Πριν από λίγες ημέρες, ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας και διευθύνων σύμβουλος των Tesla και SpaceX Έλον Μασκ, έγινε ο ιδιοκτήτης του δημοφιλούς μέσου κοινωνικής δικτύωσης, Twitter.
Η εταιρεία ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι αποδέχτηκε την προσφορά των 44 δισεκατομμυρίων δολαρίων, γεγονός που σημαίνει ότι με την ολοκλήρωση της συμφωνίας το Twitter θα γίνει ιδιωτική εταιρεία και ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο θα έχει τη δύναμη να αναδιαμορφώσει τον τρόπο επικοινωνίας μέσα από το κοινωνικό δίκτυο που χρησιμοποιούν πάνω από 200 εκατομμύρια άτομα κάθε μέρα.
Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια σημαντική εξέλιξη τόσο όσον αφορά την ίδια την εξαγορά του μέσου αλλά και τον νέο – αντισυμβατικό και συχνά απρόβλεπτο – ιδιοκτήτη του που είναι διάσημος για τη δημιουργικότητά του στην «προωθημένη» τεχνολογία.
Πηγαίνοντας πίσω, τα social media εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 2000, αρχικά ως εργαλεία επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών. Η επίδρασή τους όμως στο δημόσιο λόγο και ιδιαίτερα σε θέματα πολιτικής απέκτησε έντονο χαρακτήρα που κορυφώθηκε με τις αμερικανικές εκλογές του 2016 και τη διαδικασία του Brexit.
Για το Twitter, η μετάβαση αυτή υπήρξε ίσως περισσότερο εντυπωσιακή. Ποια είναι όμως η μορφή της πλατφόρμας σήμερα; «Στη διεθνή σκηνή, είναι ο χώρος της δημόσιας διαβούλευσης για την πολιτική, τα κοινωνικά θέματα, τους ακαδημαϊκούς, την έρευνα, για τους δημιουργούς. Βεβαίως πάντα με τα συν και τα πλην του. Στην Ελλάδα θα έλεγα ότι είναι εν πολλοίς ένα περιβάλλον κακοφωνίας γιατί έχει συνδεθεί πάρα πολύ με τα τρολς, έχει δυσφημιστεί. Διαμορφώνει μια εικόνα η οποία δεν είναι η δυναμική που έχουμε διεθνώς», λέει στο kathimerini.gr η Μπέττυ Τσακαρέστου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Διαφήμισης και Δημοσίων Σχέσεων του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Ποιο είναι λοιπόν το σχέδιο του Μασκ για την εξέλιξη του Twitter και τι ακριβώς σημαίνει για το μέλλον των χρηστών του; Είναι γνωστό ότι εδώ και καιρό ο Μασκ δεν χάνει την ευκαιρία να επικρίνει την πλατφόρμα για τον τρόπο με τον οποίο εποπτεύει το περιεχόμενό της. Όταν ο επιχειρηματίας πρότεινε για πρώτη φορά την αγορά του Twitter, δήλωσε ότι επένδυσε αρχικά στην υπηρεσία λόγω της δυνατότητας που έχει να λειτουργεί ως μια παγκόσμια πλατφόρμα ελευθερίας του λόγου.
Τα σχόλια του αυτά, υποδηλώνουν ότι ο δισεκατομμυριούχος θα είχε την πρόθεση να χαλαρώσει τους κανόνες εποπτείας των tweets. Ο Μασκ αναφέρθηκε επίσης και σε άλλα χαρακτηριστικά που θέλει να αναπτύξει, όπως στο να απαλλάξει την πλατφόρμα από spam bots ή αυτοματοποιημένους λογαριασμούς που δημοσιεύουν γρήγορα και επανειλημμένα με ανθρώπινο πρόσχημα. Επιπλέον, επιθυμεί την πιστοποίηση των χρηστών ως «πραγματικών ανθρώπινων όντων». Όπως φαίνεται, ο νέος ιδιοκτήτης επιθυμεί να μειώσει τη διαφήμιση και να δώσει έμφαση στη λειτουργία του Twitter ως μια συνδρομητική υπηρεσία.
Πώς ερμηνεύονται αυτές οι πρώτες δηλώσεις και τα «οράματα» του Μασκ; Αναμφίβολα, οι αντιδράσεις για τη συμφωνία υπήρξαν μικτές. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλοί που φοβούνται ότι η υπηρεσία που ήδη πασχίζει να καταπολεμήσει την παραπληροφόρηση και την παρενόχληση, θα γίνει ακόμα χειρότερη. Άλλοι πάλι διερωτώνται τι μπορεί να σημαίνει η αλλαγή ιδιοκτησίας για πρώην χρήστες των οποίων η συμμετοχή στην πλατφόρμα έχει ανασταλεί. Και φυσικά πολλοί θεωρούν ότι είναι ένα εγχείρημα προς την σωστή κατεύθυνση.
