Η αεροσυνοδός της Lufthansa στην πτήση Λονδίνο – Μόναχο μου έδωσε ένα μικροσκοπικό σοκολατάκι τυλιγμένο σε κίτρινο χαρτί. Οταν είδε ότι διάβαζα ένα μακρύ γερμανικό κείμενο, μου έδωσε ένα ακόμη, λέγοντας «Sie sind so fleissig!» (είστε τόσο εργατικός!). Της εξήγησα ότι αυτό το κείμενο ήταν η 177σέλιδη προγραμματική συμφωνία μεταξύ των τριών κομμάτων που απαρτίζουν τη γερμανική κυβέρνηση. Εκστασιασμένη, μου έδωσε μια χούφτα σοκολάτες-μινιατούρες και στη συνέχεια μια ακόμη χούφτα. Τις περισσότερες τις έδωσα στον διπλανό μου, που είχε μικρά παιδιά μαζί του, αλλά έβαλα και μερικές στην τσέπη μου. Μερικές μέρες αργότερα έδωσα μία σε έναν σημαντικό υπουργό της κυβέρνησης Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Ελεύθερων Δημοκρατών, που ανέλαβε τα καθήκοντά της την περασμένη Τετάρτη στο Βερολίνο. Αποδέχθηκε τη σοκολάτα με την κατάλληλη τελετουργική βαρύτητα.
Η υπόθεση σηκώνει όντως σοκολάτα. Με δεδομένη τη δυσκολία της επίτευξης κοινών θέσεων μεταξύ τριών διαφορετικών κομμάτων, η συμφωνία είναι αξιοσημείωτα συνεπής, ουσιαστική και φιλόδοξη. Κάποια σημεία είναι πολύ καλογραμμένα με την εμπνευσμένη ρητορική ενός σπουδαίου καγκελαρίου της δυτικογερμανικής Ostpolitik, του Βίλι Μπραντ. Ωστόσο, η κυβέρνηση του καγκελαρίου Ολαφ Σολτς αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις από την πρώτη της μέρα. Και όπως συχνά συνέβαινε στην ιστορία της χώρας, πολλές από αυτές βρίσκονται στην Ανατολή. Είναι τα νέα ανατολικά ζητήματα της Γερμανίας.
Το πρώτο βρίσκεται μέσα στα δικά της σύνορα, στην πρώην ανατολική Γερμανία. Στις γενικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, σχεδόν το ένα τέταρτο των ψήφων στη Σαξονία και τη Θουριγγία πήγε στην Ακροδεξιά, την ξενοφοβική Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD). Μόλις αυτή την εβδομάδα πραγματοποιήθηκε μια αυθόρμητη διαδήλωση διαμαρτυρίας κατά της υποχρεωτικότητας, που διοργανώθηκε από ακροδεξιούς ακτιβιστές. Η υποβόσκουσα κοινωνική ψυχολογία έχει περισσότερα κοινά με κάποιες περιοχές της μετακομμουνιστικής κεντρικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, απ’ ό,τι ας πούμε με το Αμβούργο ή τη Στουτγάρδη. Η ατζέντα του Σολτς για σεβασμό όσων αισθάνονται ότι παραγκωνίζονται ή αποτελούν αντικείμενο περιφρόνησης αποκτά βαρύνουσα σημασία σε αυτό το σημείο.
