Με τα πολεμικά σενάρια στο Ουκρανικό διαρκώς στην ημερήσια διάταξη των αγγλόφωνων μέσων ενημέρωσης, ο Ταγίπ Ερντογάν επισκέφθηκε την περασμένη Πέμπτη το Κίεβο, προβάλλοντας τη χώρα του ως αξιόπιστο μεσολαβητή μεταξύ Ρωσίας, Αμερικής και Ουκρανίας. Λίγο νωρίτερα είχε προσφερθεί να φιλοξενήσει στην Τουρκία τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Ουκρανό ομόλογό του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, προς αναζήτηση πολιτικής λύσης στην κρίση. Η εικόνα που είχε φιλοτεχνήσει προς εσωτερική και διεθνή κατανάλωση ήταν εκείνη μιας Τουρκίας με κύρος και αυτοπεποίθηση, που δεν νιώθει την ανάγκη να επιλέξει μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, αλλά διατηρεί καλές σχέσεις και με τα δύο στρατόπεδα, αποκομίζοντας τα ανάλογα οφέλη.
Μεγάλες οι φιλοδοξίες, μικρότερες οι πιθανότητες να δικαιωθούν. Η Ρωσία φρόντισε να «αδειάσει» εκ των προτέρων τον Ερντογάν, απορρίπτοντας οποιαδήποτε σκέψη για τουρκική διαμεσολάβηση, μάλιστα το Κρεμλίνο έκανε γνωστό ότι η συνάντηση με τον Πούτιν, που διακαώς επιθυμούσε ο Τούρκος πρόεδρος, αναβάλλεται μέχρι νεωτέρας. Αν και οι σχέσεις μεταξύ των δύο ηγετών γνώρισαν ένα μήνα του μέλιτος μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία (στο οποίο ο Τούρκος πρόεδρος είναι πεπεισμένος ότι ενεπλάκησαν κύκλοι των ΗΠΑ), το Κρεμλίνο δεν έπαψε να τον βλέπει με καχυποψία. Αδραξε μεν την ευκαιρία να βάλει τουρκική σφήνα στο ΝΑΤΟ (πώληση των S-400, κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream και του ατομικού εργοστασίου στο Ακούγιου), αλλά συγκρούστηκε σκληρά μαζί του στα πολεμικά μέτωπα της Λιβύης και της Συρίας.
Το Ουκρανικό μπορεί να εξελιχθεί σε λυδία λίθο
Πολύ σοβαρότερο, από τη σκοπιά των ρωσικών συμφερόντων, σε σύγκριση με τους εμφυλίους της Μέσης Ανατολής, το Ουκρανικό μπορεί να εξελιχθεί σε λυδία λίθο για τις σχέσεις Μόσχας – Αγκυρας. Ηδη από την κρίση του Μεϊντάν, το 2013-14, η Τουρκία πήρε ανοιχτά το μέρος του Κιέβου, καταδίκασε την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία και εμφανίστηκε ως κράτος-προστάτης των τουρκόφωνων Τατάρων, ισχυρής μειονότητας της χερσονήσου, όπου το ταταρικό Χανάτο του 15ου αιώνα ήταν υποτελές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παράλληλα, υποστήριξε με θέρμη την προοπτική ένταξης Γεωργίας και Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, κάτι που αποτελεί «κόκκινη γραμμή» για τη Ρωσία.
Εκείνη την εποχή ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι δεν ήταν ακόμη πολιτικό πρόσωπο, αλλά ο δημοφιλής παρουσιαστής της σατιρικής τηλεοπτικής εκπομπής «Υπηρέτης του Λαού», σε ένα επεισόδιο της οποίας είχε χαρακτηρίσει τον Ερντογάν «κατσαρίδα με μουστάκι». Από τότε, όμως, κύλησε πολύ νερό κάτω από τις γέφυρες του Δνείπερου και του Βόσπορου. Ως πρόεδρος της Ουκρανίας, ο Ζελένσκι έκανε διακοπές σε τουρκικά θέρετρα και επισκέφθηκε επίσημα την Τουρκία τέσσερις φορές – μέχρι σήμερα.
Εκείνο που εξαγρίωσε τη Μόσχα ήταν η απόφαση του Ερντογάν να πουλήσει στο Κίεβο 20 τουρκικά μη επανδρωμένα αεροπλάνα (drones) ΤΒ2, τα λεγόμενα «Μπαϊρακτάρ». Τα εν λόγω drones, που έδειξαν τις δυνατότητές τους στους βομβαρδισμούς των Αζέρων εναντίον των Αρμενίων, στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το φθινόπωρο του 2020 και στην αναχαίτιση του συμμάχου των Ρώσων Χαλίφα Χαφτάρ από την κυβέρνηση της Τρίπολης στον λιβυκό εμφύλιο, κατασκευάζονται από την τουρκική εταιρεία Baykar Makina, που ανήκει στον αγαπημένο γαμπρό του Ερντογάν, Σουλτζούκ Μπαϊρακτάρ.
Η απόφαση του Τούρκου προέδρου να πουλήσει στο Κίεβο 20 τουρκικά μη επανδρωμένα αεροπλάνα «Μπαϊρακτάρ» εξαγρίωσε το Κρεμλίνο.
