«Δεν είναι η στιγμή για να στείλουμε λουλούδια σε όλους εσάς, λέγοντάς σας ότι είστε πολύ ωραίοι, ότι δουλεύετε πολύ καλά κι ότι όλοι είμαστε πανευτυχείς». Με αυτόν τον ελάχιστα διπλωματικό τρόπο απευθύνθηκε στο διπλωματικό σώμα της Ε.Ε. ο υπ’ αριθμόν ένα διπλωμάτης της Ενωσης, ο Ζοζέπ Μπορέλ, στη διάρκεια ομιλίας του στις Βρυξέλλες. Στα 75 του χρόνια ο ύπατος εκπρόσωπος εξωτερικής πολιτικής των «27» συνοδεύεται από τη φήμη του ανθρώπου που μιλάει χωρίς διφορούμενα, κάποτε και στο όριο της ωμότητας, όταν έχει να αντιμετωπίσει δυσάρεστες καταστάσεις. Σαν παλιά καραβάνα, όμως, της ισπανικής και της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής –υπήρξε υπουργός Δημοσίων Εργων του Φελίπε Γκονζάλες, αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόμματος, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και υπουργός Εξωτερικών του Πέδρο Σάντσεθ– δεν συνηθίζει να ανεβάζει τους τόνους αν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος. Αφορμή για την τελευταία, σκληρή τοποθέτησή του ήταν οι όχι και τόσο αξιοζήλευτες επιδόσεις της ευρωπαϊκής διπλωματίας στην ουκρανική κρίση.
«Οφείλω να αναγνωρίσω ότι εδώ, στις Βρυξέλλες, οι Αμερικανοί μας έλεγαν και μας ξανάλεγαν “θα επιτεθούν, θα επιτεθούν” (οι Ρώσοι), αλλά εμείς είμαστε απρόθυμοι να τους πιστέψουμε», αναγνώρισε ο Μπορέλ, προσθέτοντας ότι ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν του τηλεφώνησε δύο ημέρες πριν από την εισβολή για να τον προειδοποιήσει ότι ο κίνδυνος ρωσικής επίθεσης ήταν άμεσος. «Οπως δεν πιστέψαμε ότι αυτό θα συνέβαινε, έτσι δεν προβλέψαμε ότι η Ουκρανία ήταν έτοιμη να αντισταθεί τόσο σφοδρά και τόσο αποτελεσματικά όσο βλέπουμε σήμερα», ανέφερε ο Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Καθώς το ακροατήριο είχε βυθιστεί σε αμήχανη σιωπή, ο Μπορέλ συνέχισε να εξαπολύει κεραυνούς, καταλογίζοντας αναποτελεσματικότητα και αργά αντανακλαστικά στην ευρωπαϊκή διπλωματική υπηρεσία, της οποίας προΐσταται. «Μερικές φορές μαθαίνω περισσότερα για τις εξελίξεις εκτός συνόρων της Ε.Ε. διαβάζοντας τις εφημερίδες παρά διαβάζοντας τις αναφορές σας», τόνισε χαρακτηριστικά, για να προσθέσει: «Θεωρητικά, θα έπρεπε να είμαι ο καλύτερα πληροφορημένος άνθρωπος στον κόσμο. Πρέπει να αρχίσετε να συμπεριφέρεστε όπως θα κάνατε αν εκπροσωπούσατε μια εθνική πρεσβεία: στείλτε μου ένα τηλεγράφημα, ένα φαξ, ένα μέιλ και γρήγορα. Να αντιδράτε γρήγορα, σας παρακαλώ». Στην αιχμηρή του ομιλία ο Μπορέλ επέπληξε τους διπλωμάτες της υπηρεσίας του και αναφορικά με τη στάση που υιοθετούν έναντι των χωρών όπου έχουν διαπιστευθεί, λέγοντας ότι όχι σπάνια συμπεριφέρονται αφ’ υψηλού, με ύφος κηδεμόνα. «Νομίζουμε ότι ξέρουμε καλύτερα τι ανταποκρίνεται στα συμφέροντα άλλων χωρών και τι όχι. Υποτιμάμε τον ρόλο των συναισθημάτων και την ισχυρή απήχηση που έχουν οι πολιτικές της (εθνικής) ταυτότητας», δήλωσε σχετικά.
