Η χρονιά είναι 1967 και τρεις άνθρωποι συναντιούνται για μεσημεριανό στην Ουάσιγκτον. Αφορμή η άφιξη της Μάριαν Ράιτ. Εχει έρθει να συναντήσει τον σύντροφό της, Πίτερ Εντελμαν. Μαζί τους βρίσκεται ο γερουσιαστής Ρόμπερτ Κένεντι, με τον οποίο δουλεύει ο Πίτερ, και συζητούν για τη συνάντηση που θα έχει η Μάριαν, την επόμενη μέρα, με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. «Προσπαθεί να αποφασίσει τι πρέπει να κάνουμε», τους λέει η Μάριαν.
«Να πεις στον δρα Κινγκ ότι πρέπει ο κόσμος να έρθει στην Ουάσιγκτον και να μείνει εδώ μέχρι να γίνει κάτι για τη φτώχεια και τον ρατσισμό», της λέει ο Μπόμπι Κένεντι, αδερφός του προέδρου των ΗΠΑ Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι, ο οποίος είχε δολοφονηθεί τέσσερα χρόνια νωρίτερα στο Ντάλας. «Το είπα στον Μάρτιν», λέει στην «Κ» η Μάριαν, «και τα μάτια του έλαμψαν». «Φέρτε τους φτωχούς ανθρώπους στην Ουάσιγκτον», της είπε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. «Τους φέραμε», αναφέρει η ίδια, «ονομάστηκε το Poor People’s Campaign».
Ετσι γεννήθηκε ένα κίνημα που άλλαξε όχι μόνο την Αμερική, αλλά και τη δημιουργία κινημάτων κοινωνικής δικαιοσύνης για πάντα. Τη μικρή αυτή ιστορία, στην οποία βρίσκεται εγκιβωτισμένη μια ασύλληπτα σημαντική στιγμή της πρόσφατης ιστορίας των ΗΠΑ, διηγήθηκαν αποκλειστικά στην «Κ» η Μάριαν Ράιτ-Εντελμαν και ο Πίτερ Εντελμαν, που βρέθηκαν στην Αθήνα με αφορμή τη σημερινή απονομή, σε καθέναν τους ξεχωριστά, τιμητικού πτυχίου από το Deree, το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος.
«Θα κέρδιζε τις εκλογές»
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονήθηκε τον Απρίλιο του 1968 – στην κηδεία του προχωρούσαν μαζί η Μάριαν, ο Πίτερ και ο Μπόμπι Κένεντι, ο οποίος δολοφονήθηκε δύο μήνες αργότερα. Θα είχε γίνει πρόεδρος αν δεν είχε δολοφονηθεί; Ετσι πιστεύουν οι Εντελμαν. «Θα είχε πάρει τη Δημοκρατική υποψηφιότητα, θα είχε κερδίσει τον Χιούμπερτ Χάμφρεϊ; Ισως», δηλώνει ο κ. Εντελμαν. «Αν ήταν απέναντι από τον Νίξον πάντως», συμπληρώνει, «θα είχε σίγουρα κερδίσει τις εκλογές».
Ακόμα και τώρα, δακρύζει όταν μιλάει για τον Κένεντι. Είναι το πρώτο άτομο που αναφέρει στην αρχή της συνέντευξής μας, όταν ρωτάω και τους δύο ποια ήταν η πιο καθοριστική στιγμή της καριέρας τους. Η Μάριαν Ράιτ-Εντελμαν –πρόεδρος του Children’s Defense Fund, που ίδρυσε το 1973, και στην οποία για την προσφορά της στον αγώνα για τα δικαιώματα των παιδιών και για τα φυλετικά δικαιώματα έχει απονεμηθεί το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας, μεταξύ άλλων βραβείων– απαντάει πως δεν έχει καριέρα, αλλά αποστολή. Η στιγμή που καθόρισε την αποστολή της, αναφέρει, ήταν η παιδική της ηλικία, κατά τη διάρκεια της οποίας αποτυπώθηκε μέσα της, χάρη στους γονείς της, η σημασία της παιδικής ηλικίας για την ανάπτυξη ενός ανθρώπου.
