Τον Μάιο του 1889, οι κάτοικοι της πόλης Μπουχάρα, που ήταν τότε μέρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, άρχισαν να πέφτουν θύματα ενός ιού του αναπνευστικού που έγινε γνωστός ως ρωσική γρίπη. Ο ιός σάρωσε τον πληθυσμό γεμίζοντας τα νοσοκομεία με άτομα κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας, ενώ τα σχολεία και τα εργοστάσια αναγκάστηκαν να κλείσουν, επειδή πολλοί μαθητές και εργάτες είχαν αρρωστήσει.
Ορισμένοι από όσους νόσησαν, έκαναν λόγο για ένα περίεργο σύμπτωμα: απώλεια όσφρησης και γεύσης. Και μερικοί από αυτούς που ανάρρωσαν μίλησαν για παρατεταμένη εξάντληση. Η ρωσική γρίπη τελικά έσβησε λίγα χρόνια αργότερα, έπειτα από τουλάχιστον τρία κύματα μολύνσεων.
Τα μοτίβα μόλυνσης και τα συμπτώματα κάνουν ορισμένους ιολόγους και ιστορικούς της ιατρικής να αναρωτιούνται: Μπορεί η ρωσική γρίπη να ήταν στην πραγματικότητα μια πανδημία που προκλήθηκε από κορωνοϊό; Και θα μπορούσε η πορεία της να μας δώσει στοιχεία για το πώς θα εξελιχθεί και θα λήξει η πανδημία της COVID-19;
Εάν ένας κορωνοϊός προκάλεσε τη ρωσική γρίπη, ορισμένοι πιστεύουν ότι το παθογόνο μπορεί να υπάρχει ακόμα, με τους απογόνους του να κυκλοφορούν παγκοσμίως ως ένας από τους τέσσερις κορωνοϊούς που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα, σε αντίθεση με τις πανδημίες γρίπης των οποίων οι ιοί παραμένουν για λίγο και αντικαθίστανται χρόνια αργότερα από νέες παραλλαγές που προκαλούν μια νέα πανδημία.
Όπως αναφέρουν σε δημοσίευμά τους οι New York Times, αν αυτό συνέβη με τη ρωσική γρίπη, ενδέχεται να είναι ένα καλό νέο για το μέλλον. Υπάρχει όμως και ένα άλλο σενάριο. Αν ο σημερινός κορωνοϊός συμπεριφέρεται περισσότερο σαν γρίπη και δεδομένου ότι η ανοσία έναντι των ιών του αναπνευστικού είναι παροδική, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ένα μέλλον με ετήσιους εμβολιασμούς κατά της COVID-19.
Ωστόσο, ορισμένοι ιστορικοί εφιστούν την προσοχή σχετικά με την υπόθεση της ρωσικής γρίπης. «Υπάρχουν πολύ λίγα δεδομένα», είχε δηλώσει ο ιστορικός Φρανκ Σνόουντεν στο Yale. Από την άλλη πλευρά, φαίνεται πως υπάρχει τρόπος να λυθεί το μυστήριο της ρωσικής γρίπης, όπως τονίζουν οι ΝΥΤ. Οι μοριακοί βιολόγοι έχουν τώρα τα εργαλεία που θα μπορούσαν να ρίξουν περισσότερο φως στην ταυτότητα του ιού, εξετάζοντας παλαιότερα δείγματα. Ορισμένοι ερευνητές αναζητούν τέτοια δείγματα σε μουσεία και ιατρικές σχολές.
Η ρωσική γρίπη
Ο ερευνητής Τομ Γιούινγκ της Virginia Tech, ένας από τους λίγους ιστορικούς που έχουν μελετήσει τη ρωσική γρίπη, στέκεται στις εντυπωσιακές ομοιότητες με τη σημερινή πανδημία του κορωνοϊού: Ιδρύματα και χώροι εργασίας έκλεισαν επειδή πολλοί άνθρωποι αρρώστησαν, με τα νοσοκομεία να βρίσκονται υπό πίεση και τις μολύνσεις να εμφανίζονται κατά κύματα. «Θα έλεγα, ίσως», απάντησε Δρ. Γιούινγκ ερωτηθείς αν η ρωσική γρίπη ήταν κορωνοϊός.
Ο Δρ Σκοτ Ποντόλσκι, καθηγητής παγκόσμιας υγείας και κοινωνικής ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, χαρακτήρισε ευλογοφανή τη συγκεκριμένη αναφορά. Και ο Δρ Άρνολντ Μόντο, καθηγητής δημόσιας υγείας, επιδημιολογίας και παγκόσμιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, έκανε λόγο για «μια πολύ ενδιαφέρουσα εικασία». «Έχουμε από καιρό αναρωτηθεί από πού προήλθαν οι κορωνοϊοί», πρόσθεσε και διερωτήθηκε: «Υπήρξε ποτέ πανδημία κορωνοϊού στο παρελθόν;».
