Στα 76 του χρόνια ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα θα μπορούσε να ενσαρκώνει ήρωα επικού μυθιστορήματος, με την περιπετειώδη διαδρομή του να επιβεβαιώνει «του κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν, και του τροχού που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν», όπως θέλει την ανθρώπινη μοίρα ο Ερωτόκριτος.
Δύο δεκαετίες μετά την ανάδειξή του σε πρόεδρο της Βραζιλίας και τέσσερα χρόνια μετά τη σύλληψή του για οικονομικά σκάνδαλα που του κόστισε 580 μερόνυχτα στη φυλακή, ο παλιός μεταλλεργάτης και ιδρυτής του Κόμματος Εργατών φιλοδοξεί να επανέλθει θριαμβευτικά στην εξουσία, στις προεδρικές εκλογές του προσεχούς Οκτωβρίου.
Η υποψηφιότητά του αναμένεται να ανακοινωθεί επίσημα τον Φεβρουάριο στο συνέδριο του κόμματος. Ωστόσο ο Λούλα, απαλλαγμένος από τις εις βάρος του κατηγορίες από τον περασμένο Απρίλιο, έχει αρχίσει ήδη την προεκλογική του εκστρατεία στο εξωτερικό. Προτού εκπνεύσει το 2021 συναντήθηκε με τον Ολαφ Σολτς στο Βερολίνο, ενώ ο Εμανουέλ Μακρόν του παρέθεσε γεύμα στο Ελιζέ. Επόμενοι σταθμοί της διεθνούς περιοδείας του, το πρώτο τρίμηνο του νέου χρόνου, είναι το Μεξικό, οι ΗΠΑ και η Κίνα. Το μήνυμά του είναι σαφές: Τη στιγμή που ο ακροδεξιός πρόεδρος, Ζαΐρ Μπολσονάρο, με τις εξωφρενικές θέσεις του για τη δημοκρατία, την πανδημία και την κλιματική αλλαγή, είναι αποσυνάγωγος της διεθνούς κοινότητας, ο Λούλα εννοεί να αποκαταστήσει το κύρος και την ισχύ του γίγαντα του αμερικανικού Νότου.
Οι δημοσκοπήσεις του δίνουν σταθερά άνετο προβάδισμα, μάλιστα η τελευταία τον εμφανίζει τριάντα μονάδες μπροστά, κάτι που σημαίνει ότι δεν αποκλείεται να επικρατήσει από τον πρώτο γύρο. Μια τέτοια εξέλιξη θα εδραιώσει το δεύτερο «τσουνάμι» εξ αριστερών ανατροπών στη Λατινική Αμερική, έπειτα από εκείνο της δεκαετίας του 2000 (με πρωταγωνιστές τους Τσάβες στη Βενεζουέλα, Μοράλες στη Βολιβία και Ορτέγκα στη Νικαράγουα). Η αρχή έγινε το 2018 με τη νίκη του Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ στο Μεξικό. Ακολούθησαν οι νίκες της Αριστεράς στον Παναμά και στη Γουατεμάλα το 2019, η ανατροπή του πραξικοπήματος εναντίον του Μοράλες στη Βολιβία το 2020 και οι σπουδαίες νίκες του Πέδρο Καστίγιο και του Γκαμπριέλ Μπόριτς (ανθρώπων της ριζοσπαστικής Αριστεράς, που ηγήθηκαν μεγάλων κοινωνικών κινημάτων) στο Περού και στη Χιλή αντίστοιχα, το 2021.
Η Κολομβία
Το επόμενο ντόμινο της λατινοαμερικανικής Δεξιάς που θα πέσει, είναι πιθανότατα η Κολομβία, χώρα-κλειδί για τα αμερικανικά συμφέροντα και την υπονόμευση της κυβέρνησης Μαδούρο στη γειτονική Βενεζουέλα. Ενόψει των προεδρικών εκλογών του Μαΐου, οι δημοσκοπήσεις δίνουν φαβορί τον γερουσιαστή Γουστάβο Πέτρο, το κόμμα του οποίου αποτελεί πολιτική μετεξέλιξη του Μ-19 (αντάρτικο πόλεων συγγενικό με τους Τουπαμάρος της Ουρουγουάης). Μέχρι το τέλος του χρόνου αριστεροί η κεντροαριστεροί, με σημαία τον ενταφιασμό του νεοφιλελευθερισμού και την ανεξαρτησία της Λατινικής Αμερικής, είναι πολύ πιθανό να ηγούνται των έξι μεγαλύτερων οικονομιών της ηπείρου, από τον Ρίο Γκράντε μέχρι τη Γη του Πυρός. Σε γεωπολιτικό επίπεδο, εκείνος που κατεξοχήν απειλείται από αυτό το ρεύμα είναι οι ΗΠΑ, ενώ η Κίνα βάσιμα προσδοκά μεγαλύτερες ευκαιρίες οικονομικής και πολιτικής διείσδυσης.
Ο αριστερός νέος πρόεδρος της Χιλής θα αντιμετωπίσει σκληρές δοκιμασίες – Η πολιτική στροφή της ηπείρου πιθανότατα θα συνεχιστεί στις επικείμενες εκλογές της Κολομβίας.