Για τον Πίτερ Εντελμαν ωστόσο, ο οποίος τα τελευταία 40 χρόνια διδάσκει νομική στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν, όπου είναι και διευθυντής του Κέντρου Φτώχειας και Ανισότητας, η πορεία της ζωής του καθορίστηκε από τον Ρόμπερτ Κένεντι. «Ηταν πολύ προοδευτικός», δηλώνει στην «Κ», «και από τη στιγμή που έχασε τον αδερφό του ενεπλάκη βαθιά στα θέματα ρατσισμού και φτώχειας στη χώρα». «Οταν τον χάσαμε, είπα στον εαυτό μου πως θα συνεχίσω τη δουλειά που ξεκίνησε», λέει ο κ. Εντελμαν. Αλλωστε, χάρη στον Κένεντι και στην επιθυμία του να δει με τα ίδια του τα μάτια πώς ζούσαν οι λιγότερο προνομιούχοι στον αμερικανικό Νότο, γνωρίστηκαν η Μάριαν και ο Πίτερ.
«Δεν θα πρέπει να υπάρχει ούτε ένα φτωχό παιδί σε αυτή τη χώρα», σημειώνει η κ. Ράιτ-Εντελμαν.
Το Δέλτα του Μισισίπι
Η Μάριαν, η πρώτη μαύρη γυναίκα δικηγόρος του Μισισίπι, δούλευε για την Εθνική Ενωση για την Πρόοδο των Εγχρωμων Ατόμων στην πολιτεία, και είχε βοηθήσει την ίδρυση του προγράμματος για μη προνομιούχα παιδιά, Head Start. «Η Μάριαν ήθελε να έρθουμε στο Μισισίπι», αναφέρει ο κ. Εντελμαν, «για να δει ο γερουσιαστής Κένεντι τις συνθήκες ακραίας φτώχειας που επικρατούσαν», κι έτσι οι γερουσιαστές Κένεντι και Τζόζεφ Κλαρκ πραγματοποίησαν μία περιήγηση στο Δέλτα του Μισισίπι τον Απρίλιο του 1967, η οποία, όπως έγραψαν αργότερα οι New York Times, άλλαξε την ιστορία της χώρας.
Η Μάριαν τους έδειξε τεκμήρια της φτώχειας – «παιδιά με φουσκωμένες κοιλιές από την πείνα», λέει η ίδια. Τους είπε ότι ακόμα και άνθρωποι που δεν είχαν στην κυριολεξία να φάνε, έπρεπε να πληρώνουν 2 δολάρια για δελτία φαγητού. Την επόμενη μέρα, ο Κένεντι πήγε με αυτή την πληροφορία στον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων – «αν βρεις αποδείξεις, θα το αλλάξω», του είπε για τη χρέωση, και ο Κένεντι αποφάσισε ότι υπεύθυνος για αυτό θα ήταν ο νομικός του βοηθός, Πίτερ Εντελμαν.
Ο κ. Εντελμαν ζήτησε από τη Μάριαν Ράιτ να βρεθούν για να του δώσει πληροφορίες. «Είμαι πολύ απασχολημένη», του είπε – «ναι, αλλά κάτι πρέπει να φας!», της απάντησε. Κάθισαν στο Stephen’s Kitchen μέχρι τα μεσάνυχτα, «τρώγοντας κλασικό φαγητό του Νότου – τηγανητό κοτόπουλο», λέει η κ. Ράιτ-Εντελμαν, και τότε κατάλαβαν κι οι δύο πως μπορεί να υπήρχε κάτι παραπάνω μεταξύ τους. Σιγουρεύτηκαν λίγο αργότερα, όταν ο κ. Εντελμαν επέστρεψε στο Μισισίπι. Σε ένα αυτοκίνητο πίσω τους ήταν κρατικοί υπάλληλοι – οι δυο τους οδηγούσαν μπροστά, πηγαίνοντας να δουν και πάλι τα παιδιά με τις φουσκωμένες κοιλιές. Κάποια στιγμή συνειδητοποίησαν πως κατά τη διάρκεια της διαδρομής, κρυφά για να μην τους δουν από το πίσω αυτοκίνητο, το χέρι του ενός είχε βρει του άλλου. Πενήντα πέντε χρόνια αργότερα, τα χέρια τους δεν έχασαν ποτέ τον δρόμο.
Το πρότυπο
Η κ. Ράιτ-Εντελμαν ήταν ανεξάρτητη και επαναστάτρια από μικρή, από όταν τρύπωνε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη των λευκών, που δεν επιτρεπόταν να πάει, στο Μπένετσβιλ της Νότιας Καρολίνας, όπου μεγάλωσε. Σήμερα, η ίδια βιβλιοθήκη φέρει το όνομά της. Παρόλο που επηρέασε σημαντικά τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τη Χίλαρι Κλίντον και αποτέλεσε πρότυπο για εκατομμύρια γυναίκες και άντρες, η Μάριαν Ράιτ-Εντελμαν παραμένει ταπεινή.
