ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Παρά τους φόβους περί του αντιθέτου, αποφεύχθηκε τελικά η μετωπική σύγκρουση με την Πολωνία στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στη συζήτηση δύο ωρών και πλέον που έγινε το βράδυ της Πέμπτης, ωστόσο, πριν από το δείπνο των ηγετών, δεν προέκυψε κάποια σαφής οδός διαφυγής από το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί μετά την απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου της χώρας για την υπεροχή του πολωνικού συντάγματος έναντι του ευρωπαϊκού δικαίου.
Ο Βέλγος πρωθυπουργός Αλεξάντερ ντε Κρου δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι είπε στον Πολωνό ομόλογό του, Ματέους Μοραβιέτσκι, να μην περιμένει να αναλάβει δράση η Κομισιόν, αλλά να κινηθεί ο ίδιος για την επίλυση της αντιπαράθεσης. Ερωτηθείς αν οι υπόλοιποι ηγέτες έλαβαν επαρκείς διαβεβαιώσεις από τον κ. Μοραβιέτσκι, απάντησε: «Για να το θέσω ωμά, όχι κάτι το ιδιαίτερο».
Σύμφωνα με αξιωματούχο της Ε.Ε., η συζήτηση, που έγινε σε ήρεμους τόνους, «έδειξε ότι τα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι πεπεισμένα πως το κράτος δικαίου και η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης είναι απολύτως θεμελιώδη». Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, ο οποίος κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες ώστε να μην επισκιάσει το ζήτημα της Πολωνίας την υπόλοιπη ατζέντα της Συνόδου, ευχαρίστησε –σύμφωνα με την ίδια πηγή– τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων για την εποικοδομητική στάση τους και τόνισε ότι η ρητορική μπορεί να διευκολύνει ή να περιπλέξει την εξεύρεση λύσεων.
Η κριτική σχετικά με το κράτος δικαίου δεν εστίασε στην απόφαση του πολωνικού συνταγματικού δικαστηρίου αυτή καθεαυτήν, αλλά στο γεγονός ότι το σώμα, όπως και η πολωνική Δικαιοσύνη γενικότερα στα χρόνια διακυβέρνησης του PiS, έχουν απολέσει ουσιωδώς την ανεξαρτησία της. Το συγκεκριμένο ζήτημα θεωρείται πιο πρόσφορο για τη διεξαγωγή της αντιπαράθεσης από το πιο γκρίζο πεδίο των ορίων εφαρμογής της προτεραιότητας του ενωσιακού δικαίου. Στις δηλώσεις τους πριν από τη Σύνοδο, τόσο η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν όσο και ο Μαρκ Ρούτε, ο Ολλανδός πρωθυπουργός που είναι ο πιο σκληρός επικριτής της Βαρσοβίας, επικεντρώθηκαν στο ζήτημα της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης. Ο κ. Ρούτε είπε μάλιστα ότι η αποκατάστασή της ήταν «αδιαπραγμάτευτη» προϋπόθεση για να εκταμιευθούν πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης στην Πολωνία.
Στη δική του δήλωση κατά την άφιξή του στο Συμβούλιο, ο Πολωνός πρωθυπουργός σημείωσε ότι είναι ανοιχτός στον διάλογο με τους ομολόγους του, αλλά ότι η κυβέρνησή του «δεν θα δράσει υπό την πίεση ενός εκβιασμού». Ο βασικός του σύμμαχος, πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπαν, μίλησε για «κυνήγι μαγισσών» κατά της Πολωνίας, τονίζοντας ότι το ευρωπαϊκό δίκαιο «έχει προτεραιότητα μόνο όπου η Ε.Ε. έχει αρμοδιότητες».
Φωνές για κυρώσεις κατά της Πολωνίας – Επιφυλακτικές Γερμανία και Γαλλία, που φοβούνται τυχόν αποχώρησή της από την Ε.Ε.
Η Φον ντερ Λάιεν
Την Τρίτη, σε ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η κ. Φον ντερ Λάιεν μίλησε για ετυμηγορία που «θέτει υπό αμφισβήτηση τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ενωσης» και την «ενότητα της ευρωπαϊκής νομικής τάξης». Είπε ότι η Επιτροπή εξετάζει όλα τα διαθέσιμα εργαλεία, τα τρία κυριότερα εκ των οποίων είναι η έναρξη διαδικασίας επί παραβάσει, η χρήση του μηχανισμού αιρεσιμότητας που συνδέει την πρόσβαση σε κοινοτικά κονδύλια με τη συμμόρφωση με το κράτος δικαίου και η χρήση του άρθρου 7 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση, που ενεργοποιείται όταν προκύπτουν «συστημικές απειλές» κατά της Ε.Ε. Η επιβολή κυρώσεων βάσει του άρθρου 7, ωστόσο, απαιτεί την ομόφωνη γνώμη των υπόλοιπων 26 κρατών-μελών και η Πολωνία εξακολουθεί να απολαμβάνει τη στήριξη (τουλάχιστον) της Ουγγαρίας στα ζητήματα αυτά.