Το Κίεβο άρχισε να χρησιμοποιεί πριν από λίγους μήνες το τουρκικό του απόκτημα εναντίον των ρωσόφωνων αυτονομιστών της ανατολικής Ουκρανίας, δείχνοντας ότι δελεάζεται από την προοπτική να επιδιώξει στρατιωτική λύση στη σύγκρουση. Δεν αποκλείεται αυτός να ήταν και ένας βασικός παράγοντας που οδήγησε τον Πούτιν στην απόφαση να εντείνει την πίεση στο Κίεβο με την ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων και τη διεξαγωγή μεγάλων γυμνασίων κοντά στα ουκρανικά σύνορα.
Συνεργασία win-win
Παράλληλα, ο Ερντογάν ενίσχυσε τη συνεργασία της αναπτυσσόμενης τουρκικής στρατιωτικής βιομηχανίας με την αντίστοιχη ουκρανική, η οποία ανέπτυξε σημαντική τεχνογνωσία και παραγωγικές δυνατότητες ήδη επί σοβιετικής εποχής. Μια συνεργασία win-win για τις δύο πλευρές. Οι Ουκρανοί ενίσχυαν το οπλοστάσιό τους έναντι των Ρώσων και των ρωσόφωνων αυτονομιστών, ενώ η κυβέρνηση Ερντογάν κατάφερνε να μετριάσει τις επιπτώσεις των κυρώσεων που της επέβαλαν οι Αμερικανοί για την αγορά των S-400. Για παράδειγμα, τα νέα τουρκικά drones Akinci θα εφοδιαστούν με κινητήρες της ουκρανικής εταιρείας Motor Sich.
Ενας άλλος, μείζων λόγος για την προσέγγιση της Ουκρανίας από την κυβέρνηση Ερντογάν ήταν το γεγονός ότι η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία άλλαξε δραματικά τους συσχετισμούς δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα εις βάρος της Τουρκίας. Από εκεί που οι δύο παραδοσιακοί αντίπαλοι στην περιοχή ήταν περίπου ισότιμοι το 2014, σήμερα η πλάστιγγα γέρνει αποφασιστικά υπέρ της ρωσικής πλευράς.
Τελευταίο στη σειρά αλλά όχι και σε σημασία, ένας Ερντογάν που πιέζεται σκληρά από την οικονομική κρίση και τη διάβρωση της δημοτικότητάς του είδε στο Ουκρανικό μια χρυσή ευκαιρία για τη βελτίωση των σχέσεών του με τις ΗΠΑ – κάτι που είχαν ήδη προετοιμάσει τα πρόσφατα ανοίγματά του προς Εμιράτα, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτο, ακόμη και προς το Ισραήλ.
Αντίποινα
Το μεγάλο πρόβλημα για τον Ερντογάν είναι ότι αν κλιμακωθεί περαιτέρω η σύγκρουση Ρωσίας – ΗΠΑ με καταλύτη το Ουκρανικό, κινδυνεύει να συμπιεστεί ανάμεσα στις συμπληγάδες δυνάμεων πολύ μεγαλύτερων από τα κυβικά του. Και αν σε μια τέτοια προοπτική η ατλαντική του κατεύθυνση υπερισχύσει των ανοιγμάτων του προς τη Ρωσία, όπως είναι πολύ πιθανό, η απάντηση της Μόσχας ενδέχεται να είναι πολύ οδυνηρή για τον ίδιο. Το Φεβρουάριο του 2020, ρωσικά μαχητικά βομβάρδισαν τουρκικές θέσεις στο Ιντλίμπ, τελευταίο θύλακο των αντικαθεστωτικών στη βορειοδυτική Συρία, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 37 Τούρκοι στρατιώτες. Ηταν μια πολύ σοβαρή προειδοποίηση από την πλευρά της Μόσχας. Αν παρατεντώσει το σκοινί ο Ερντογάν, δεν αποκλείεται ο Πούτιν να δώσει το πράσινο φως στον Μπασάρ Ασαντ να καταλάβει το Ιντλίμπ, κάτι που θα προκαλέσει ένα τεράστιο κύμα προσφύγων στην Τουρκία, με αυτονόητο πολιτικό κόστος για τον Τούρκο πρόεδρο. Εξίσου ισχυρά είναι τα οικονομικά χαρτιά του Πούτιν. Το 40% του φυσικού αερίου που καταναλώνει η Τουρκία είναι ρωσικό και εύκολα καταλαβαίνει κανείς τις επιπτώσεις που θα είχε η απότομη ανατίμηση των καυσίμων σε μια χώρα που ήδη αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα ακρίβειας. Καίριο πλήγμα θα δεχθούν επίσης οι τουρκικές εξαγωγές στη Ρωσία, όπως έδειξε το πρώτο τροχιοδεικτικό βλήμα που εκτοξεύθηκε πρόσφατα, όταν η Μόσχα απαγόρευσε τις εισαγωγές τουρκικών μανταρινιών υποστηρίζοντας ότι περιέχουν υπερβολικά ίχνη επικίνδυνων εντομοκτόνων.