Ο Ελβετός μικροβιολόγος και συγγραφέας Χάραλντ Μπρούσοφ, στέκεται σε μια εργασία που δημοσιεύτηκε το 2005, η οποία κατέληγε στο συμπέρασμα πως ένας άλλος κορωνοϊός που κυκλοφορεί σήμερα, γνωστός ως OC43, ενδέχεται να μεταπήδησε από τις αγελάδες στους ανθρώπους το 1890. Τρεις άλλοι λιγότερο επιθετικοί κορωνοϊοί κυκλοφορούν επίσης. Όπως τονίζεται στο δημοσίευμα, ίσως ένας από αυτούς τους ιούς, ή ο OC43, να είναι μια παραλλαγή που έχει απομείνει από την πανδημία της ρωσικής γρίπης.
Αν και αναγνωρίζει τις αβεβαιότητες, ο Δρ. Μπρούσοφ θα στοιχημάτιζε πως η ρωσική γρίπη προκλήθηκε από κορωνοϊό. Η εργασία του, η οποία περιελάμβανε την εμβάθυνση σε άρθρα παλιών εφημερίδων και περιοδικών και εκθέσεις δημόσιας υγείας για τη ρωσική γρίπη, αποκάλυψε ότι ορισμένοι ασθενείς έκαναν λόγο για απώλεια γεύσης και όσφρησης και μακροχρόνια συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της COVID-19.
Όπως και η COVID-19, σύμφωνα με τον Δρ. Μπρούσοφ, η ρωσική γρίπη φαίνεται να οδήγησε στον θάνατο περισσότερων ηλικιωμένων παρά νέων. Ο Δρ. Γιούινγκ, από την πλευρά του, εξετάζοντας αρχεία του 1890 στο Κονέκτικατ, εντόπισε ένα παρόμοιο μοτίβο. Αλλά τα ιστορικά αρχεία δεν μπορούν εύκολα να απαντήσουν στο ερώτημα εάν ένας κορωνοϊός προκάλεσε τη ρωσική γρίπη. Σε αυτό το σημείο, η ιδέα ότι η ρωσική γρίπη μπορεί να προκλήθηκε από κορωνοϊό παραμένει εικασία, δήλωσε ο μικροβιολόγος Πίτερ Παλέζε, τονίζοντας ότι δεν υπάρχει τίποτα που να συνδέει ξεκάθαρα την πανδημία της ρωσικής γρίπης με έναν κορωνοϊό και να αποκλείει τη γρίπη.
Αλλά για όσους αναζητούν στοιχεία για το πώς μπορεί να τελειώσει η τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού, ορισμένοι πιστεύουν ότι εκείνη η πανδημία θα μπορούσε να αποτελεί οδηγό. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν Αλεξάντερ Ναβάρο, καθώς η πανδημία της ρωσική γρίπης εξασθενούσε, «οι άνθρωποι συνέχισαν αρκετά γρήγορα τη ζωή τους». Το ίδιο συνέβη και με την πανδημία γρίπης του 1918. Σταδιακά, οι εφημερίδες άρχισαν να αφιερώνουν λιγότερο χώρο. «Το πένθος έγινε σχεδόν εξ ολοκλήρου ιδιωτική υπόθεση» ανέφερε ο Δρ. Ναβάρο και πρόσθεσε: «Υποψιάζομαι πολύ ότι το ίδιο θα συμβεί και σήμερα. Στην πραγματικότητα, από πολλές απόψεις, νομίζω ότι έχει ήδη γίνει».
Όταν σβήνουν οι πανδημίες
Αρκετές πανδημίες -τουλάχιστον τα τελευταία 100 χρόνια- έχουν προκληθεί από ιούς του αναπνευστικού. Πρόσφατες εξαιρέσεις αποτελούν ο Zika και ο ιός chikungunya -που μεταδίδονται από τα κουνούπια- και ο HIV, ο οποίος μεταδίδεται με τη σεξουαλική επαφή ή με κοινή χρήση συριγγών.
Μεγάλες επιδημίες τρομοκρατούσαν την ανθρωπότητα στην αρχαιότητα, με πιο αξιοσημείωτη τη μαύρη πανώλη. Η βουβωνική πανώλη συνέχισε να επιστρέφει στην Ευρώπη για αιώνες μετά την πρώτη της εμφάνιση. Αλλά το τέλος της προσφέρει λίγα σχετικά διδάγματα για τη σημερινή πανδημία.
Οι ερευνητές δεν μπόρεσαν επίσης να βρουν απαντήσεις σε μελέτες σε ζώα. Έτσι, στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν πώς καταλήγουν οι πανδημίες του αναπνευστικού, μπορούν μόνο να μελετήσουν τη γρίπη και την τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού.
