Οι πρώτες εβδομάδες του 2022 έχουν χαρακτηριστεί από τη διεθνή ανησυχία και την αβεβαιότητα για τις προθέσεις της Ρωσίας σχετικά με την Ουκρανία. Πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου παρατηρείται τέτοια συγκέντρωση στρατευμάτων σε μια κρίσιμη ζώνη ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση. Η Ουκρανία είναι μια εστία έντασης ανάμεσα στη Μόσχα και τις δυτικές πρωτεύουσες που σιγοκαίει ήδη από το 2014, όταν πραγματοποιήθηκε η εισβολή στην Κριμαία και ενεργοποιήθηκαν φιλορωσικές ομάδες στα ανατολικά της χώρας που υποστηρίζουν την απόσχιση της περιοχής από το Κίεβο. Οι δυτικές κυρώσεις στη Ρωσία που επιβλήθηκαν το 2014 δεν έχουν ανασταλεί, αντίθετα έχουν ενισχυθεί.
Ο Κουρτ Βόλκερ έχει βγάλει τα συμπεράσματά του. Γνωρίζει αρκετά καλά τη Ρωσία και την Ουκρανία, καθώς υπηρέτησε ως πρεσβευτής των ΗΠΑστο ΝΑΤΟ (2008-2009) και εκπρόσωπος των ΗΠΑ για τις διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία (2017-2019). Ο πρέσβης, διακεκριμένος συνεργάτης (Distinguished Fellow) του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (Center of European Policy Analysis – CEPA) με έδρα την Ουάσιγκτον, ιδρυτικός εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνούς Ειρήνης Μακ Κέιν (Mc Cain Institute for International Peace) και περιζήτητος ακαδημαϊκός και σύμβουλος εξωτερικών σχέσεων, δίνει στην «Κ» ολόκληρη την εικόνα μιας εξελισσόμενης κρίσης που τείνει να οδηγήσει στο τέλος της μεταψυχροπολεμικής εποχής.
– Αμερικανικά στρατεύματα αποστέλλονται στην Ευρώπη, ενώ η Ρωσία συνεχίζει να συγκεντρώνει δυνάμεις κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας. Βλέπετε κάποιο σενάριο αποκλιμάκωσης;
– Oχι. Νομίζω ότι ο Πούτιν έχει αποφασίσει να δράσει. Οι απαιτήσεις του από το ΝΑΤΟ να αναγνωρίσει στη Ρωσία μια σφαίρα επιρροής είναι παράλογες. Hξερε ότι το ΝΑΤΟ δεν θα συμφωνούσε ποτέ. Το απαίτησε προκειμένου να έχει ένα πρόσχημα για να προχωρήσει σε κάποιου είδους στρατιωτική δράση. Πιστεύει ότι το ΝΑΤΟ και η Ευρώπη δεν πρόκειται να αντιδράσουν. Νομίζω ότι σχεδιάζει τη δημιουργία μιας Μεγάλης Ρωσίας. Το 2022 έχουμε την 100ή επέτειο από την ίδρυση της Σοβιετικής Eνωσης. Θέλει να ιδρύσει μια Μεγάλη Ρωσία πάνω στα απομεινάρια της Σοβιετικής Eνωσης.
– Η Γερμανία θα αποδεχθεί ένα νέο ρόλο της Ρωσίας στην Ευρώπη;
– Η Γερμανία μοιάζει να πιστεύει ότι είναι λογικό η Ρωσία να έχει τη δική της σφαίρα επιρροής.
– Λέγεται ότι το 1990 ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζέιμς Μπέικερ, διαβεβαίωσε τον Γκορμπατσόφ με την περίφημη φράση «ούτε μία ίντσα προς τα ανατολικά» σχετικά με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ.
– Αυτό είναι μύθος. Δεν υπήρξε συμφωνία, είτε γραπτή είτε προφορική. Δεν υπήρξε καμία υπόσχεση από το ΝΑΤΟ ή τον υπουργό Εξωτερικών Μπέικερ ή οποιονδήποτε άλλον ότι το ΝΑΤΟ δεν θα διευρυνόταν. Υπήρχε δέσμευση να μην τοποθετηθεί η στρατιωτική υποδομή του ΝΑΤΟ στο έδαφος της Ανατολικής Γερμανίας. Ο Μπέικερ έχει δώσει συνεντεύξεις όπου το επιβεβαίωσε, το ίδιο και ο Γκορμπατσόφ.
– Επιστρέφει η Ευρώπη στην εποχή της αντιπαράθεσης των μεγάλων δυνάμεων;
– Ναι. Αυτό συμβαίνει.
– Η Ουάσιγκτον άρχισε να συντονίζει μια επιχείρηση για την αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη με αέριο από το Κατάρ. Πιστεύετε ότι το σχέδιο αυτό πετυχαίνει;
– Ολα αυτά είναι λίγο παραπλανητικά. Υπάρχουν ήδη παγκόσμιες αγορές φυσικού αερίου και πετρελαίου, από τις οποίες οι χώρες μπορούν ελεύθερα να αγοράσουν φυσικό αέριο. Αλλά δεν μπορείς ξαφνικά να έχεις περισσότερο διαθέσιμο φυσικό αέριο από όσο ήδη υπάρχει. Οι παγκόσμιες αγορές φυσικού αερίου βρίσκονται στα όριά τους. Ετσι, από τη μια πλευρά, ναι, μπορεί να υπάρξει αναπροσανατολισμός των αγορών, αλλά αυτό δεν πρόκειται να συμβεί σε μια νύχτα.
– Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μια «μεγάλη στρατηγική» στην Ουάσιγκτον για την αποσύνδεση της Ευρώπης από τη Ρωσία σε περίπτωση εισβολής, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάρρευση της ρωσικής αγοράς φυσικού αερίου;
– Δεν βλέπω πώς μπορεί να γίνει αυτό. Δεν γνωρίζω αρκετά για την παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου, αλλά δεν πιστεύω ότι μπορεί κανείς να μετατοπίσει τόσο γρήγορα την παραγωγή και τη ζήτηση.
Η Γερμανία μοιάζει να πιστεύει ότι είναι λογικό η Ρωσία να έχει τη δική της σφαίρα επιρροής.
– Εάν όμως η Ρωσία εισβάλει, θα μπορούσαμε να δούμε τον ταχύτατο αναπροσανατολισμό των παγκόσμιων αγορών φυσικού αερίου;
– Θα μπορούσε να γίνει αυτό με συντονισμένες προσπάθειες και δέσμευση όλων των χωρών να σταματήσουν να αγοράζουν ρωσικό φυσικό αέριο και να στραφούν αλλού. Αλλά νομίζω ότι η Γερμανία θα διατηρήσει μια σύνδεση με το ρωσικό φυσικό αέριο. Οπως και κάποιες άλλες χώρες, όπως η Ουγγαρία, η Αυστρία, η Σερβία, η Ελλάδα. Δεν θα είναι, δηλαδή, μια πλήρης διακοπή αγορών αερίου από την Ευρώπη.
– Αναπτύσσεται κάποιου είδους ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ Ρωσίας και Κίνας απέναντι στη Δύση;
– Δεν υπάρχει στρατηγική συμμαχία μεταξύ Κίνας και Ρωσίας. Η Κίνα αισθάνεται αρκετά ανεξάρτητη. Αλλά υπάρχουν κάποια ζητήματα τακτικής που νομίζω ότι και οι δύο έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών διευθετήσεων. Ο Πούτιν μπορεί να έχει πρόσβαση στον χρηματοοικονομικό τομέα της Κίνας. Επίσης ενισχύουν ο ένας τον άλλον ασκώντας πίεση σε ορισμένες ασιατικές χώρες. Αλλά δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι πέρα από αυτό, ούτε ότι έχει δημιουργηθεί μια διαρκής συμμαχία μεταξύ των δύο.
– Θα ήταν εξίσου εύκολο για τον πρόεδρο Πούτιν να υιοθετήσει αυτή τη στάση απέναντι στην Ουκρανία εάν στον Λευκό Οίκο βρισκόταν ο πρόεδρος Τραμπ;
– Ο πρόεδρος Τραμπ ήταν εξαιρετικά απρόβλεπτος και επομένως νομίζω ότι οι Ρώσοι μπορεί να υπολόγιζαν ότι το ρίσκο θα ήταν μεγαλύτερο, αφού δεν θα γνώριζαν πώς ακριβώς θα αντιδρούσε.
– Στην πρόσφατη συνέντευξη Τύπου στον Λευκό Οίκο, ο Μπάιντεν μίλησε για «μικρή εισβολή»…
– Hταν ένα τεράστιο λάθος. Υπονόησε, επίσης, ότι υπήρχαν διαφορές μεταξύ των συμμάχων.
– Αυτό δεν ήταν αναληθές. Ηταν απλώς αντιδιπλωματικό.
– Ναι, δεν διαφωνώ, αληθές είναι. Ωστόσο, η ευθύνη του ηγέτη δεν είναι μόνο να εμφανίζεται και να λέει όλα όσα είναι αλήθεια. Η ευθύνη του ηγέτη είναι να καθορίσει την κατεύθυνση και την πολιτική, να ηγηθεί και να κινητοποιήσει.
– Αυτή τη στιγμή ποια θα ήταν κατά τη γνώμη σας η πιο αποτελεσματική στρατηγική για τις Ηνωμένες Πολιτείες;
– Θα πρέπει να επεκτείνουμε σημαντικά την αρωγή μας στις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας, ώστε ο Πούτιν να διαπιστώσει ότι το κόστος μιας στρατιωτικής εισβολής αυξάνεται ταχύτατα γι’ αυτόν. Δεν πρόκειται να στείλουμε στρατεύματα για να πολεμήσουμε τους Ρώσους, το αποδέχομαι αυτό, αλλά θα πρέπει να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να βοηθήσουμε τους Ουκρανούς.
– Εάν η Ρωσία εισβάλει, είναι η Ουκρανία ικανή να αμυνθεί και να προκαλέσει επιπλοκές στη ρωσική στρατηγική;
– Η Ουκρανία διαθέτει 200.000 εν ενεργεία στρατιώτες και 400.000 εφέδρους. Μπορεί να αντέξει σε μια σύγκρουση για μεγάλο χρονικό διάστημα, εάν έχει βοήθεια. Και πράγματι η Ουκρανία έχει τη δυνατότητα να ανεβάσει το κόστος της εισβολής για τη Ρωσία. Οσο θα προχωρεί δυτικά, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για τη Ρωσία. Από το 2014 μέχρι τώρα, η Ρωσία προσπάθησε να κρυφτεί πίσω από αυτονομιστές, υβριδικές επιχειρήσεις, επιθέσεις στον κυβερνοχώρο. Αλλά μια ανοιχτή εισβολή είναι κάτι δύσκολο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η Ρωσία δεν θα προχωρήσει πολύ μακριά μέσα στην Ουκρανία. Θα επιχειρήσουν να κατακτήσουν έδαφος βόρεια και ανατολικά της Κριμαίας, για να δημιουργήσουν μια συνεχή χερσαία περιοχή που συνδέεται με τη Ρωσία, και στη συνέχεια θα σταματήσουν. Νομίζω ότι αυτό θα διαρκέσει μόνο λίγες εβδομάδες και μετά οι Ρώσοι θα σταματήσουν.
Οι Γερμανοί και οι Γάλλοι και όλοι οι άλλοι θα ζητούν κατάπαυση του πυρός. Και οι Ρώσοι θα πουν: «Εντάξει, θα έχουμε κατάπαυση του πυρός και μετά θα πρέπει να χαράξουμε κάποιες διαχωριστικές γραμμές». Και αυτή τη φορά δεν θα εκπλαγώ καθόλου αν η Ρωσία προσαρτήσει το έδαφος αυτό όπως έκανε με την Κριμαία πριν. Το μεγάλο ερωτηματικό στο μυαλό μου είναι το Χάρκοβο, η πόλη στη βορειοανατολική Ουκρανία. Θα φθάσουν έως εκεί; Θα μπορούσαν… Αλλά δεν θα φθάσουν τόσο δυτικά έως την Πολτάβα. Νομίζω ότι θα μείνουν στον Νότο και στην Ανατολή. Θα πάρουν το ένα τρίτο της χώρας.
Η Ελλάδα είναι ασφαλής, αλλά…
– Οι ευρωπαϊκές χώρες επιλέγουν τις αντιδράσεις τους στην κρίση. Τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα;
– Η Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ και επομένως είναι ασφαλής. Δεν χρειάζεται να ανησυχεί για εισβολή της Ρωσίας. Η Ελλάδα θα πρέπει να συνεχίσει να σκέφτεται τον ρόλο της ως μέλος του ΝΑΤΟ. Aλλα μέλη του ΝΑΤΟ μπορεί να κινδυνεύουν περισσότερο και είναι σημαντικό να δείξουμε αλληλεγγύη.
– Ναι, αλλά η Ελλάδα έχει αναπτύξει πολύ στενούς δεσμούς με τη Ρωσία. Πρέπει να ξανασκεφτούμε αυτούς τους δεσμούς;
– Σε ένα βαθμό, ναι. Κανείς δεν έχει φτάσει ακόμη στη θέση να πει ότι πρέπει να «παγώσουμε» όλες τις σχέσεις με τη Ρωσία. Αλλά αν το ρωσικό αέριο τροφοδοτεί τον ρωσικό προϋπολογισμό, ο οποίος στη συνέχεια στηρίζει ένα αυταρχικό καθεστώς που επιτίθεται στην Ευρώπη, τότε νομίζω ότι πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε για το αν οι αποφάσεις μας υποδαυλίζουν αυτή την επιθετικότητα.