Η απόφαση της Ρωσίας να διακόψει την παροχή φυσικού αερίου προς την Πολωνία και τη Βουλγαρία σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής σε αυτόν τον πόλεμο. Μέχρι τώρα, η σχέση μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας όσον αφορά το φυσικό αέριο ήταν σχετικά ανεπηρέαστη από τη σύγκρουση. Για την ακρίβεια, η Ευρώπη εισήγαγε περισσότερο φυσικό αέριο τον Μάρτιο απ’ ό,τι τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο. Παρ’ όλα αυτά, η συναλλαγή αυτή φαινόταν μη βιώσιμη εδώ και εβδομάδες. Και τελικώς, κάτι χάλασε. Το τι θα επακολουθήσει είναι άγνωστο.
Το πρόσχημα για τη διακοπή ήταν η ρωσική απαίτηση να πληρώνει η Ευρώπη για το φυσικό αέριο σε ρούβλια και όχι σε δολάρια ή ευρώ. Η απάντηση της Ευρώπης ήταν ότι οι πληρωμές θα πρέπει να διακανονίζονται σύμφωνα με τους όρους των συμβάσεων. Η Ρωσία πρότεινε να ανοίξουν οι πελάτες λογαριασμό στην Gazprombank, η οποία θα μετέτρεπε τα ποσά σε ρούβλια για την καταβολή των σχετικών οφειλών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε ότι αυτό το σχήμα θα μπορούσε να παραβιάσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας. Ορισμένοι φαίνεται να έχουν ανοίξει τέτοιους λογαριασμούς. Αλλοι, όπως η Πολωνία και η Βουλγαρία, δεν το έκαναν. Αυτό φαίνεται ότι προκάλεσε την αποκοπή τους.
Η Πολωνία έχει δηλώσει εδώ και καιρό ότι θέλει να σταματήσει να εισάγει ρωσικό φυσικό αέριο μετά τη λήξη της σύμβασής της το 2022. Η Βουλγαρία έχει επίσης σύμβαση που λήγει το 2022 και δεν σκοπεύει να την ανανεώσει. Ετσι και οι δύο χώρες επρόκειτο να σταματήσουν τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία μετά το 2022. Η διακοπή της παροχής απλώς επιταχύνει μια μετάβαση που θα συνέβαινε εκ των πραγμάτων. Ισως αυτό εξηγεί γιατί αποκόπηκαν αυτές οι χώρες. Δεν το γνωρίζουμε. Ακόμη μαθαίνουμε πώς οι διάφορες εταιρείες επέλεξαν να ανταποκριθούν στην απαίτηση της Ρωσίας.
Η αποκοπή αυτή εγείρει διάφορα ζητήματα. Αποτελεί υπενθύμιση ότι κάθε κράτος χαράζει μόνο του τη δική του πορεία σε σχέση με τη ρωσική ενέργεια. Με την πίεση για πρόσθετες κυρώσεις, αυτή η ασυμφωνία θα δυσχεράνει μια συντονισμένη αντίδραση. Η κατευθυντήρια γραμμή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήταν επίσης ασαφής. Το αν η Ευρώπη θα πρέπει να επιβάλει κυρώσεις επί της ρωσικής ενέργειας αποτελεί απόφαση των ηγετών της Ευρώπης. Φαίνεται να έχει εξελιχθεί σε νομοτεχνικό ζήτημα που αφορά ένα πολύπλοκο οικονομικό σχήμα. Είτε η Ευρώπη επιβάλει κυρώσεις είτε όχι είναι λάθος να βασιστεί αυτή η απόφαση σε μια ασήμαντη λεπτομέρεια.
Η Ευρώπη μπορεί να βρει τρόπους να διασφαλίσει τη συνέπεια της αύξησης στην παροχή φυσικού αερίου με τους κλιματικούς στόχους της.
Υπό μια ευρύτερη έννοια, η συγκεκριμένη αποκοπή υπογραμμίζει την αυξανόμενη επισφάλεια της σχέσης μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης σε ό,τι αφορά το φυσικό αέριο. Η Ρωσία είναι σαφώς έτοιμη να κλιμακώσει μέρος της προσπάθειάς της να ανακτήσει το πλεονέκτημα και να αντιδράσει στις οικονομικές κυρώσεις της Δύσης. Η Ευρώπη, εν τω μεταξύ, θέλει έως το 2027 να σταματήσει τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία – πολύ γρήγορα σε σχέση με τα ενεργειακά κριτήρια, αλλά πολύ αργά σε σχέση με τα πολιτικά κριτήρια. Βρίσκεται λοιπόν αντιμέτωπη με ένα ανυπέρβλητο ζητούμενο.
Ο ευκολότερος τρόπος για να επιλυθεί αυτή η ένταση θα ήταν να επιβληθούν κυρώσεις σε σχέση με το ρωσικό πετρέλαιο, το οποίο είναι ευκολότερο να αντικατασταθεί από το φυσικό αέριο. Αυτό θα έπληττε τη Ρωσία και θα διοχέτευε την πίεση της κοινής γνώμης για δράση προς έναν πιο εφικτό στόχο. Ωστόσο, αργά ή γρήγορα, η Ευρώπη θα χρειαστεί ένα σχέδιο για το φυσικό αέριο. Αυτή τη στιγμή, η κάθε χώρα φροντίζει για τον εαυτό της, προσπαθώντας η κάθε μία να εξασφαλίσει ένα μικρό κομμάτι από την όποια προσφορά είναι διαθέσιμη. Για κάθε χώρα ξεχωριστά, η διαφοροποίηση είναι ίσως εύκολη. Οταν όμως την εφαρμόζουν όλες μαζί, τα δεδομένα περιπλέκονται. Καθώς μια χώρα βελτιώνει την ασφάλειά της, οι άλλες βρίσκονται αντιμέτωπες με λιγότερες επιλογές. Η ενεργειακή ασφάλεια γίνεται γρήγορα ένα παιχνίδι με μηδενικό άθροισμα.
Το σχέδιο της Ευρώπης να καταργήσει το ρωσικό φυσικό αέριο είναι περισσότερο μια επιδίωξη παρά μια πραγματικότητα αυτή τη στιγμή. Το μεγαλύτερο εμπόδιο μέχρι το 2030 είναι ο δισταγμός της Ευρώπης να αυξήσει την παροχή φυσικού αερίου από φόβο ότι μια τέτοια ενέργεια θα υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ατζέντα για το κλίμα. Αυτό είναι λάθος. Η Ευρώπη μπορεί να βρει τρόπους να διασφαλίσει τη συνέπεια αυτής της αύξησης με τους κλιματικούς της στόχους. Η πραγματικότητα είναι ότι χωρίς επιπλέον προμήθεια φυσικού αερίου έως το 2030, το να αποκόψει τη Ρωσία θα είναι σχεδόν αδύνατο και δυσβάσταχτα δαπανηρό. Αυτή η διακοπή ήταν μόνο η αρχή. Η επόμενη φάση θα είναι πολύ πιο αβέβαιη και πολύ πιο επικίνδυνη.
* Ο κ. Νίκος Τσάφος (@ntsafos) είναι κάτοχος της έδρας James R. Schlesinger για την Ενέργεια και τη Γεωπολιτική στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS) στην Ουάσιγκτον.