«Αυτό που αξίζει να αναφέρει κανείς είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνονται όλες αυτές οι εξαγγελίες, τι σημαίνουν και τι προσπάθειες έχουν γίνει τα προηγούμενα χρόνια και ιδιαίτερα από την πλατφόρμα του Twitter αφενός για να τηρηθούν όλες οι προδιαγραφές που αφορούν την ελευθεροτυπία, την ελευθερία του λόγου, όλο το νομικό πλαίσιο αλλά αφετέρου τις αξίες που διέπουν αυτό που λέμε liberal democracies», τονίζει η κα. Τσακαρέστου.
Ο αντίκτυπος της αλλαγής ιδιοκτησίας
«Εκτιμώ πως η κίνηση αυτή θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στη λειτουργία του Twitter, αλλά και των υπόλοιπων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς ο – κατά δήλωσή του – free speech absolutist Μασκ θα αρχίσει να “πιέζει” τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης στο Διαδίκτυο», λέει ο Βασίλης Καρκατζούνης, δικηγόρος με ειδίκευση σε ζητήματα Δικαίου του Διαδικτύου και Νέων Τεχνολογιών, επιστημονικός συνεργάτης της ιστοσελίδας lawspot.gr. Και συμπληρώνει: «Είναι δύσκολο να αξιολογήσει κανείς στην παρούσα φάση αν η εξέλιξη αυτή θα έχει τελικά θετικό ή αρνητικό πρόσημο, καθώς θα πρέπει να σταθμίσει πολλές παραμέτρους, όπως ο διεθνής χαρακτήρας του μέσου, το εξελισσόμενο νομικό πλαίσιο, οι αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο και οι λεπτές ισορροπίες ανάμεσα σε ελευθερία έκφρασης, έλεγχο περιεχομένου και λογοκρισία. Σε προσωπικό επίπεδο, μάλλον μοιράζομαι την άποψη του συνιδρυτή του Twitter Τζακ Ντόρσεϊ που θεωρεί ότι ο Μασκ είναι εν προκειμένω η μοναδική λύση που μπορούμε να εμπιστευθούμε».
Όπως αναφέρει ο κ. Καρκατζούνης, το timing της εξαγοράς υπήρξε αξιοσημείωτο, αφού συνέπεσε με την ευρωπαϊκή συμφωνία για την “Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες” (Digital Services Act) που αφορά άμεσα πλατφόρμες όπως το Twitter και επιβάλει αυξημένη διαφάνεια στους χρησιμοποιούμενους από αυτές αλγόριθμους, απαγορεύει τα παραπλανητικά μοτίβα (dark patterns) και προβλέπει διαδικασίες αφαίρεσης παράνομου περιεχομένου. «Συνεπώς, αρκετές από τις εξαγγελίες του Μασκ φαίνεται πως κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς συνάδουν σε πολύ μεγάλο βαθμό με τα “θέλω” της ΕΕ, η οποία αποτελεί “ρυθμιστικό εφιάλτη” για πολλούς γίγαντες της τεχνολογίας».
Για τον Αλέξανδρο Μελίδη, Γενικό Διευθυντή Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ), είναι ακόμα πολύ νωρίς να εκτιμηθεί ο πραγματικός αντίκτυπος αυτών των δηλώσεων στο μέλλον της ενημέρωσης. «Προς το παρόν ας δούμε τη μεγάλη εικόνα. Ο πλουσιότερος άνθρωπος στον πλανήτη εξαγοράζει ένα δημοφιλές, αλλά μάλλον αμφίβολης κερδοφορίας, μέσο κοινωνικής δικτύωσης υποσχόμενος να καθιερώσει αλγόριθμους ανοιχτού κώδικα με στόχο να προωθήσει την ελευθερία της έκφρασης. Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι αν μπορεί ένα τέτοιο μοντέλο, που θα επιτρέπει την ελεύθερη πρόσβαση στο σύνολο του πηγαίου κώδικα από τους προγραμματιστές λογισμικού ενός μέσου κοινωνικής δικτύωσης, να υπηρετήσει ταυτόχρονα την ελευθερία της έκφρασης, τη διαφάνεια στην ενημέρωση και τον έλεγχο της παραπληροφόρησης; Η απάντηση δεν είναι εύκολη κι ούτε έρχεται χωρίς προϋποθέσεις. Έχει σημασία να θυμόμαστε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν σχεδιάστηκαν εξ’ αρχής στο μοντέλο του ανοιχτού κώδικα».
Παραπληροφόρηση και ψεύτικοι λογαριασμοί
Ωστόσο, το ζήτημα της παραπληροφόρησης και των ορίων της ελευθερίας της έκφρασης έχει αρκετές πιο σύνθετες πτυχές, όπως τα ψεύτικα προφίλ, η χρήση φίλτρων σε επίπεδο πρόληψης, και φυσικά η οριοθέτηση του «παράνομου» από το «επιβλαβές» περιεχόμενο που δεν υπόκειται σε υποχρεώσεις απόσυρσης. «Εκτιμώ ότι ο Μασκ θα υιοθετήσει αυστηρή πολιτική για τους ψεύτικους λογαριασμούς αλλά θα είναι αρκετά ανεκτικός αναφορικά με το τι συνιστά περιεχόμενο που πρέπει να αφαιρεθεί», υποστηρίζει ο κ. Καρκατζούνης.