ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Οι καρέκλες στην αίθουσα ενημέρωσης ήταν εξαιρετικά αραιά τοποθετημένες – μόλις 14 για δημοσιογράφους. Στην (εκτός συγκλονιστικού απροόπτου) τελευταία συνέντευξη Τύπου της Άγκελα Μέρκελ σε Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., η «Κ» ήταν εκεί.
Το τελετουργικό ήταν σχετικά σύντομο (16 λεπτά), χωρίς πυροτεχνήματα. Η καγκελάριος απάντησε σε ερωτήσεις για την Πολωνία (κυρίως) και για την ενέργεια, αναφέρθηκε στο μεταναστευτικό ως μία από τις πολλές εκκρεμότητες που αφήνει στο διάδοχό της και στην Ευρώπη – και μίλησε, πάντα χωρίς μεγαλοστομίες και ναρκισσιστικές παρεκκλίσεις, για την κληρονομιά της.
Εξέφρασε τις πάγιες ανησυχίες της για το μέλλον της Ε.Ε. «Ξεπεράσαμε πολλές κρίσεις», είπε, «αλλά πολλά ζητήματα παραμένουν χωρίς λύση». Μίλησε για την πίεση του διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού, που έχει γίνει πολύ οξύτερος από την εποχή που ανέλαβε την εξουσία. Τότε, το 2005, υπενθύμισε, το ΑΕΠ της Γερμανίας ήταν ακόμα μεγαλύτερο από της Κίνας· σήμερα η κινεζική οικονομία είναι τετραπλάσιου μεγέθους από τη γερμανική. «Σε πολλά πεδία η Ευρώπη δεν είναι το πιο φιλικό μέρος για καινοτομία», παρατήρησε μελαγχολικά.
Νωρίτερα, αυτή η εξαιρετικά διακριτική εκπρόσωπος μίας συνομοταξίας που δεν διακρίνεται για τους χαμηλούς της τόνους, εισέπραξε τους επαίνους των ομολόγων της, μαζί με ένα standing ovation. Είδε τον πρώην πρόεδρο Ομπάμα, σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα, να υμνεί το «σοφό πραγματισμό» της και την «ακαταπόνητη ηθική πυξίδα» της. Η «μηχανή συμβιβασμών», όπως τη χαρακτήρισε ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, Ζαβιέ Μπετέλ, κράτησε την Ε.Ε. και την Ευρωζώνη όρθιες, ενίοτε καθυστερώντας πολύ πριν πάρει αναγκαίες αποφάσεις, άλλοτε επιβάλλοντας τις γερμανικές θέσεις χάρη στην αδυσώπητη προετοιμασία της και την ανοσία της στην κούραση, κάποιες φορές – όπως το Σεπτέμβριο του 2015 με το μεταναστευτικό – παρέχοντας ηθική ηγεσία, παρά τις πολιτικές συνέπειες.
Βλέποντάς την να αποχωρεί από την αίθουσα και για τελευταία φορά από το Justus Lipsius ως καγκελάριος, δεν μπορούσα να αποφύγω τη σκέψη ότι, παρ’ ότι όρθια, αφήνει την Ευρώπη διχασμένη και ευάλωτη. Και ότι, σε συνθήκες ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών, οπισθοχώρησης της δημοκρατίας και μείζονων γεωπολιτικών εντάσεων, ίσως οι φυγόκεντρες δυνάμεις στη Γηραιά Ήπειρο να αποκτήσουν, στην απουσία της, το πάνω χέρι.