Στο κενό φαίνεται να πέφτουν οι εντατικές, το τελευταίο διάστημα, προσπάθειες του Ταγίπ Ερντογάν να εξομαλύνει τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ και βασικούς συμμάχους τους στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, ώστε να δώσει ανάσες στην αποσταθεροποιημένη τουρκική οικονομία.
Η πρώτη ψυχρολουσία ήρθε την Τετάρτη, όταν το Πεντάγωνο ενημέρωσε την Τουρκία για την τελεσίδικη απόφαση των Αμερικανών να την αποκλείσουν από το πρόγραμμα συμπαραγωγής των μαχητικών αεροσκαφών F-35 λόγω της άρνησης της Άγκυρας να αναθεωρήσει την εγκατάσταση και ενεργοποίηση των ρωσικών πυραύλων S-400. Το μήνυμα ήταν σαφές: οι ΗΠΑ δεν εννοούν να ανεχθούν μια Τουρκία που θα είναι με το ένα πόδι στο ΝΑΤΟ και με το άλλο σε μια λυκοσυμμαχία με τη Ρωσία και απαιτούν από τον Ερντογάν να διαλέξει με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει. Σήμερα. Τώρα.
Το δεύτερο και βαρύτερο, συμβολικά και πολιτικά, πλήγμα ήρθε την Παρασκευή. Στην πρώτη του τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ερντογάν, αφού είχαν περάσει 93 ημέρες από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία, ο Τζο Μπάιντεν τον ενημέρωσε ότι επρόκειτο να αναγνωρίσει επίσημα, το Σάββατο, τη γενοκτονία των Αρμενίων. Αν και το Κογκρέσο έχει ψηφίσει από το 2019 μη δεσμευτική απόφαση περί αναγνώρισης της γενοκτονίας, ουδείς Αμερικανός πρόεδρος έχει πράξει το ίδιο για να μη διαταράξει τις σχέσεις με έναν γεωπολιτικά σημαντικό σύμμαχο των ΗΠΑ. (Μοναδική εξαίρεση ήταν ο Ρόναλντ Ρίγκαν, το 1981, ο οποίος όμως αναθεώρησε τη στάση του στη συνέχεια υπό την πίεση του υπουργού Εξωτερικών Τζορτζ Σουλτς και του υπουργού Άμυνας Κάσπερ Ουαϊνμπέργκερ).
Από τα ρεπορτάζ των αμερικανικών, αλλά και των τουρκικών μέσων ενημέρωσης μπορούμε να εικάσουμε ότι η ατμόσφαιρα στη συνομιλία Μπάιντεν- Ερντογάν ήταν ιδιαίτερα βαρειά, με τον Αμερικανό πρόεδρο να θέτει τα ζητήματα των S-400 και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και τον Τούρκο ομόλογό του να επανέρχεται στην έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν και στην υποστήριξη των ΗΠΑ προς τους Κούρδους της Συρίας. Το γιατί ο Μπάιντεν επέλεξε να ερεθίσει την Τουρκία σηκώνει πολλή συζήτηση. Όσο κι αν ο Δημοκρατικός πρόεδρος υψώνει τη σημαία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις εκστρατείες του κατά της Κίνας και της Ρωσίας, στην πρακτική εφαρμογή τους είναι τόσο επιλεκτικός όσο και οι προκάτοχοί του- απόδειξη ότι δεν επέβαλε καμία κύρωση στον Οίκο των Σαούντ, παρά το συντριπτικό πόρισμα των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών για την αποτρόπαιη δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι.
Γεγονός είναι όμως ότι ο Μπάιντεν έχει λιγότερους λόγους να φοβάται σοβαρά αντίποινα από τον Ερντογάν, όπως θα ήταν η αναστολή χρήσης της βάσης του Ιντσιρλίκ από τα αμερικανικά στρατεύματα, απειλή που είχε αναγκάσει τον Μπαράκ Ομπάμα να υιοθετήσει ανεκτική στάση έναντι της Τουρκίας. Οι περισσότεροι αναλυτές στην Ουάσιγκτον πιστεύουν ότι τα πολλά ανοιχτά μέτωπα του Ερντογάν και κυρίως η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας δεν του αφήνουν περιθώρια, σε αυτή τη συγκυρία, για μεγάλους παλικαρισμούς.
Σε κάθε περίπτωση, οι εξελίξεις της περασμένης εβδομάδας επηρέασαν δυσμενώς την ατμόσφαιρα, με τη λίρα να καταγράφει νέα, σημαντική πτώση για τρεις συνεχόμενες ημέρες. Το πλήγμα είναι σημαντικό για τον Ταγίπ Ερντογάν, τη στιγμή που η κυβέρνησή του αναγκάζεται να μοιράζει δωρεάν πατάτες και κρεμμύδια στα διευρυνόμενα στρώματα των απόρων. Οι σκηνές ντροπής που εκτυλίχθηκαν σε πόλεις της νοτιοανατολικής Τουρκίας όταν απελπισμένοι άνθρωποι έκαναν έφοδο στα φορτία με τις δωρεάν πατάτες μιλούν για την εκρηκτικότητα του κοινωνικού προβλήματος. Οι δημοσκοπήσεις που καταγράφουν την ακατάσχετη εκλογική αιμορραγία του κυβερνώντος κόμματος είναι ένας ακόμη ανησυχητικός οιωνός.
Τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα όταν ξέσπασε το πολύκροτο σκάνδαλο Thodex. Γύρω στις 500.000 Τούρκοι, οι οποίοι είχαν εμπιστευθεί τις λίρες τους στην πλατφόρμα ηλεκτρονικών συναλλαγών κρυπτονομισμάτων για να προστατεύσουν τις αποταμιεύσεις τους από τον αχαλίνωτο πληθωρισμό, βρέθηκαν ξαφνικά κλειδωμένοι έξω από τους ηλεκτρονικούς λογαριασμούς τους, ενώ ο αετονύχης ιδιοκτήτης της πλατφόρμας είχε προλάβει να αναχωρήσει στο εξωτερικό με μια λεία της τάξης των δύο δισ δολαρίων. Την ίδια στιγμή, σε κεντρικά σημεία μεγάλων πόλεων αιωρούνταν τεράστια πανώ των Κεμαλικών με το ερώτημα- σύνθημα “Πού είναι τα 128 δισ;”. Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης αναφερόταν στα 128 δισ των κρατικών αποθεμάτων συναλλάγματος που διασπάθισε ο Μεράτ Αλμπαϊράκ, πρώην υπουργός Οικονομικών και γαμπρός του Ερντογάν, στην όχι και τόσο αποτελεσματική, τελικά, προσπάθεια στήριξης της λίρας. Οι τοξικές υπόνοιες περί σκανδάλων δηλητηρίασαν την πολιτική ατμόσφαιρα, η οποία έφτασε στο όριο της ανάφλεξης όταν ο αντιπρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας των Κεμαλικών, Ενκγίν Αλτάι, προειδοποίησε ανοιχτά τον Ερντογάν ότι, έτσι όπως πάει, κινδυνεύει να έχει την τύχη του (απαγχονισθέντος από τους πραξικοπηματίες στρατηγούς) πρώην πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές.
Σε μεγάλο βαθμό, τα πιεστικά εσωτερικά προβλήματα του Ερντογάν προέρχονται ή τουλάχιστον επιδεινώνονται από τον υπερφίαλο μεγαλοϊδεατισμό του στην εξωτερική πολιτική. Η ανάμιξη της Τουρκίας σε πολλαπλά θερμά μέτωπα, από τον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τη Συρία και τη Λιβύη, κι από την Ερυθρά Θάλασσα μέχρι την υποσαχάρια Αφρική, συσσώρευσαν μεγάλο οικονομικό κόστος, κλόνισαν την εμπιστοσύνη διεθνών επενδυτών και προκάλεσαν την αντίδραση μεγάλων δυνάμεων απέναντι σ’ αυτόν τον φιλόδοξο και απρόβλεπτο εισβολέα στις παραδοσιακές τους σφαίρες επιρροής. Τελευταίο κρίκος στην αλυσίδα ήταν η απόφαση του προέδρου Πούτιν να απαγορεύσει επ’ αόριστον τα ταξίδια προς την Τουρκία με πρόφαση την ανεξέλεγκτη πορεία της πανδημίας και πραγματική αιτία την πολιτική και στρατιωτική στήριξη της Ουκρανίας από τον Ερντογάν. Μια απόφαση που αναμένεται να στοιχίσει στην Τουρκία εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους τουρίστες, στην αρχή της σεζόν.
Σε τελευταία ανάλυση, ο Τούρκος πρόεδρος υιοθέτησε μια στρατηγική υψηλού ρίσκου, πιστεύοντας ότι μπορεί να ισορροπήσει πάνω σε δύο βάρκες, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, για να αναδείξει την Τουρκία ως αυτόνομη και μεγάλη περιφερειακή δύναμη. Κάποια στιγμή, η πραγματικότητα στέλνει με σκληρό τρόπο το μήνυμα σε όσους ανέλαβαν πολύ μεγαλύτερο ρόλο από το μπόι τους: όταν οι δύο βάρκες τίθενται σε τροχιά σύγκρουσης, όποιος βρεθεί ξαφνικά ανάμεσά τους δεν πρόκειται να έχει καλή τύχη.