Ο ιστορικός Πίτερ Φράνκοπαν στην «Κ»: Ο κόσμος που ξέραμε κατέρρευσε

Ο ιστορικός Πίτερ Φράνκοπαν στην «Κ»: Ο κόσμος που ξέραμε κατέρρευσε

Ο ιστορικός Πίτερ Φράνκοπαν εξηγεί γιατί οι μέρες που ζούμε είναι οι πιο σημαντικές από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

5' 38" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Την προσωπικότητα και τα κίνητρα δράσης του Βλαντιμίρ Πούτιν πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον τελευταίο μήνα. Στο παιχνίδι μπήκαν αναπόφευκτα και οι ιστορικοί. Ο ίδιος ο Ρώσος πρόεδρος έκανε αναφορές στο παρελθόν με την πεποίθηση πως θα έβρισκε εκεί και τις δικαιολογίες για τις αποτρόπαιες πράξεις του. «Είναι κάτι που κάνει άλλωστε συνεχώς», λέει στην «Κ» ο Πίτερ Φράνκοπαν, καθηγητής Παγκόσμιας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινής Ερευνας «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος».

Στην πρόσφατη διάλεξή του στην Ουάσιγκτον στον κύκλο των ετήσιων διαλέξεων προς τιμήν της Θάλειας Ποταμιάνου που θεσμοθετήθηκε το 2020, ο παγκοσμίου φήμης συγγραφέας ενέταξε σε μια ομιλία για τη βυζαντινή κληρονομιά της Ελλάδας και ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα σχόλια για την πρόσφατη εισβολή στην Ουκρανία. Με την αφορμή αυτή παραχώρησε στην «Κ» αποκλειστική συνέντευξη.

«Εχει μεγάλο ενδιαφέρον για μένα ως ιστορικό να βλέπω πως ηγέτες επικαλούνται την ιστορία για τους δικούς τους λόγους. Εκτός από τον πρόεδρο Πούτιν, κοιτάξτε την Κίνα όπου οι αρχαίοι Δρόμοι του Μεταξιού έχουν γίνει κεντρικό αφήγημα της εξωτερικής πολιτικής της την τελευταία δεκαετία. Στο Brexit ακούστηκαν πολλά για την επιτυχημένη πορεία της Βρετανίας πριν από την Ενωμένη Ευρώπη. Ο πρόεδρος Τραμπ εξελέγη όχι με το σύνθημα “Ας κάνουμε την Αμερική σπουδαία”, αλλά “Ας κάνουμε την Αμερική σπουδαία ξανά”. Εντούτοις, η επιστροφή στο παρελθόν είναι κυνική και επιλεκτική. Είναι για να προσφέρει σε κάποιους ηγέτες ένα συγκεκριμένο αφήγημα για το πού είναι ένας λαός σήμερα και το πού πρέπει να στοχεύσει. Στην Ευρώπη πάλι δεν παρατηρούμε ιδιαίτερα τέτοια φαινόμενα. Δεν υπάρχει κάποιος στρατηγικός στόχος άλλωστε, καθώς αυτό που ενδιαφέρει τους Ευρωπαίους είναι να μπορούν να ταξιδεύουν, να ασκούν εμπορικές δραστηριότητες με χαμηλό οικονομικό κόστος».

Για τον Φράνκοπαν ο Πούτιν είναι εγγύτερα στην κληρονομιά του Βυζαντίου από εκείνη της ΕΣΣΔ καθώς –όπως λέει– χρησιμοποιεί και το θρησκευτικό συναίσθημα συνδεδεμένο με την ορθόδοξη εκκλησία της Ρωσίας ώστε να έχει απήχηση σε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. «Από την άλλη, η ΕΣΣΔ είχε και τον Μαρξ που της έδειχνε την κατεύθυνση του μέλλοντος, δηλαδή την παγκόσμια επανάσταση του προλεταριάτου. Δεν μπορεί ο Πούτιν να προσφέρει τέτοια προοπτική στον λαό του οπότε η ιστορία του δίνει μια άλλη εναλλακτική». Ο ιστορικός –με πατέρα έναν ευγενικής καταγωγής Κροάτη και μητέρα Σουηδέζα– ειδικεύεται στην αρχαία Ελλάδα αλλά στην περίοδο από το 300 μ.Χ. έως και το 1.500 μ.Χ. σε μια ευρύτερη περιοχή που φτάνει από τη Ρωσία και την Ουκρανία έως τη Συρία.

Πώς κρίνει τα γεγονότα του τελευταίου μήνα; «Αυτές οι εβδομάδες που ζούμε είναι οι πιο σημαντικές από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σίγουρα υπήρχαν και άλλα ορόσημα: από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την 11η Σεπτεμβρίου έως την εμφάνιση του ΙSIS. Αυτά επηρεάσαν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Ομως τα γεγονότα της Ουκρανίας θα φτάσουν να επηρεάσουν δισεκατομμύρια ανθρώπους. Δεν είναι μόνο οι δύσμοιροι Ουκρανοί, ο θάνατος αμάχων, η τραγική έξοδος από τη χώρα τους. Ούτε μόνο οι τιμές της ενέργειας και των τροφίμων που θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν και τους επόμενους μήνες», τονίζει ο ιστορικός. «Αυτό έχει βαρύτατες συνέπειες στους φτωχούς του πλανήτη. Η προσοχή των παγκόσμιων ΜΜΕ και των ηγετών είναι στραμμένη στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, όμως μπορεί να δούμε να συμβαίνουν φαινόμενα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, που έχουμε να βιώσουμε από την πείνα στην Αιθιοπία το ’80».

Ο Πούτιν είναι εγγύτερα στην κληρονομιά του Βυζαντίου από εκείνη της ΕΣΣΔ. Η ΕΣΣΔ είχε τον Μαρξ, ο Πούτιν έχει το θρησκευτικό συναίσθημα και την Ιστορία.

Η γενιά μας

Τόλμησα να ρωτήσω τον ιστορικό που μόλις έκλεισε τα 51 του χρόνια, πώς αισθάνεται η δική μας γενιά για τον πόλεμο: «Ημασταν τυχεροί που μεγαλώσαμε και σταδιοδρομήσαμε εν ειρήνη και ευημερία, που αναπτύξαμε την ανεκτικότητα και τη θέληση να περάσουμε μηνύματα στις επόμενες γενιές για το πώς είναι δυνατόν να οικοδομηθούν φιλίες και συμμαχίες. Αυτός ο κόσμος κατέρρευσε πια σε μια νύχτα», υπογράμμισε. Λογικό δεν είναι λοιπόν εμείς οι δημοκρατικοί πολίτες να αισθανόμαστε ανήμποροι να σταματήσουμε έναν πόλεμο και μια ανθρωπιστική τραγωδία; «Είμαι αντίθετος στο να ενδώσουμε στην ανημποριά. Πιστεύω στον πραγματισμό και όχι στην ηττοπάθεια. Πιστεύω πως οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν εμπνευσμένες παρεμβάσεις όχι μόνον για να προστατεύσουν τη ζωή των πολιτών αλλά και για να τη βελτιώσουν. Σημαντικό για τη δυτική ηγεσία είναι να μπορέσει να δράσει ορθά κάτω από πίεση ώστε να περιορίσει τους κινδύνους που προέρχονται από την κρίση αυτή».

Είμαστε όμως καταδικασμένοι να ξαναζούμε την Ιστορία; Και τι ρόλο μπορούν να παίξουν οι ιστορικοί για να το αποφύγουμε; «Απαιτείται από την ηγεσία του δυτικού κόσμου να ακούσει πολλές διαφορετικές φωνές από ανθρώπους διαφορετικών ειδικοτήτων και πεδίων, να συγκεντρώσει από παντού σοφία ώστε να μπορέσει να ερμηνεύσει τι σημαίνει αυτή η “σκοτεινή καταιγίδα” για τις ζωές όλων μας. Οι ιστορικοί από τη δική τους πλευρά μπορούν και αυτοί να συμμετέχουν στη διαδικασία ανασύροντας από το παρελθόν παραδείγματα προς αποφυγήν αλλά και λύσεις που στάθηκαν αποτελεσματικές. Σκεφτείτε την πείρα που έχουμε σωρεύσει από το πώς οι κοινοί μας πρόγονοι χειρίστηκαν τρομερές καταστροφές, λιμούς, πολέμους».

Η άγνοια των δυτικών

Ο Φράνκοπαν κάνει μια τομή ως ιστορικός τοποθετώντας τη Δύση στο επίκεντρο της δικής του αφήγησης. Μπήκα στον πειρασμό να τον ρωτήσω αν οι ηγέτες αλλά και οι πολίτες του δυτικού κόσμου μπορούν να κατανοήσουν πώς σκέπτονται οι Ασιάτες, οι Αφρικανοί, οι Αραβες. «Οι περισσότεροι δυτικοί ηγέτες ίσως δεν έχουν την παιδεία για την κατανόηση αυτή ούτε οι ίδιοι ούτε οι σύμβουλοί τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους πολίτες. Ρωτήστε οποιονδήποτε αναγνώστη σας να πει το όνομα από έναν Αραβα τραγουδιστή, έναν Ινδό δισεκατομμυριούχο ή έναν Κινέζο σταρ του κινηματογράφου. Δεν νομίζω να πάρετε απάντηση. Δείξτε όμως μια φωτογραφία του Τζεφ Μπέζος, του Τομ Κρουζ ή του Μπέκαμ στη Βομβάη, στο Λάγος ή στη Σαγκάη και θα δείτε την αναγνωρισιμότητά τους. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τους άλλους πρέπει κατ’ αρχάς να δείξουμε ενδιαφέρον για τους σκοπούς, τις φιλοδοξίες, τους στόχους και τους φόβους τους και μετά να δούμε πώς θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε. Το έχουμε κάνει αυτό με την Αφρική, την Ασία, τη Μέση Ανατολή, τη Ρωσία ή την Κίνα; Η απάντηση είναι όχι».

Το Πεκίνο

Στην παρούσα κρίση δύο ερωτήματα έχουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα: Τι θα κάνει η Κίνα έναντι της Ρωσίας και αν ο Πούτιν έχει όντως την πρόθεση να χρησιμοποιήσει χημικά ή πυρηνικά όπλα. «Η γνώμη μου είναι ότι το Πεκίνο έχει κάνει περισσότερα βήματα από ό,τι έπρεπε για να κάνει πλάτες στη Μόσχα. Είναι σίγουρο από την άλλη ότι δεν θέλει να διακινδυνεύσει και τη σχέση με την Ουάσιγκτον. Δεδομένης όμως της επιδείνωσης της σχέσης αυτής τα τελευταία χρόνια, ίσως να υπάρχει και η πεποίθηση ότι η Κίνα δεν έχει να κερδίσει πολλά αν συνεργαστεί με τις ΗΠΑ. Οσο για τα πυρηνικά, νομίζω πως δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τίποτε σε μια σύγκρουση. Αν και έχει σταλεί στους Ρώσους ένα καθαρό μήνυμα για να μην κάνουν κλιμάκωση, θα ήταν λάθος να πούμε πως δεν υπάρχει καμία τέτοια περίπτωση».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή