Η πρόσφατη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, όπως έχει ήδη αναλυθεί πολλές φορές. Λιγότερο γνωστές είναι οι συνταγματικές πτυχές της εισβολής, η οποία επιχειρείται να τεκμηριωθεί με το άρθρο 61 του συντάγματος της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο, η «Ρωσική Ομοσπονδία εγγυάται στους πολίτες προστασία και ενίσχυση και στο εξωτερικό».
Στο πλαίσιο αυτό, αναφέρεται ότι εκατοντάδες χιλιάδες κάτοικοι των περιοχών Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ έλαβαν τη ρωσική ιθαγένεια το τελευταίο χρονικό διάστημα, ενώ με τον ίδιο τρόπο επιχειρήθηκε να δικαιολογηθεί και η επέμβαση της Ρωσίας στη Νότια Οσετία το 2008. Δεν χρειάζεται να τονισθεί ότι η προστασία των Ρώσων πολιτών στην Ουκρανία αποτελούσε απλώς την πρόφαση, όπως αποδεικνύεται και από την επέκταση των πολεμικών επιχειρήσεων σε ένα μεγάλο μέρος της ουκρανικής επικράτειας.
Από νομική άποψη, η αυτονόητη υποχρέωση κάθε κράτους να προστατεύει τους πολίτες του δεν δικαιολογεί προσβολές της εδαφικής ακεραιότητας άλλων κρατών· σε κάθε δε περίπτωση, η προστασία αυτή θα πρέπει να παρέχεται εντός του πλαισίου που προδιαγράφεται από το διεθνές δίκαιο. Καμία συνταγματική διάταξη δεν επιτρέπεται να παραβιάζει θεμελιώδεις κανόνες του διεθνούς δικαίου, που αποτελούν τη βάση για την ειρηνική συνύπαρξη των κρατών.
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: Το άρθρο 61 δεν είναι η μόνη διάταξη του συντάγματος της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Το ίδιο σύνταγμα στο προοίμιό του αναφέρεται στις παγκοσμίως αναγνωρισμένες αρχές της ισότητας και του αυτοπροσδιορισμού των λαών, ενώ στο άρθρο 17 ορίζεται εμφατικά ότι η Ρωσική Ομοσπονδία θα αναγνωρίζει και θα προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες σύμφωνα με τις παγκόσμια αναγνωρισμένες αρχές και κανόνες του διεθνούς δικαίου.
Περαιτέρω, το άρθρο 20 κατοχυρώνει το δικαίωμα στη ζωή και το άρθρο 21 προστατεύει την ανθρώπινη αξία. Μάλιστα, ενώ το άρθρο 56 προβλέπει ότι είναι δυνατός ο περιορισμός των ατομικών ελευθεριών σε συνθήκες κατάστασης ανάγκης και προκειμένου να προστατευθεί η ασφάλεια των πολιτών, το ίδιο άρθρο απαγορεύει προσβολές της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας ακόμη και σε έκτακτες συνθήκες. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία παραβιάζει προφανώς την ουσία και το πνεύμα όλων αυτών των διατάξεων.
Δεν είναι η πρώτη φορά, και δυστυχώς μάλλον δεν θα είναι η τελευταία, που το σύνταγμα χρησιμοποιείται ως επίφαση νομιμότητας για παράνομες ενέργειες. Οσον αφορά δε τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, επιβεβαιώνεται για μία ακόμη φορά ο Αλέξανδρος Σβώλος, ο οποίος αναλύοντας την έννοια της κυριαρχίας το 1934 έγραφε ότι «οι περιορισμοί των κρατών θα βασίζωνται κατ’ ανάγκην επί της αυτοδεσμεύσεως και εις την πράξιν θα τηρούνται υποχρεωτικώς μεν υπό των ασθενεστέρων, προαιρετικώς δε υπό των ισχυροτέρων κρατών».
* Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ.