Ενας προσεκτικός παρατηρητής μπορούσε να εντοπίσει τα σημάδια. Ανάμεσα στα λάβαρα και στα σύμβολα του όχλου που πολιόρκησε το Καπιτώλιο των ΗΠΑ στα επεισόδια της 6ης Ιανουαρίου στην Ουάσιγκτον, υπήρχαν και αντίγραφα αρχαιοελληνικών περικεφαλαιών, αλλά και σημαίες με την επιγραφή «Μολών Λαβέ». Μία εβδομάδα αργότερα την ίδια φράση καπηλεύτηκε και η νεοεκλεγείσα βουλευτής των Ρεπουμπλικανών και θιασώτρια θεωριών συνωμοσίας Μάρτζορι Τέιλορ Γκριν φορώντας μάσκα με το σύνθημα γραμμένο ως «Molon Labe». Πώς εξηγείται αυτή η «λακωνοφιλία»;
Ιστορικοί στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, που μελετούν πώς ακροδεξιές οργανώσεις προσπαθούν να σφετεριστούν στοιχεία της αρχαίας Σπάρτης, δεν αιφνιδιάστηκαν από αυτές τις εικόνες. Εδώ και δεκαετίες, με μεγαλύτερη διάχυση τα τελευταία χρόνια, αφενός το αμερικανικό λόμπι που τάσσεται υπέρ της οπλοκατοχής και αφετέρου ακροδεξιά και νεοναζιστικά μορφώματα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, τα οποία διακηρύττουν τη ρατσιστική ιδεολογία της «λευκής ανωτερότητας», προσεγγίζουν μυωπικά την αρχαιοελληνική ιστορία. Δανείζονται αποσπασματικά ή διαστρεβλώνουν έννοιες και σύμβολα από το μακρινό παρελθόν, όπως εξηγούν ειδικοί στην «Κ», για να προσδώσουν αξία και λάμψη στη δική τους διχαστική ρητορική.
Ο Βρετανός Στίβεν Χόντκινσον, ομότιμος καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ και επίτιμος δημότης Σπαρτιατών από το 2010, εδώ και χρόνια μελετά και το πώς η Ακροδεξιά, ειδικά στις ΗΠΑ, επιχειρεί να οικειοποιηθεί στοιχεία της αρχαίας Σπάρτης. Σε τηλεφωνική του επικοινωνία με την «Κ» κάνει μια αναδρομή σε παρόμοια φαινόμενα. Μιλάει για το πώς η ναζιστική Γερμανία επιχείρησε να βρει σημεία ταύτισης με την αρχαία Σπάρτη και ως αντίδραση, σε μια διάλεξή του το 1941, ο καθηγητής στην Οξφόρδη Γκίλμπερτ Μάρεϊ παρομοίασε τη Βρετανία με την αρχαία Αθήνα. Επισημαίνει ακόμη ότι κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου σε αναλύσεις τους οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών συνέκριναν τη Σπάρτη με τη Σοβιετική Ενωση ως μια «μιλιταριστική αλλά οικονομικά εύθραυστη κοινωνία».
Φωτ. A.P. / Jacquelyn Martin
Αναφέρει ότι και το 2015 στο Σίδνεϊ, σε διαδήλωση της εθνικιστικής οργάνωσης Reclaim Australia (Ανάκτηση της Αυστραλίας) κάποιοι συμμετέχοντες φορούσαν κορινθιακές περικεφαλαίες και έφεραν ασπίδες με το γράμμα Λάμδα, παραπέμποντας στους Λακεδαιμόνιους οπλίτες. Ενα χρόνο αργότερα κατά την προεκλογική περίοδο στις ΗΠΑ, βίντεο βασισμένο σε πλάνα της δημοφιλούς ταινίας «300» εμφάνιζε τον τότε υποψήφιο πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ ως βασιλιά Λεωνίδα και είχε συγκεντρώσει εκατομμύρια προβολές στο YouTube. Αρχαιοελληνικά σύμβολα είχαν χρησιμοποιηθεί και από ακροδεξιούς διαδηλωτές το 2017 στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας. To 2018 η ακροδεξιά οργάνωση Oath Keepers, μέλη της οποίας είχαν συμμετοχή και στα πρόσφατα επεισόδια του Καπιτωλίου, ανακοίνωσε ότι ξεκινάει ένα πρόγραμμα «σπαρτιάτικης εκπαίδευσης» που σκοπό είχε να δημιουργήσει τοπικές πολιτοφυλακές. Ο Χόντκινσον παρατηρεί ακόμη ότι και η εταιρεία παραγωγής όπλων SIG Sauer έφτιαξε πιστόλι με τη φράση «Μολών Λαβέ» χαραγμένη στο κλείστρο και στη λαβή.
«Στον δυτικό κόσμο έχει επικρατήσει για την αρχαία Σπάρτη η φήμη μιας μιλιταριστικής, πολεμικής κοινωνίας. Αυτή η εικόνα διατρέχει όλο το πολιτικό φάσμα, τους φιλελεύθερους και αριστερούς διανοητές», λέει στην «Κ» ο Χόντκινσον. Ο ίδιος δεν προσεγγίζει την αρχαία Σπάρτη μέσα από αυτό το πρίσμα. «Η γνώμη μου για τη Σπάρτη είναι διαφορετική από εκείνη που χρησιμοποιεί η Ακροδεξιά», λέει. Στις μελέτες του έχει υποστηρίξει ότι δεν επρόκειτο για μια απλή μιλιταριστική κοινωνία. Επισημαίνει μεταξύ άλλων ότι οι Σπαρτιάτες δεν έφεραν συνεχώς πάνω τους τον οπλισμό τους κατά την καθημερινή τους ζωή, σε αντίθεση με ό,τι μπορεί να πρεσβεύουν σήμερα οι Αμερικανοί υπέρμαχοι της οπλοκατοχής.
Ο «Φάρος»
Ο Χόντκινσον είναι ένας από τους ακαδημαϊκούς που συνεργάζονται με τον Κέρτις Ντόζιερ, επίκουρο καθηγητή Ελληνικών και Ρωμαϊκών Σπουδών στο Κολέγιο Vassar της Νέας Υόρκης, ο οποίος το 2017 δημιούργησε την ηλεκτρονική πλατφόρμα «Pharos». Στην ιστοσελίδα της καταγράφει συστηματικά πώς η Ακροδεξιά τα τελευταία χρόνια εμπνέεται ή αποσπά στοιχεία από την αρχαιότητα για να διαδώσει την ιδεολογία της.
«Υπάρχει μια δημοφιλής θέαση της Σπάρτης ως μίας ισχυρής και επιτυχημένης στρατιωτικά πόλης και αυτές οι ομάδες πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ έχουν αποδυναμωθεί, ότι έχουν χάσει τη λευκή φυλετική τους ταυτότητα εξαιτίας της πολυπολιτισμικότητας και της μετανάστευσης και προσπαθούν να εντοπίσουν κάποιο πρότυπο το οποίο θα μπορέσουν να μιμηθούν», λέει στην «Κ» ο Ντόζιερ. Εξηγεί ότι οι ακροδεξιές οργανώσεις προσεγγίζουν τη μάχη των Θερμοπυλών ως μια ένδοξη αντίσταση στην ξένη εισβολή η οποία διέσωσε τον δυτικό πολιτισμό. «Βλέπουν την Ιστορία μέσα από ένα πολύ στενό πλαίσιο και πρέπει κάποιος να δείξει πόσο περιορισμένη είναι η προσέγγισή τους. Πολλά από αυτά που θαυμάζουν στη Σπάρτη οδήγησαν στην κατάρρευσή της, όπως η ξενοφοβία ή οι περιορισμοί στο ποιοι έχουν πλήρη δικαιώματα ως πολίτες».