Κατά τον Δρ. Ντέβιντ Μόρενς, τα διαθέσιμα στοιχεία είναι λίγα. «Έχουμε μόνο 104 χρόνια και τέσσερις διαφορετικές πανδημίες για να βασίσουμε τις προβλέψεις» είπε, τη στιγμή που οι πανδημίες γρίπης προκαλούν επίσης σύγχυση.
Η πρώτη από τις τέσσερις πανδημίες γρίπης για τις οποίες είναι γνωστός ο ιός ξεκίνησε το 1918. Η πανδημία εξαφανίστηκε έπειτα από τρία κύματα λοιμώξεων και αυτός ο ιός, Η1Ν1, παρέμεινε σε κυκλοφορία, σε λιγότερο επιθετική μορφή μέχρι το 1957, όταν εξαφανίστηκε.
Στη συνέχεια εμφανίστηκε ο Η2Ν2. Ήταν σημαντικά διαφορετικός από τον Η1Ν1 και προκάλεσε πανδημία. Αυτό το μοτίβο επαναλήφθηκε με τον H3N2 που εμφανίστηκε το 1968. Όμως το 1977 συνέβη κάτι περίεργο. Ο Η1Ν1 επανήλθε έπειτα από δύο δεκαετίες. Αυτός και ο ιός H3N2, κυκλοφορούν από τότε.
«Μέχρι το 1977, δεν είχαμε ποτέ δύο υπο-τύπους που κυκλοφορούσαν ταυτόχρονα», είπε ο Δρ Μόντο. Και το 2009, ο Η1Ν1 που είχε εισέλθει ξανά στον ανθρώπινο πληθυσμό το 1977 εκτοπίστηκε από μια γενετικά ξεχωριστή εκδοχή που προερχόταν από χοίρους, προκαλώντας άλλη μια πανδημία.
Τουλάχιστον υπάρχουν εμβόλια κατά της γρίπης, αλλά πρέπει να χορηγούνται κάθε χρόνο λόγω της φθίνουσας ανοσίας. «Θα χρειαζόμασταν ένα εμβόλιο για την COVID-19 κάθε χρόνο;» διερωτάται ο Δρ. Τζέφερι Τάουνμπεργκερ, εκτιμώντας πως «αυτή είναι η κατεύθυνση που βαδίζουμε». Έπειτα, υπάρχει το ερώτημα γιατί η ρωσική γρίπη και τώρα η πανδημία της COVID-19 προκάλεσαν κύματα αυξανόμενης και φθίνουσας θνησιμότητας. «Δεν υπάρχουν καλές απαντήσεις που να ξέρω», σχολίασε ο ίδιος.
«Κυνήγι» δειγμάτων της ρωσικής γρίπης
Τα μυστήρια σχετικά με την εξέλιξη των ιών της γρίπης και των πανδημιών οδηγούν πίσω στη ρωσική γρίπη και την υπόθεση του κορωνοϊού. Ορισμένοι, όπως ο Δρ. Ναβάρο, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, εκτιμούν ότι τα στοιχεία για την «ενδιαφέρουσα υπόθεση» σχετικά με τη ρωσική γρίπη αποτελούν στην καλύτερη περίπτωση έμμεσες ενδείξεις.
Ο Δρ. Τάουνμπεργκερ προβλέπει ότι θα προκύψουν καλύτερα στοιχεία. Αυτός και ο ομότιμος καθηγητής ιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου Τζον Όξφορντ -όπως και άλλοι ερευνητές- αναζητούν δείγματα από ασθενείς πριν τη γρίπη του 1918. «Λάβαμε δείγματα από εκατοντάδες ιστούς», είπε ο Δρ Τάουνμπεργκερ , «χωρίς να βρούμε ιούς». «Συνεχίζουμε να ψάχνουμε», συμπλήρωσε. Όπως τόνισε, με ανανεωμένο το ενδιαφέρον για την πανδημία του 1890, ελπίζει να βρεθούν κάποιοι ιστοί που περιέχουν τον ιό της ρωσικής γρίπης, αν και παραδέχθηκε ότι η αναζήτηση είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Με πληροφορίες από New York Times
Τα κύτταρα που μπορούν να προσφέρουν σούπερ ανοσία
Κορωνοϊός: Όποιος νοσήσει με Όμικρον έχει περισσότερες πιθανότητες επαναλοίμωξης
Μόσιαλος για «Όμικρον»: Είναι αποτελεσματικά τα μονοκλωνικά αντισώματα;
Αθ. Τσακρής στην «Κ»: «Παραλλαγές αυτός; Νέα εμβόλια εμείς»
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr