«Στην Κίνα, η ανησυχητική μαοϊκή στροφή του Σι Τζινπίνγκ» ήταν ο πηχυαίος πρωτοσέλιδος τίτλος της γαλλικής Le Figaro, πριν από λίγες ημέρες. «Μαοϊκοί αντίλαλοι στο παιχνίδι εξουσίας του Σι» τιτλοφορούνταν ολοσέλιδη ανάλυση των βρετανικών Financial Times. «Μπορεί η εκστρατεία καταστολής στην Κίνα να οδηγήσει σε μια δεύτερη Πολιτιστική Επανάσταση;», ήταν το ερώτημα πρόσφατου ρεπορτάζ του πρακτορείου Bloomberg. Σε Ευρώπη και Αμερική, τα πιο επιδραστικά μέσα ενημέρωσης ανησυχούν εδώ και ένα μήνα για την αριστερή στροφή του Κινέζου ηγέτη, με τις συχνές αναφορές του στον ιδρυτή της Λαϊκής Κίνας.
Οταν ο Μεγάλος Τιμονιέρης κήρυττε τη Μεγάλη Πολιτιστική Επανάσταση, το 1966, ο 13χρονος Σι έβλεπε τον πατέρα του, βετεράνο και ηγετικό στέλεχος του ΚΚ Κίνας, να καθαιρείται και να διαπομπεύεται ως εχθρός του λαού από τους νεαρούς ερυθροφρουρούς, ενώ ο ίδιος οδηγούνταν σε επταετή εξορία, σε χωριό της ενδοχώρας.
Προσαρμόστηκε και κατάφερε να αναρριχηθεί στην κλίμακα της κομματικής ιεραρχίας μετά τον θάνατο του Μάο, όταν ο νέος ισχυρός άνδρας της Κίνας, Ντενγκ Σιαοπίνγκ, άνοιγε τη χώρα στις δυνάμεις της αγοράς, διακηρύσσοντας ότι «μπορούμε να επιτρέψουμε σε ορισμένους να πλουτίσουν πριν από τους υπόλοιπους». Η Πολιτιστική Επανάσταση, τα δεινά της οποίας ο Ντενγκ δεν δίστασε να χρεώσει προσωπικά στον Μάο, ήταν πλέον κακόφημη. Ο ίδιος ο Σι, μιλώντας το 2018 σε κομματική εκδήλωση για τα 40 χρόνια από την έναρξη των μεταρρυθμίσεων Ντενγκ, είχε δηλώσει ότι η Πολιτιστική Επανάσταση «έφερε τη χώρα στο χείλος της οικονομικής κατάρρευσης». Να όμως που ο ίδιος άνθρωπος ήρθε να κηρύξει το τέλος της εποχής Ντενγκ στις 17 Αυγούστου, όταν, στη διάρκεια μιας κρίσιμης συνεδρίασης της Κεντρικής Επιτροπής, εγκαινίασε αυτό που πολιτογραφήθηκε στα κινεζικά μίντια ως «βαθιά επανάσταση», μια εκστρατεία εναντίον των ολιγαρχών, του μεγάλου πλούτου και των προκλητικών κοινωνικών ανισοτήτων. Στη θέση του δόγματος Ντενγκ ανέσυρε από τη ναφθαλίνη και επανέφερε στο προσκήνιο το παλιό σύνθημα του Μάο περί «ευημερίας για όλους». Ο ίδιος εξήγησε τα βαθύτερα κίνητρα της στροφής: «Η επίτευξη της ευημερίας για όλους δεν είναι μόνο οικονομικό ζήτημα. Είναι μείζον πολιτικό ζήτημα, αφορά τα θεμέλια του κόμματος στην εξουσία. Δεν μας επιτρέπεται να αφήσουμε αγεφύρωτο το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς».