Από την πλευρά του, ο κ. Μοραβιέτσκι, σε επιστολή που έστειλε τη Δευτέρα στους ομολόγους του, υπερασπίστηκε την αρμοδιότητα του Συνταγματικού Δικαστηρίου να κρίνει ότι, σε ορισμένα πεδία, το πολωνικό σύνταγμα έχει προτεραιότητα έναντι της ενωσιακής νομοθεσίας.
Ο κ. Μοραβιέτσκι προειδοποίησε κατά της μετατροπής της Ε.Ε. «από μια συμμαχία ελεύθερων, ισότιμων και κυρίαρχων κρατών» σε «έναν ενιαίο, κεντρικά διαχειριζόμενο οργανισμό, υπό τη διοίκηση θεσμών πέρα από τον δημοκρατικό έλεγχο των πολιτών της Ε.Ε.». Στη δική του ομιλία την Τρίτη στο Κοινοβούλιο, o Πολωνός πρωθυπουργός δεν έδειξε σημάδια ευελιξίας, τονίζοντας ότι η χώρα του «δεν θα εκφοβιστεί».
Η στάση της Βαρσοβίας έχει θορυβήσει ιδιαίτερα τις Βρυξέλλες, καθώς είναι σαφής η αίσθηση πως επιδιώκεται ευθεία σύγκρουση. Οπως ανέφερε διπλωματική πηγή, η πολωνική κυβέρνηση «έχει δείξει ιδιαίτερη ικανότητα να κλείνει όλες τις πόρτες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια διέξοδο».
Σύμφωνα με υψηλόβαθμο αξιωματούχο της Ε.Ε., παρά τις πιέσεις ειδικά των χωρών της Μπενελούξ (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο), υπήρχαν κράτη-μέλη που δεν επιθυμούσαν το ζήτημα της Πολωνίας να συζητηθεί στη Σύνοδο Κορυφής. Μεταξύ των «επιφυλακτικών», που για διαφορετικούς λόγους ήθελαν να αποφύγουν μια μετωπική σύγκρουση με τη Βαρσοβία, ήταν τόσο η Γαλλία όσο και η Γερμανία.
Η Αγκελα Μέρκελ, που συμμετείχε στην 107η και εκτός απροόπτου τελευταία της συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έχει δραστηριοποιηθεί παρασκηνιακά σε μια προσπάθεια να αποτρέψει μια αντιπαράθεση, που φοβάται ότι θα οδηγηθεί εκτός ελέγχου και ενδεχομένως να έχει ως έκβαση την αποχώρηση της Πολωνίας από το μπλοκ.
Η άλλη αντιπαράθεση
Το ζήτημα του κράτους δικαίου δεν ήταν το μόνο στο οποίο η Πολωνία και η Ουγγαρία βρέθηκαν απέναντι στη συντριπτική πλειοψηφία των μελών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Στη συζήτηση για το ενεργειακό σοκ, ειδικά ο Βίκτορ Ορμπαν αλλά και ο Ματέους Μοραβιέτσκι άσκησαν κριτική στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πράσινη μετάβαση. Ο κ. Ορμπαν, σε δηλώσεις του πριν από τη σύνοδο, ζήτησε την απόσυρση του Fit for 55, του πακέτου μέτρων που έχει προτείνει η Κομισιόν για τη μείωση των εκπομπών κατά 55% έως το 2030 έναντι του επιπέδου του 1990, λέγοντας ότι «σκοτώνει τη μεσαία τάξη». Ο Πολωνός πρωθυπουργός, όπως και ο Τσέχος ομόλογός του, εστίασε στον ρόλο της κερδοσκοπίας στο ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Ρύπων (ETS). H κ. Μέρκελ, απαντώντας εμμέσως στους δύο ηγέτες, είπε στη συζήτηση της Πέμπτης ότι το ζήτημα των τιμών ενέργειας πρέπει να διαχωριστεί από αυτήν για το Fit for 55, καθώς τα δύο δεν συνδέονται.