διεγείροντας την κοσμική και θρησκευτική φαντασία» τονίζει και προσθέτει ότι οι άκακες φιγούρες δεν άξιζαν την κατακραυγή που δέχθηκαν από τον υποκριτικό ιταλικό Τύπο, που τους απέδωσε ακόμη και κάτι σατανικό. «Μπορεί να είναι ωραίες, μπορεί να είναι άσχημες, αλλά σίγουρα δεν είναι σατανικές», καταλήγει.
Οι συντηρητικοί κύκλοι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, με το ίδιο μένος κατακρίνουν και τον Πάπα Φραγκίσκο για το πνεύμα της συμπερίληψης που υιοθέτησε. Ο Προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μοιάζει να θέλει να υπερκεράσει τα όρια με τις φάτνες. Πέρυσι εξέδωσε αποστολική επιστολή με τίτλο «Αξιοθαύμαστο σημείο», όπου υπερασπίζεται τις προοδευτικές προσεγγίσεις στη σκηνή της Θείας Γέννησης.
Στις ναπολιτάνικες φάτνες, επί δεκαετίες, παραδείγματος χάρη, πρωταγωνιστούσε η φιγούρα του Μαραντόνα. Φέτος οι Ναπολιτάνοι κατασκεύασαν μία φάτνη από ζυμάρι πίτσας. Φαίνεται ότι ο Μαραντόνα και η πίτσα είναι ανεκτά, ενώ η καλλιτεχνική κεραμοποιία του 1960 ξεπερνά τα όρια.
Η Αγία Εδρα
Αρκετοί ιστορικοί τέχνης, τους οποίους συχνά επικαλούνται οι συντηρητικοί κύκλοι, θεώρησαν ότι η φάτνη του Βατικανού ήρθε να προστεθεί στις πληγές που αφήνει πίσω του το «έτος του λοιμού». Επί του παρόντος, η Αγία Εδρα σιωπά και απέφυγε να υπεραμυνθεί του χριστουγεννιάτικου δέντρου ή της φάτνης που κοσμούν την πλατεία του Αγίου Πέτρου. Το επίσημο ειδησεογραφικό πρακτορείο της, Vatican News, ωστόσο, είχε αναφέρει ότι τα κεραμικά αγάλματα εκπροσωπούν μια πολιτισμική κληρονομιά που δεν είναι απαραιτήτως ορατή διά γυμνού οφθαλμού. Οπως και να έχει, κάποιοι κάτοικοι της Ρώμης αρχίζουν να προσεγγίζουν τη φάτνη με μεγαλύτερη θέρμη. Η Κριστίνα Μασάρι, ξεναγός, υποστηρίζει ότι ήταν ωραιότερη από αυτό που περίμενε.
Επίσης τόνισε ότι σε μια χρονιά τόσης δυστυχίας χάρηκε που είδε κάτι τόσο εξωπραγματικό, αλλά και γεμάτο ενσυναίσθηση, αφού και το κεραμικό έργο κατάφερε σε επιβιώσει όχι μόνο των φυσικών καταστροφών αλλά και της χλεύης. «Πρόκειται για μία φάτνη που είχε τα προβλήματά της, όπως όλοι αυτή τη φρικτή χρονιά. Αν τα κατάφερε, τότε θα τα καταφέρουμε και εμείς».