Το δεύτερο νέο ανατολικό ζήτημα είναι η διάβρωση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στην Πολωνία και την Ουγγαρία. Η οικονομική παρουσία της Γερμανίας σε αυτές τις χώρες είναι τεράστια. Υπό την καγκελάριο Αγκελα Μέρκελ, το Βερολίνο ήταν εν πολλοίς υπεύθυνο για μία υπερβολικά ήπια γραμμή έναντι των λαϊκιστών ηγετών. Η συμφωνία για τον κυβερνητικό συνασπισμό έχει πολύ σθεναρές θέσεις στο θέμα της ευρωπαϊκής ενότητας και του σεβασμού του κράτους δικαίου. Θα έχει συνέχεια αυτή η κυβερνητική διακήρυξη; Θα γίνει η Γερμανία αποφασιστικός υπέρμαχος της πανευρωπαϊκής δράσης για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ουγγαρία και του κράτους δικαίου στην Πολωνία;
Το τρίτο και το τέταρτο ζήτημα είναι άμεσα συνδεδεμένα. Αφορούν τα κράτη μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας – την Ουκρανία, τη Λευκορωσία αλλά και την ίδια τη Ρωσία. Η ισορροπία ανάμεσα στις σχέσεις με τη Ρωσία και εκείνων με τις άλλες χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης είναι ένα από τα αρχαιότερα διακυβεύματα της γερμανικής πολιτικής στην Ανατολή. Τα τελευταία 300 χρόνια έχουν δει κάθε πιθανή εναλλακτική, ανάμεσά τους και την πλέον ακραία: τη βίαιη, απόλυτη διαίρεση της Πολωνίας μεταξύ της Γερμανίας του Χίτλερ και της Σοβιετικής Ενωσης του Στάλιν κατά μήκος μιας μυστικής συμφωνηθείσας γραμμής το φθινόπωρο του 1939. Τα παλιά φαντάσματα εύκολα αφυπνίζονται στα ανατολικοευρωπαϊκά μυαλά.
Ο αγωγός Nord Stream 2
Oι προκλήσεις της κυβέρνησης Σολτς από την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Λευκορωσία, έως την Ουκρανία και την Κίνα.
Πολλοί θεωρούν τον αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2, που συνδέει τη Ρωσία με τη Γερμανία, ως ένα ακόμη παράδειγμα πως η Γερμανία δίνει προτεραιότητα στη σχέση της με τη Ρωσία έναντι των συμφερόντων των κρατών που βρίσκονται στο ενδιάμεσο.
Υπό αυτό το πρίσμα η συμφωνία του κυβερνητικού συνασπισμού είναι αξιοσημείωτη. Θέτει τη σχέση με την Ουκρανία και τη Λευκορωσία αμέσως μετά από εκείνη με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο από άποψη σημασίας και πριν από αυτή με τη Ρωσία. Υποστηρίζει το αίτημα της λευκορωσικής αντιπολίτευσης για νέες εκλογές και διακηρύσσει πως είναι απαράδεκτη η ρωσική επέμβαση υπέρ του προέδρου της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο. Υπόσχεται να υποστηρίξει την αποκατάσταση της πλήρους εδαφικής ακεραιότητας και κυριαρχίας της Ουκρανίας και ζητεί να τερματιστεί οποιαδήποτε απόπειρα αποσταθεροποίησης της χώρας.
Προτού όμως στεγνώσει το μελάνι, αυτές οι υπέροχες λέξεις δοκιμάζονται. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν συγκεντρώνει μεγάλη στρατιωτική δύναμη στα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας, απαιτώντας σεβασμό για την κόκκινη γραμμή του ότι η Ουκρανία ούτε θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ ούτε θα ενισχυθεί στρατιωτικά από μέλη του ΝΑΤΟ. Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών θεωρούν ότι η εικόνα ομοιάζει σαν μια σοβαρή δύναμη εισβολής. Τουλάχιστον ένας συμμετέχων στην ετήσια συνάντηση του Βαλντάι με τον Πούτιν αυτόν τον Οκτώβριο επέστρεψε με την αίσθηση ότι η ρωσική απειλή είναι αληθινή. Οπως και αν έχει, απαιτείται αξιόπιστη αναχαίτιση. Είναι έτοιμος ο Σολτς να πει ευθέως στον Ρώσο ηγέτη, έστω κατ’ ιδίαν, ότι αν η Ρωσία εισβάλλει εκ νέου στην Ουκρανία ο αγωγός Nord Stream 2 θα γίνει ο μεγαλύτερος υποθαλάσσιος λευκός ελέφαντας;
Το ρωσοουκρανικό ζήτημα είναι το πλέον επείγον, αλλά μακροπρόθεσμα το σημαντικότερο είναι η Κίνα. Είναι η Γερμανία έτοιμη να υποστηρίξει μια σθεναρή απάντηση της Ε.Ε. στην προσπάθεια του Πεκίνου να διαιρέσει και να βασιλεύσει στο εσωτερικό της Ευρώπης ή είναι υπερβολικά φοβισμένη να πλήξει τη δική της οικονομική σχέση με την Κίνα;
* Ο κ. Tίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.