Σε εποχές διεθνούς ενεργειακής κρίσης, τα καλά νέα από τον κόσμο της επιστήμης αποκτούν πρόσθετη σημασία, ιδίως όταν αφορούν την αναζήτηση του «Ιερού Δισκοπότηρου» της ενεργειακής Φυσικής: την οικονομικά εκμεταλλεύσιμη θερμοπυρηνική σύντηξη, που θα μιμείται στο εργοστάσιο τον τρόπο παραγωγής ενέργειας από τον Ηλιο και τα άλλα αστέρια, προσφέροντας στην ανθρωπότητα άφθονη, φθηνή και καθαρή ενέργεια.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο, συνεργεία ξεφόρτωσαν στο ερευνητικό κέντρο Κανταράς, στη νότια Γαλλία, έναν τεράστιο μαγνήτη βάρους 110 τόνων. Μαζί με άλλους πέντε πανομοιότυπους μαγνήτες, θα ενσωματωθεί στο διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα ITER, που αναμένεται να ξεκινήσει το 2025, με τη φιλοδοξία να αποδείξει την τεχνολογική βιωσιμότητα του μεγαλεπήβολου σχεδίου. Περίπου την ίδια ώρα, σημαντική πρόοδο ανακοίνωσαν οι επιστήμονες που δουλεύουν στο SCAR, ένα εναλλακτικό πρόγραμμα του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) και της ιδιωτικής εταιρείας CFS, στη Βοστώνη των ΗΠΑ.
Το όνειρο για άφθονη, φθηνή και καθαρή ενέργεια μοιάζει λιγότερο ουτοπικό από κάθε άλλη φορά.
Η σύντηξη είναι το αντίστροφο της πυρηνικής σχάσης. Στην πρώτη περίπτωση, ελαφρά άτομα, όπως ισότοπα υδρογόνου, ενώνονται σε βαρύτερα, όπως το ήλιο. Στη δεύτερη, βαριά άτομα, όπως ουρανίου, διασπώνται σε ελαφρύτερα. Και στις δύο περιπτώσεις απελευθερώνονται τεράστιες ποσότητες ενέργειας. Η ανθρωπότητα κατάφερε να πραγματοποιήσει σύντηξη σε συνθήκες εργαστηρίου ήδη από τη δεκαετία του ’50. Οι στρατιωτικές εφαρμογές ήρθαν γρήγορα, με τη βόμβα υδρογόνου, εκατοντάδες φορές καταστροφικότερη από την ατομική βόμβα τύπου Χιροσίμα. Ορόσημο υπήρξε η επινόηση των θερμοπυρηνικών αντιδραστήρων TOMAKAK από τους Σοβιετικούς επιστήμονες Ολέγκ Λαβρέντιεφ, Ιγκόρ Ταμ και Αντρέι Ζαχάροφ.
Ωστόσο, ο δρόμος για την οικονομικά εκμεταλλεύσιμη παραγωγή ενέργειας με σύντηξη ήταν πάντα φραγμένος από δύο τεράστια εμπόδια. Το πρώτο ήταν ότι το πλάσμα, δηλαδή το υπέρθερμο, ιονισμένο αέριο ισοτόπων υδρογόνου, που παίζει τον ρόλο της καύσιμης ύλης, ήταν εξαιρετικά ασταθές και η σταθεροποίησή του στους ΤΟΚΑΜΑΚ απαιτούσε γιγαντιαίους μαγνήτες. Το δεύτερο είναι ότι ακόμη και σήμερα, η ενέργεια που παίρνουμε από τη σύντηξη είναι μικρότερη από αυτήν που καταναλώνουμε για να θερμάνουμε το πλάσμα.
Υστερα από μια πρώτη συμφωνία του Ρόναλντ Ρέιγκαν με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, το 1985, δρομολογήθηκε το ITER, διεθνής συνεργασία ΗΠΑ, Ρωσίας, Βρετανίας, Ε.Ε., Κίνας, Ιαπωνίας, Νότιας Κορέας και Ελβετίας, για την υπερπήδηση αυτών των εμποδίων. Τους ίδιους στόχους, με εναλλακτική τεχνολογία, επιδιώκει το πρόγραμμα SCAR. Χάρη στα άλματα της επιστήμης που έχουν μεσολαβήσει, ιδίως στους υπεραγώγιμους μαγνήτες, οι δύο ομάδες φιλοδοξούν να αποδείξουν ότι είναι δυνατό να πάρουμε τριπλάσια έως δεκαπλάσια ενέργεια από την προσφερόμενη και οι τελευταίες δημοσιεύσεις τους είναι ενθαρρυντικές. Από εκεί και πέρα, θα είναι δουλειά των μηχανικών να μεταφράσουν τα επιστημονικά επιτεύγματα σε οικονομικά εκμεταλλεύσιμη παραγωγή. Αυτό δεν αναμένεται πριν από το δεύτερο μισό του αιώνα μας, αλλά ο στόχος φαντάζει λιγότερο ουτοπικός από κάθε προηγούμενη φορά.