Οσοι αναμένουν, όμως, μια δεύτερη, πιο ώριμη εκδοχή του πειράματος για τον «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα», για τον οποίο μιλούσε ο Ούγκο Τσάβες, ενδέχεται να απογοητευτούν. Στην αυγή της χιλιετίας μας οι αριστεροί ηγέτες ήρθαν στην εξουσία σε εποχές παχιών αγελάδων, με τη διεθνή οικονομία σε γοργή ανάπτυξη και το πετρελαϊκό μπουμ της Βενεζουέλας να στηρίζει σοσιαλιστικά εγχειρήματα. Στις δύσκολες συνθήκες της πανδημικής και μεταπανδημικής εποχής, τα οικονομικά περιθώρια θα είναι στενότερα.
Στο πολιτικό επίπεδο, οι αριστεροί ηγέτες του σήμερα κατά κανόνα δεν ελέγχουν τα νομοθετικά σώματα των χωρών τους, αντιμετωπίζουν σφοδρή αντίδραση από τα κόμματα του κατεστημένου και δεν έχουν πίσω τους έναν ισχυρό πολιτικό φορέα, ριζωμένο στην κοινωνία και διακλαδωμένο στο κράτος, για να στηριχθούν. Ηδη ο 35χρονος Μπόριτς παίρνει σαφείς αποστάσεις από Βενεζουέλα, Κούβα και Νικαράγουα, καυτηριάζοντας τις κυβερνήσεις τους για αυταρχισμό και εννοεί να κυβερνήσει σε συνεργασία με τους Σοσιαλιστές, τους οποίους κατηγορούσε μέχρι χθες για σοσιαλφιλελευθερισμό. Το γεγονός ότι η ένωση επενδυτών SOFOFA, που είχε πρωταγωνιστήσει στο σαμποτάζ εναντίον της κυβέρνησης Σαλβαδόρ Αλιέντε, είχε θετικά λόγια για τον νέο πρόεδρο, ασφαλώς κάτι λέει. Η πρώτη κρίσιμη δοκιμασία, ίσως και λυδία λίθος της προεδρίας του, θα είναι το δημοψήφισμα για το νέο σύνταγμα που θα αντικαταστήσει εκείνο της εποχής Πινοσέτ και επεξεργάζεται η Συντακτική Συνέλευση, καρπός του μεγάλου κοινωνικού κινήματος του 2018.
Αλλά και για τον (κάθε άλλο παρά ριζοσπάστη, ως πρόεδρο) Λούλα, ο δρόμος της επιστροφής δεν είναι χωρίς εμπόδια. Μπορεί η μεγάλη πλειοψηφία των Βραζιλιάνων να χαρακτηρίζει πλέον τον Μπολσονάρο maluco (τρελό), αλλά ένα ποσοστό της τάξης του 40% θεωρεί τον Λούλα ladrao (κλέφτη). Εν ολίγοις, το 2022 αναμένεται να είναι μια χρονιά μεγάλων ανατροπών στη Λατινική Αμερική, με την έκβασή τους ωστόσο ανοιχτή σε πολλά, πολύ διαφορετικά ενδεχόμενα.
Mαθήματα από το Περού
Τον περασμένο Ιούνιο, η εικόνα του Πέδρο Καστίγιο, με το μεγάλο ψάθινο καπέλο και το τεράστιο μολύβι, σύμβολο της προεκλογικής εκστρατείας του, φιγουράριζε σε όλα τα διεθνή ΜΜΕ. Γόνος φτωχής οικογένειας αγροτών, δάσκαλος στην περουβιανή ενδοχώρα και ηγέτης μεγάλης απεργίας εκπαιδευτικών, κέρδισε οριακά τη μάχη με την εκπρόσωπο του πολιτικού κατεστημένου Κέικο Φουχιμόρι, υποστηριζόμενος από το μαρξιστικό κόμμα «Ελεύθερο Περού». Μισό χρόνο αργότερα, η τύχη του Καστίγιο κρέμεται από μια κλωστή. Η κυβέρνησή του μοιάζει με περιστρεφόμενη πόρτα – κόσμος μπαίνει, κόσμος φεύγει, χάνεις τον λογαριασμό. Υπό την πίεση των συστημικών κομμάτων και άλλων κέντρων, ο Καστίγιο αντικατέστησε τον αριστερό υπουργό Εξωτερικών με διπλωμάτη καριέρας που ευνοεί ομαλές σχέσεις με τις ΗΠΑ και θυσίασε τον πρώτο πρωθυπουργό του, με αποτέλεσμα το «Ελεύθερο Περού» να τον κατηγορήσει για προδοσία – λίγο έλειψε, μάλιστα, να ψηφίσει πρόταση καθαίρεσης της αντιπολίτευσης, που ήδη τον κατηγορεί για σκάνδαλα. Αρκετοί βιάστηκαν να συμπεράνουν ότι ο Καστίγιο επιβεβαιώνει πως ένας προικισμένος συνδικαλιστής ή ακτιβιστής δεν είναι δύσκολο να αποδειχθεί κακός πολιτικός ηγέτης.