Πολλοί Δυτικοί αναλυτές βιάστηκαν να κατακεραυνώσουν τον Σι για «κυνήγι εναντίον των πλουσίων», εκτιμώντας ότι θα κλονίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και θα προκαλέσει μεγάλες οικονομικές αναταράξεις. Ωστόσο οι προειδοποιήσεις του έχουν ισχυρή βάση. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ερευνών της Credit Suisse, η Κίνα είναι μία από τις πιο άνισες χώρες του κόσμου, όπου το 1% του πληθυσμού συγκεντρώνει στα χέρια του το 31% του εθνικού πλούτου (στις ΗΠΑ το αντίστοιχο ποσοστό υπολογίζεται σε 35%). Με την πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση, σε αξιοπρεπή υγειονομική περίθαλψη και στέγη να είναι δύσκολη για την πλειονότητα του πληθυσμού, η κατάσταση διαγράφεται ευεπίφορη σε κοινωνικές αναστατώσεις. Κάτι τέτοιο θα απειλούσε να αποσταθεροποιήσει τον πολιτικό έλεγχο του ΚΚ Κίνας, το οποίο έχει αρχίσει να ετοιμάζεται για το τρίτο συνέδριό του, το φθινόπωρο του 2022, όπου ο Σι θα επιχειρήσει να εξασφαλίσει και τρίτη θητεία, γεγονός χωρίς προηγούμενο στη μετά τον Μάο Τσετούνγκ εποχή. Αλλά και στο καθεαυτό οικονομικό πεδίο, η στροφή Σι έχει τη λογική της. Η χώρα του έχει ήδη εισέλθει στη δύσκολη μετάβαση από την πυρετώδη ανάπτυξη που βασίζεται στο φτηνό εργατικό δυναμικό και στην ξένη τεχνολογία, σε ένα νέο, περισσότερο ισορροπημένο μοντέλο που δίνει προτεραιότητα στις τεχνολογίες αιχμής, από την τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική μέχρι τη βιοτεχνολογία και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι απολύτως αναγκαίο να ξεπεραστεί το παρωχημένο κοινωνικό μοντέλο του «996», όπως έχει πολιτογραφηθεί – δουλειά από τις 9 π.μ. μέχρι τις 9 μ.μ., έξι μέρες την εβδομάδα.
Ατολμία
Αν ο Σι μπορεί να δεχθεί κριτική για τη «βαθιά επανάσταση» που υποσχέθηκε, είναι όχι για τη ριζοσπαστικότητα, αλλά, αντίθετα, για την ατολμία της. Περιορίζεται μέχρι τώρα σε αυστηρότερους κρατικούς ελέγχους πάνω στους ολιγάρχες, που αποκτούσαν υπερβολικά μεγάλη ισχύ, ιδιαίτερα στα πεδία των τεχνολογιών αιχμής, και στον εξαναγκασμό τους να μοιραστούν μέρος των αστρονομικών κερδών τους. Ο πολύς Τζακ Μα της Alibaba ανακοίνωσε ότι θα συνεισφέρει στην «ευημερία για όλους» ποσό 15,5 δισ. δολαρίων, για να ακολουθήσει, με το ίδιο ακριβώς ποσό, η ιδιοκτησία του διαδικτυακού κολοσσού Tencent. Ωστόσο ο Σι αποφεύγει να αποτολμήσει μεταρρυθμίσεις, όπως η επιβολή φόρου κληρονομιάς και φόρου μεγάλης ιδιοκτησίας – πράγματα που ισχύουν στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες, αλλά όχι στην «κομμουνιστική» Κίνα.
Περισσότερο εύλογες είναι οι ενστάσεις που διατυπώνονται για τις πολιτικές ελέγχου των μαζών και της καθημερινότητας των πολιτών. Στη διδακτέα ύλη των δημοτικών και γυμνασίων εισάγεται η «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ για σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά», ενώ απαγορεύεται στα κινεζόπουλα να παίζουν video games, με εξαίρεση Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή και αργίες, αυστηρά από 8 μέχρι 9 το βράδυ. Κινήσεις που επιβεβαιώνουν ότι, αν ο Μάο Τσετούνγκ εξαπέλυσε την Πολιτιστική Επανάσταση για να κάμψει, με τη δύναμη των επαναστατημένων νέων, την αδράνεια της κομματικής γραφειοκρατίας, ο Σι δεν έχει καμία πρόθεση να βγάλει το τζίνι από το μπουκάλι: η αγωνία του είναι πώς θα το κρατήσει καλά κλεισμένο μέσα.