Οι ΗΠΑ προειδοποιούσαν ότι ο Πούτιν θα εισβάλει στην Ουκρανία, αλλά δεν τους πιστεύαμε, αναγνωρίζει ο αξιωματούχος.
Ιδιαίτερα ανήσυχος εμφανίστηκε ο Ευρωπαίος αξιωματούχος για τις εξελίξεις στο Σαχέλ, ύστερα από το κύμα των αντιδυτικών διαδηλώσεων και των τρομοκρατικών πληγμάτων από τους τζιχαντιστές, που ανάγκασαν τη Γαλλία να αποσυρθεί από το Μάλι την περασμένη άνοιξη. Γενικότερα, επισήμανε ότι η Ευρώπη «χάνει τη μάχη των αφηγημάτων» από την Κίνα και τη Ρωσία στις αναπτυσσόμενες χώρες και κάλεσε τους διπλωμάτες του να αξιοποιούν περισσότερο στη μάχη της προπαγάνδας τα υλικά που διοχετεύουν καθημερινά στο Διαδίκτυο οι Βρυξέλλες.
Αυταρχικά μοντέλα
Αλλη πηγή ανησυχίας του ήταν η εξάπλωση των αυταρχικών μοντέλων διεθνώς. «Δυστυχώς, η τάση προς την αυταρχική διακυβέρνηση ενισχύεται κατά πολύ. Δεν είναι μόνο η Κίνα και η Ρωσία. Υπάρχει ευρύτερη τάση προς την απολυταρχία. Αρκετές φορές συνεχίζουν να φορούν την ενδυμασία της δημοκρατίας, αλλά στην ουσία δεν είναι πλέον δημοκρατίες», δήλωσε ο Μπορέλ σε μια αποστροφή του λόγου του, που θα μπορούσε να αφορά και κράτη-μέλη της Ενωσης, όπως η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπαν. Στο παρελθόν ο Ζοζέπ Μπορέλ προκάλεσε αντιδράσεις όταν χαρακτήρισε τις μηνιαίες συνάξεις υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. «περισσότερο κοιλάδα των δακρύων παρά μηχανισμό λήψης αποφάσεων». Αυτή τη φορά, κάποιοι από όσους άκουσαν από πρώτο χέρι τον φιλιππικό του βρήκαν δικαιολογημένες τις επικρίσεις του, χωρίς αυτό να αναιρεί την έκπληξή τους για το γεγονός ότι ένας ανώτατος Ευρωπαίος αξιωματούχος επέλεξε να επιτεθεί με τόσο οξύ τρόπο στο ίδιο το προσωπικό του.
Αν ξαναβγεί κάποιος Τραμπ;
Υπό το πρίσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ο Ζοζέπ Μπορέλ επανήλθε στην ανάγκη μεγαλύτερης αυτάρκειας των Ευρωπαίων στο πεδίο της ασφάλειας. «Πρέπει να σηκώσουμε στους ώμους μας μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την ασφάλειά μας», δήλωσε στη διάρκεια της ομιλίας του, τονίζοντας ότι δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο, όπως στο παρελθόν, πως οι Αμερικανοί θα καλύπτουν τις αμυντικές ανάγκες των Ευρωπαίων. Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, ο ύπατος εκπρόσωπος έσπευσε να διαβεβαιώσει ότι επί προεδρίας Τζο Μπάιντεν οι σχέσεις μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι «φανταστικές». Παρ’ όλα αυτά, προσέθεσε, κανείς δεν μπορεί να μας εγγυηθεί ότι τα πράγματα θα διατηρηθούν στην ίδια κατάσταση και αύριο. Δεν δίστασε μάλιστα να εκτιμήσει πως η συνοχή της Δύσης, στο Ουκρανικό και όχι μόνον, μπορεί να τεθεί υπό αίρεση αν επανέλθει ο Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο ή αν «κάποιος άλλος σαν και αυτόν» αναλάβει την αμερικανική προεδρία.