Eρευνα – Ανάλυση: καθ. Γιάννης Μανιάτης
Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: Γιώργου Αθανασούλη, Σταυρούλας Γαντζούλα, Γεωργίας Χολέβα
Η εξάρτηση της Ε.Ε.-27 από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι της τάξης του 45%, με τη Νορβηγία να τροφοδοτεί την Ενωση με 24% και την Αλγερία (με 13%) να είναι ο 3ος μεγαλύτερος τροφοδότης, ενώ ΗΠΑ και Κατάρ μοιράζονται από κοινού ένα άλλο 12%. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εξαγωγές φυσικού αερίου της τάξης των 300 δισ. δολ. κυριαρχούνται από το Κατάρ (15%), Αυστραλία – ΗΠΑ (11% η καθεμιά) και Ρωσία – Νορβηγία (από 8%-9% η καθεμιά).
Η επισιτιστική επάρκεια
Η σημαντικότατη συμμετοχή Ρωσίας και Ουκρανίας στην εξαγωγή σιταριού καταδεικνύει την άμεση συσχέτιση ανάμεσα στον πόλεμο και τις πιθανές οδυνηρές συνέπειές του, στην επισιτιστική επάρκεια της Αφρικής και του πλανήτη ολόκληρου. Πάνω από 3,5 δισ. δολ. ήταν οι εξαγωγές ρωσικού σιταριού στην Αφρική, με τη Ρωσία να είναι μακράν ο μεγαλύτερος τροφοδότης της ηπείρου σε σιτάρι, ενώ η Ουκρανία ήταν η 3η εξαγωγός χώρα, με περίπου 1,5 δισ. δολ./έτος.
Η αύξηση στις εισαγωγές
Το ξέσπασμα της ενεργειακής κρίσης στις αρχές του φθινοπώρου 2021 (αρκετά πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία), βρήκε την Ευρώπη να εισάγει κάθε εβδομάδα ποσότητες της τάξης των 7-8 εκατ. κυβικών μέτρων, κινούμενη έως το τέλος του έτους κοντά στον μέσο όρο της εβδομαδιαίας τροφοδοσίας της τελευταίας πενταετίας. Οι πρώτες εβδομάδες του 2022 βρήκαν την Ευρώπη να εισάγει τόσο συνολικά όσο και ως LNG, ποσότητες σημαντικά περισσότερες και από τα ανώτερα όρια της τελευταίας πενταετίας.
Η «προετοιμασία» της Ρωσίας
Οι εισαγωγές φυσικού αερίου της Ε.Ε. από το τέλος καλοκαιριού 2021 είναι εναργέστατος δείκτης του πώς είχε προετοιμαστεί από τη Ρωσία η εισβολή στην Ουκρανία. Από τα μέσα του 2021 οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στην Ε.Ε. κινούνταν στα κατώτερα όρια της τελευταίας 5ετίας ή κάτω από αυτά. Στόχος, ο μεγαλύτερος δυνατός εκβιασμός της Ευρώπης από τη Ρωσία λόγω ελλιπούς πληρότητας των υπόγειων αποθηκών φυσικού αερίου. Αντίθετα, οι εβδομαδιαίες εισαγωγές από Νορβηγία κινήθηκαν κοντά στα ανώτερα όρια της 5ετίας.
Εξαρτήσεις σε πετρέλαιο, εμπόριο
Οι αλληλεξαρτήσεις Ρωσίας, Γερμανίας, Κίνας είναι εμφανείς τόσο στο πετρέλαιο όσο και στο εξωτερικό εμπόριο. Η Γερμανία είναι μακράν ο μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός του ρωσικού πετρελαίου στην Ευρώπη (ύψους 23,6 δισ. δολ./έτος) και ακολουθούν η Πολωνία (14,7 δισ. δολ./έτος) και η Ολλανδία (11,4 δισ. δολ./έτος). Η Ελλάδα εισάγει ποσότητα ρωσικού πετρελαίου της τάξης των 3,2 δισ. δολ./έτος. Στον συνολικότερο τομέα των εμπορικών συναλλαγών, η Κίνα είναι ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας με όγκο συναλλαγών που πλησιάζει τα 24 δισ. δολ./έτος (24% του συνόλου του ρωσικού εμπορίου) και δεύτερος εταίρος η Γερμανία με 10,1 δισ./έτος (10% του ρωσικού συνόλου).
Κυρίαρχα τα ορυκτά καύσιμα
Η πρωτογενής κατανάλωση ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, παρά τις προσπάθειες απανθρακοποίησης, εξακολουθεί να κυριαρχείται από τα ορυκτά καύσιμα. Το 2021 στις αναδυόμενες οικονομίες της Κίνας και της Ινδίας, πάνω από το 85% του ενεργειακού ισοζυγίου τους ήταν ορυκτά καύσιμα. Στη Ρωσία, το επικρατούν καύσιμο το 2021 ήταν το φυσικό αέριο, ενώ σε Ευρώπη και ΗΠΑ παρατηρείται μικρό ποσοστό άνθρακα και σημαντικά ποσοστά πετρελαίου και φυσικού αερίου. Eίναι σαφής η διαφοροποίηση ανάμεσα σε Κίνα και Ινδία από τη μια, που καταναλώνουν κυρίως άνθρακα και τον ανεπτυγμένο κόσμο όπου η συμμετοχή του αερίου είναι σημαντικότερη, με το πετρέλαιο να έχει σε όλες τις περιπτώσεις ισχυρή παρουσία.