Η καταγραφή του σφετερισμού αρχαιοελληνικών συμβόλων από ακροδεξιές ομάδες δεν περιορίζεται στην προσπάθεια του «Pharos». Η «Κ» ανέτρεξε στη βάση δεδομένων για τα σύμβολα μίσους που έχει εντοπίσει η διεθνής οργάνωση κατά του αντισημιτισμού Anti-Defamation League. Εκεί αναφέρεται ότι το Λάμδα των Λακεδαιμονίων εμφανίζεται σε κόκκινο φόντο στο σήμα της Shield Wall Network, μιας μικρής ακροδεξιάς οργάνωσης με έδρα το Αρκανσο. Ιδρυτής της είναι ο Μπίλι Ρόπερ, ο οποίος στο παρελθόν ανήκε σε άλλες νεοναζιστικές ομάδες και στην Κου Κλουξ Κλαν. Το ίδιο σύμβολο (κίτρινο Λάμδα σε μαύρο φόντο) συναντάται και στην Ευρώπη, στο αποκαλούμενο «Ταυτοτικό Κίνημα» (Identitäre Bewegung), το οποίο καταχωρίσθηκε το 2019 από τη γερμανική υπηρεσία Εσωτερικής Ασφάλειας στον κατάλογο των εξτρεμιστικών οργανώσεων της άκρας Δεξιάς.
Από τη Χρυσή Αυγή στις Θερμοπύλες, στο «Molon Labe»
Ισως δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε τόσο μακριά, σε άλλες χώρες, για το πώς εξτρεμιστικές ομάδες επιχειρούν να ενσωματώσουν στη ρητορική και στην εικόνα τους αρχαιοελληνικά στοιχεία. Αντίστοιχες ενέργειες έχουν γίνει και εντός συνόρων από τη Χρυσή Αυγή. Τον Ιούνιο του 2013 χρυσαυγίτες από την τοπική οργάνωση της Νίκαιας επισκέφθηκαν τη Σπάρτη, παρατάχθηκαν γύρω από το άγαλμα του Λεωνίδα, κατέθεσαν στεφάνια και έψαλαν τον ύμνο τους. Στους στίχους του αυτοαποκαλούνται «λαμπροί προγόνων ιχνηλάτες» και «νέοι Σπαρτιάτες».
Την ίδια ημέρα το 2013, ο Γιώργος Ρουπακιάς (καταδικασθείς τον Οκτώβριο του 2020 σε ισόβια για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα) πήρε πρώτος τον λόγο στην τοπική οργάνωση της Σπάρτης. «Εχουμε αποφασίσει ένα τουρ σε κάμποσες τοπικές ανά την Ελλάδα. Στον σχεδιασμό μας σαν Νίκαια δεν σκεφτήκαμε καθόλου, ούτε στιγμή, σε ποια τοπική θα πάμε πρώτη. Τιμή μας που βρισκόμαστε σε αυτά τα ιερά χώματα αυτής της τοπικής. Αλλά και εσείς σαν Σπαρτιάτες να είστε περήφανοι. Ο πρώτος στίχος του ύμνου της Χρυσής Αυγής για τους αθάνατους Σπαρτιάτες μιλάει», είπε.
Επί χρόνια η Χρυσή Αυγή πραγματοποιούσε εκδηλώσεις στις Θερμοπύλες για να τιμήσει τη μάχη του 480 π.Χ. Τον Αύγουστο του 2012 ο Νίκος Μιχαλολιάκος, αρχηγός του νεοναζιστικού μορφώματος και καταδικασθείς τον περασμένο Οκτώβριο για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, είχε πει στο ακροατήριό του στις Θερμοπύλες: «Εσείς είστε τα τάγματα εφόδου, όποτε θέλουν ας έρθουν να μας συνθλίψουν. Σας πληροφορώ ότι δεν περνάμε καθόλου καλά μέσα στο Κοινοβούλιο. Αισθανόμαστε άβολα, μια σιχασιά και μια αηδία. Αν θέλουν, το εγκαταλείπουμε ανά πάσα στιγμή και βγαίνουμε στους δρόμους. Θα δούνε τότε τι σημαίνει Χρυσή Αυγή. (…) Τι σημαίνει οι ξιφολόγχες να ακονίζονται στα πεζοδρόμια».
Πίσω στις ΗΠΑ, η χρήση του «Μολών Λαβέ» από τη βουλευτή των Ρεπουμπλικανών Μάρτζορι Τέιλορ Γκριν προκάλεσε αίσθηση. Η ίδια στο παρελθόν έχει υποστηρίξει διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, όπως το QAnon και το παρακλάδι του που έγινε γνωστό ως «Pizzagate», μια παρανοϊκή θεωρία σύμφωνα με την οποία η Χίλαρι Κλίντον και άλλα στελέχη των Δημοκρατικών εκμεταλλεύονταν παιδιά στο ανύπαρκτο υπόγειο πιτσαρίας στην Ουάσιγκτον.
Η διαπλοκή στελεχών της Ακροδεξιάς και η επίδρασή τους στη διασπορά ανυπόστατων θεωριών, ειδικά κατά την περίοδο της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ, φάνηκαν και από τα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει ο Τάκης Μεταξάς, καθηγητής Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Wellesley. Είχε διαπιστώσει ότι βασικό ρόλο στην αναπαραγωγή του «Pizzagate» σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης το 2016 είχε η Μπρίτανι Πέτιμποουν. Πρόκειται για μέλος του ακροδεξιού κινήματος alt-right στις ΗΠΑ και μετέπειτα σύζυγο του Αυστριακού Μάρτιν Σέλνερ, βασικού στελέχους του «Ταυτοτικού Κινήματος». Ο Σέλνερ στο δικό του κανάλι στο YouTube χρησιμοποιούσε εικόνες από την ταινία «300», ενώ σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είχε αναρτήσει και φωτογραφίες από το άγαλμα του Λεωνίδα και τον Παρθενώνα.
Πολιτικές προεκτάσεις
Ο Χόντκινσον λέει ότι δεν περίμενε το «Μολών Λαβέ» να λάβει και πολιτικές προεκτάσεις. Επισημαίνει όμως ότι, μετά την εκλογή του Τραμπ το 2016, πολλές τοποθετήσεις που στο παρελθόν δεν θα ήταν αποδεκτές εισχώρησαν στον πολιτικό λόγο. Εξηγεί ακόμη ότι η φράση «Μολών Λαβέ», που φέρεται να χρησιμοποίησε ο Λεωνίδας, δεν εμφανίζεται σε καμία ιστορική πηγή με χρονική εγγύτητα στους Περσικούς Πολέμους, ούτε από τον Ηρόδοτο, αλλά συναντάται αιώνες αργότερα στο έργο του Πλούταρχου και μάλιστα ως γραπτή απάντηση του βασιλιά της Σπάρτης προς τον Ξέρξη.
«Η αρχαία Ελλάδα δεν είναι το μόνο μοντέλο το οποίο προσπαθεί η Ακροδεξιά να “υιοθετήσει”. Εάν κοιτάξει κανείς τις διαφορετικές σημαίες που σηκώθηκαν έξω από το Καπιτώλιο, θα δει τις διαφορετικές αναφορές. Ακόμη κι αν οι Σπαρτιάτες δεν είχαν υπάρξει ποτέ, η Ακροδεξιά θα αναζητούσε κάτι άλλο», λέει ο Χόντκινσον.
Ο Ντόζιερ από την πλευρά του επισημαίνει ότι τα γεγονότα στο Καπιτώλιο δεν συνέβησαν εξ ολοκλήρου επειδή μερίδα του όχλου βασίστηκε σε κάποια εκδοχή για την αρχαιοελληνική ιστορία. Τονίζει όμως ότι το ζήτημα είναι σοβαρό. «Αυτές οι ιδέες και η διασπορά τους, αυτές οι φαντασιώσεις για το αρχαίο παρελθόν δεν είναι απλά προπαγάνδα, μπορεί να έχουν αντίκτυπο και στον κόσμο μας», λέει.