Με το αίμα των ομοδόξων να ρέει, οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Ουκρανίας καλούνται να «εορτάσουν» την Ανάσταση του Κυρίου. Οι συνθήκες δεν επιτρέπουν την παραδοσιακή λαμπρότητα της κορυφαίας ημέρας των Θείων Παθών. Οσοι πενθούν ίσως μπορέσουν να ανάψουν ένα κερί σε κάποιον ομαδικό τάφο για τους νεκρούς τους και οι άλλοι που σκορπίστηκαν πρόσφυγες στην Ευρώπη στην καλύτερη περίπτωση θα ανταλλάξουν ηλεκτρονικά ευχές με εκείνους που έμειναν πίσω.
«Οι ιερείς θα λειτουργήσουν σε όσες εκκλησίες δεν έχουν καταστραφεί από τις βόμβες, αλλά το εάν θα μπορέσουν να προσέλθουν πιστοί να προσευχηθούν δεν το ξέρουμε. Είναι πάντως πολύ δύσκολο», λέει στην «Κ» ο Ουκρανός ιερέας Αντρέι Τοντοσίτσουκ, ο οποίος διέφυγε τις πρώτες ημέρες του πολέμου και έφτασε στην Ελλάδα.
Τούτο το Πάσχα θα καταγραφεί στην ιστορία της παγκόσμιας χριστιανικής κοινότητας ως το «αιματοβαμμένο Πάσχα» της Ορθοδοξίας. Μεγάλος αριθμός εκκλησιών έχουν καταστραφεί ή υποστεί σοβαρές ζημιές από τους ρωσικούς βομβαρδισμούς. Οι πύραυλοι και οι βόμβες ισοπεδώνουν αδιακρίτως ναούς και σκοτώνουν χριστιανούς ασχέτως ποιον θρησκευτικό ηγέτη τους μνημονεύουν, τον Οικουμενικό Πατριάρχη ή εκείνον της Μόσχας. Οι νεκροί «εν Χριστώ αδελφοί» ανέρχονται σε χιλιάδες και η σφαγή δεν λέει να σταματήσει.
Η σημερινή Ανάσταση μπορεί να απαλύνει κάπως και για λίγο τις ψυχές των πιστών, όμως η Ουκρανία, όπως δείχνουν τα πράγματα, θα παραμένει για πολύ καιρό σταυρωμένη. Η αγιότητα των ημερών δεν διέκοψε, έστω και για λίγο, τον αλληλοσκοτωμό των χριστιανών, οι μάχες γίνονται όλο και πιο άγριες. Οι γεωπολιτικές επιδιώξεις του Κρεμλίνου επιστράτευσαν τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία που είδε τη βάρβαρη στρατιωτική εισβολή ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να επιβάλει βίαια την κυριαρχία της σε μια ανεξάρτητη χώρα, που διεκδικούσε μεταξύ άλλων και τη θρησκευτική απεξάρτησή της από τη Μόσχα.
Ο Πατριάρχης Κύριλλος έσπευσε να ευλογήσει τα άρματα και τα αεροπλάνα του Πούτιν και ας ήξερε ότι εξορμούν για να σκοτώσουν ορθοδόξους χριστιανούς. Ακόμα και όταν ο πλανήτης σοκαρισμένος παρακολουθούσε τις ρωσικές θηριωδίες με τις ομαδικές δολοφονίες αμάχων στην Μπούτσα, την ισοπέδωση της Μαριούπολης από τους ισλαμιστές Τσετσένους του Καντίροφ, την ισοπέδωση του Χάρκοβο, απτόητος καλούσε από το ιερό βήμα τους συμπατριώτες του σε συσπείρωση ώστε «να απωθηθούν οι εχθροί, εσωτερικοί και εξωτερικοί» και να «προστατεύσουν τις ορθόδοξες αξίες», που φυσικά ταυτίζονται με τα επεκτατικά οράματα της σημερινής πολιτικής ηγεσίας και του ιδίου, περί «Ρωσικού Κόσμου».
«Ο αντίκτυπος του πολέμου στην παγκόσμια Ορθοδοξία είναι δυστυχώς τεράστιος», λέει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Πέτρος Βασιλειάδης.
Ο πόλεμος αυτός έχει έντονη (και) τη θρησκευτική του πτυχή. Για τον Κύριλλο το αιματοκύλισμα στην Ουκρανία λειτουργεί ως προμαχώνας της Ρωσίας ενάντια σε μια Δύση την οποία θεωρεί παρακμιακή. Ενας από τους στόχους της ρωσικής στρατιωτικής εισβολής, όπως εξάλλου και ο ίδιος ο πρόεδρος Πούτιν έχει δηλώσει, ήταν και η «αποκατάσταση» της εκκλησιαστικής «τάξης», ο απόλυτος δηλαδή έλεγχος της Ορθόδοξης Εκκλησίας από το Πατριαρχείο Μόσχας που θα εξασφάλιζε την απρόσκοπτη λειτουργία ενός ισχυρού αγωγού ρωσικής επιρροής στην «παραστρατημένη» Ουκρανία. Η Ρωσική Εκκλησία ιστορικά υπήρξε εργαλείο εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου, ιμάντας ελέγχου και χειραγώγησης των σλαβικών (κυρίως) πληθυσμών. Αυτόν τον ρόλο εκπληρώνει τώρα ο ηγέτης της, αδιαφορώντας για τον πόνο, το αίμα και τα δάκρυα στους πιστούς, αλλά και για το βαρύ πλήγμα στην εικόνα της παγκόσμιας Ορθοδοξίας της οποίας φιλοδοξεί να ηγηθεί. Ισως ο Ρώσος Πατριάρχης να πίστευε ότι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Ουκρανίας θα τον υποδέχονταν άδοντας το «ευλογημένος ο ερχόμενος». Ομως ακόμα και η φιλορωσική εκκλησιαστική πτέρυγά τους εξεγέρθηκε εναντίον του θεωρώντας αδιανόητο χριστιανοί να σφάζουν χριστιανούς.
Στο γραφείο του καταφθάνουν επιστολές μητροπολιτών, απλών κληρικών, ακόμα και του αρχηγού της υπό το Πατριαρχείο Μόσχας Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC-MP), Ονούφριου, που του ζητούν να μεσολαβήσει στον πρόεδρο Πούτιν για να σταματήσει το εις βάρος των χριστιανών έγκλημα και δηλώνουν πως παύουν να τον μνημονεύουν ως πνευματικό τους ηγέτη. Επικαλούμενοι μαρτυρία του Σεργκέι Τσάπνιν, Ρώσου λόγιου θεολόγου, οι New York Times έγραψαν ότι από τις 45 επισκοπές της υπό το Πατριαρχείο Μόσχας Εκκλησίας της Ουκρανίας, που περιλαμβάνουν σχεδόν 20.000 ενορίες, οι 22 έχουν πάψει να μνημονεύουν τον Πατριάρχη Κύριλλο στις ακολουθίες των ημερών.
Αντιδράσεις και στη Ρωσία
Αλλά και στο εσωτερικό της Ρωσίας, όπως μετέδωσε το Reuters, σχεδόν 300 ορθόδοξοι ιερείς, μέλη μιας ομάδας που ονομάζεται «Ρώσοι ιερείς για την ειρήνη», υπέγραψαν επιστολή που καταδικάζει τις «δολοφονικές εντολές» που εκτελέστηκαν στην Ουκρανία. «Ο λαός της Ουκρανίας θα πρέπει να κάνει την επιλογή του μόνος του, όχι με το όπλο, χωρίς πίεση από τη Δύση ή την Ανατολή», έγραφε αναφερόμενη στα εκατομμύρια στην Ουκρανία που τώρα χωρίζονται μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.
Και αν στο εσωτερικό η στρατιωτική εισβολή προκάλεσε, ειδικά στις ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας, πρωτοφανή εξέγερση στους ορθοδόξους, η ταύτιση του Πατριάρχη Μόσχας με τις αιματηρές επιλογές του προέδρου Πούτιν απειλεί με διάλυση την παγκόσμια Ορθόδοξη Εκκλησία. «Ο αντίκτυπος του πολέμου στην παγκόσμια Ορθοδοξία είναι δυστυχώς τεράστιος», λέει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ και γνώστης της εκκλησιαστικής πραγματικότητας, ειδικά στον σλαβικό κόσμο, Πέτρος Βασιλειάδης. Οπως το θέτει: «Η ταύτιση της ηγεσίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρωσίας με τις πολεμοχαρείς επιλογές του απολυταρχικού καθεστώτος του Κρεμλίνου, κυρίως η απόπειρα θεολογικής νομιμοποίησης της θηριωδίας του πολέμου και των επιπτώσεών του, έχει αμαυρώσει την εικόνα της Ορθοδοξίας. Η επίσημη θεσμική έκφρασή της σε πανορθόδοξο επίπεδο δεν μπορεί παρά να πάρει θέση, πριν είναι αργά και μείνει ανεξίτηλη η κατακραυγή, όπως συνέβη, από τον σλαβικό πάλι κόσμο, με την περίπτωση της Σρεμπρένιτσα».
Ο Βαρθολομαίος
Το Φανάρι καταδίκασε την εισβολή χωρίς υποσημειώσεις και αστερίσκους, αλλά ο κ.κ. Βαρθολομαίος εμφανίζεται ιδιαίτερα προσεκτικός, έτοιμος όπως λένε πηγές προσκείμενες στο Οικουμενικό Πατριαρχείο να λειτουργήσει ως ενωτικός παράγοντας στο εσωτερικό της ορθόδοξης Ουκρανικής Εκκλησίας όπου, μετά τη χορήγηση εκ μέρους του τόμου Αυτοκεφαλίας στο «ανεξάρτητο» κομμάτι της, έχει δημιουργηθεί ρήγμα το οποίο τροφοδοτεί η Μόσχα. Ορθόδοξοι ηγέτες, όπως ο πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β΄, ο Ρουμανίας Δανιήλ, ο αρχιεπίσκοπος Λέων της Φινλανδίας, οι Αυτοκέφαλες Εκκλησίες της Ελλάδας, της Αλβανίας, όπως και επιφανή θεολογικά κέντρα της Δύσης αποδοκίμασαν τον πόλεμο. Οπου όμως οι δεσμοί, πνευματικοί και οικονομικοί, με τη Μόσχα –όπως τα πατριαρχεία Αντιοχείας, Ιεροσολύμων, Σερβίας– διατηρούνται ισχυροί ή οι χώρες γειτνιάζουν και αισθάνονται τη ρωσική απειλή (Γεωργία), οι ηγέτες τους προτίμησαν είτε τη σιωπή είτε επέλεξαν (Πατριαρχείο Σερβίας) την ανοιχτή στήριξη στη ρωσική πλευρά, ενώ διχασμένη εμφανίζεται η ορθόδοξη Εκκλησία της Βουλγαρίας. Μιλώντας στην «Κ» ο πρόεδρος του Μαυροβουνίου, Μίλο Τζουγκάνοβιτς, είπε ότι «η Εκκλησία της Σερβίας στο Μαυροβούνιο δηλώνει ότι “τα γεγονότα στην Ουκρανία είναι συνέπειες του αθεϊσμού”» και ότι «το Μαυροβούνιο προβάλλεται ως μια μικρή Ουκρανία», ακολουθώντας πιστά τη Ρωσική Εκκλησία.