«Δεν νομίζω πως άλλαξα αρκετά τα πράγματα – φέραμε αρκετούς καλούς νόμους στα βιβλία που αλλιώς δεν θα ήταν εκεί, αλλά έχουμε ακόμα δρόμο, η δουλειά ποτέ δεν τελειώνει», δηλώνει – «δεν θα πρέπει να υπάρχει ούτε ένα φτωχό παιδί σε αυτή τη χώρα». «Ο ρατσισμός είναι ακόμα μεγάλο θέμα στη χώρα μας», αναφέρει ο 84χρονος κ. Εντελμαν, δηλώνοντας πως η προεδρία Τραμπ χειροτέρευσε τα πράγματα και έφερε στο φως ρατσιστικές πρακτικές και πεποιθήσεις που προϋπήρχαν στο σκοτάδι.
Αλλά πολλά έχουν αλλάξει προς το καλό. Ο ίδιος νιώθει περήφανος βλέποντας τους φοιτητές του στο Τζορτζτάουν να αγωνίζονται μέσω της δουλειάς τους για όλα αυτά τα θέματα, να έχουν όλων των ειδών τα backgrounds. Αλλά η κ. Ράιτ-Εντελμαν επιστρέφει ξανά και ξανά στον αγώνα που δεν έχει τελειώσει, και στην ανάγκη για μη βίαιη –το τονίζει– οργάνωση, όχι μόνο στους δρόμους της Ουάσιγκτον, αλλά σε πολιτικό επίπεδο. «Πρέπει να είμαστε επίμονοι και να ακουγόμαστε ηχηρά», επιμένει. «Δεν μπορείς να κλείσεις τα μάτια σου», λέει στην «Κ», και τα δικά της πετούν σπίθες, ακόμα και τώρα, ακόμα και στα 83 της χρόνια – «ούτε για ένα λεπτό».
Ο γάμος το 1968
Παντρεύτηκαν το 1968, και τον γάμο τους, τη μόλις τρίτη διαφυλετική ένωση στην πολιτεία της Βιρτζίνια, κάλυψαν τότε οι New York Times. Ποιο είναι το μυστικό τους; Πριν απαντήσουν, κοιτάζονται στα μάτια και γελούν – «θέλω να ακούσω τι θα πεις!», λέει η κ. Ράιτ-Εντελμαν. Ο κ. Εντελμαν δακρύζει – «είναι φανταστική γυναίκα», λέει στην «Κ». «Κι εκείνος ένας φανταστικός σύζυγος, ένας φανταστικός άντρας», δηλώνει η κ. Ράιτ-Εντελμαν, συμπληρώνοντας πως βοήθησε το ότι είχαν κοινά ενδιαφέροντα και πολιτικές απόψεις. Εκαναν τρία παιδιά και δούλεψαν όλη τους τη ζωή, μολονότι ξεχωριστά, για παρόμοιους στόχους. Για την εξάλειψη της φτώχειας και των διακρίσεων, για ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, στην υγεία, σε μια καλύτερη ζωή σε μη προνομιούχα παιδιά, σε Αμερικανούς από όλα τα φυλετικά και κοινωνικά υπόβαθρα. Μεταξύ άλλων θέσεων, ο κ. Εντελμαν υπήρξε σύμβουλος στην κυβέρνηση του Μπιλ Κλίντον – παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος για το Welfare Reform Act του 1996. Η κ. Ράιτ-Εντελμαν έδωσε στη νεαρή απόφοιτη της Νομικής Χίλαρι Ρόνταμ, μετέπειτα Κλίντον, την πρώτη της δουλειά, όταν την προσέλαβε στο Children’s Defense Fund. «Η ηρωίδα μου και η μέντοράς μου», έγραψε για αυτήν η Χίλαρι Κλίντον στο Twitter τον Σεπτέμβριο του 2020. Παρ’ όλα αυτά, και η κ. Ράιτ-Εντελμαν είχε διαφωνήσει δημοσίως με το Welfare Reform Act. «Δεν υπάρχουν μόνιμες φιλίες στην πολιτική», λέει στην «Κ», «το κλειδί είναι να έχεις ανεξάρτητη φωνή». Νομίζει πως η Χίλαρι Κλίντον θα γινόταν καλή πρόεδρος – «θα την είχαμε βοηθήσει να είναι καλή», σημειώνει.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr