Τα μικρά κράτη είναι πιο ανθεκτικά και πιο υγιή σε έναν όλο και πιο ασταθή και επικίνδυνο κόσμο, επισημαίνει ο καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών, Ιστορίας και Διεθνών Υποθέσεων στο Πρίνστον, Χάρολντ Τζέιμς. Ενώ οι «Γολιάθ» του πλανήτη, είτε οι ΗΠΑ είτε η Ρωσία, δοκιμάζονται από εσωτερικές διαιρέσεις και αντιμετωπίζουν εξωτερικές απειλές, οι «Δαβίδ» –κράτη όπως η Δανία και η Φινλανδία– παραμένουν σταθερά και επιτυχημένα. Πρόσφατα ιδρύθηκε στην Ελβετία το S8, μια ομάδα οκτώ επιτυχημένων μικρών κρατών – που έρχεται σε αντιδιαστολή με το G8, την ομάδα των οκτώ μεγάλων. Iσως η Ελλάδα να μπορούσε να συμμετάσχει στο S8 αν η Τουρκία δεν εξέδιδε απειλές σε μόνιμη βάση. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία απειλεί τη σταθερότητα μικρών και μεγάλων κρατών, κυρίως επειδή η πυρηνική απειλή φαίνεται τώρα πιο σοβαρή από ό,τι ήταν πριν από 60 χρόνια κατά τη διάρκεια της πυραυλικής κρίσης της Κούβας.
– Στο άρθρο σας «Geopolitical Davids and Goliaths» («Γεωπολιτικοί Δαβίδ και Γολιάθ», που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα Project Syndicate) επισημαίνετε την ευελιξία που δείχνουν τα μικρά κράτη και την ικανότητά τους να επιτυγχάνουν αξιόλογους στόχους. Αλλά πώς θα μπορούσαν οι «Δαβίδ» να συνεχίσουν να αναπτύσσονται εάν το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο δοκιμάζεται από τις συγκρούσεις των «Γολιάθ»; Δεν xρειάζονται οι «Δαβίδ» εύρωστους «Γολιάθ» για να παραμείνουν και αυτοί ασφαλείς;
– Πράγματι, οι συγκρούσεις των «Γολιάθ» καθιστούν τον κόσμο πιο επικίνδυνο – και αυτό περιλαμβάνει τους «Δαβίδ». Είναι προφανώς ανησυχητικό να βρίσκεσαι στη θέση της Εσθονίας ή της Μολδαβίας, ή εν προκειμένω στη θέση των ελληνικών νησιών ακριβώς απέναντι από τις τουρκικές ακτές. Το θέμα του άρθρου μου ήταν να υποστηρίξω ότι οι «Γολιάθ» μπορεί να έχουν μια τάση να ενεργούν όχι μόνο καταστροφικά, αλλά και αυτοκαταστροφικά. Σήμερα οι «αυτοκαταστροφικοί γίγαντες» συναντούν εμπόδια, ταραχές, ανατροπές. Αυτές οι μεγάλες χώρες θα πρέπει να δουν κάποια στιγμή το πλεονέκτημα μιας ανοιχτής παγκόσμια κοινωνίας. Το ερώτημα είναι πότε θα γίνει αυτό; Πόση καταστροφή θα προηγηθεί μέχρι να έλθει η συνειδητοποίηση ότι υπάρχει ένας καλύτερος τρόπος συμμετοχής στο διεθνές σύστημα;
– Η Ελλάδα μπορεί να φιλοδοξεί να αναγνωριστεί ως «Δαβίδ», δεδομένης της ευελιξίας που επέδειξε στην υπέρβαση της οικονομικής κρίσης, αλλά και της κρίσης της COVID-19;
– Το μέλλον της Ελλάδας φαίνεται πολύ καλύτερο από ό,τι πριν από επτά χρόνια. Ολα θα εξαρτηθούν και από την αποφυγή συμμετοχής σε ένα καταστροφικό παιχνίδι που διαμορφώνεται μέσα από τις συγκρούσεις μεταξύ των «Γολιάθ». Πάντοτε οι αντίπαλοι γίγαντες παίζουν ο ένας εναντίον του άλλου και ελπίζουν να σπείρουν τη δυσαρέσκεια. Αλλά όχι μόνον οι γίγαντες. Και η Ελλάδα προχώρησε σε ανάλογα παίγνια…
– Τι εννοείτε;
– Η παρατεταμένη κρίση χρέους της Ευρωζώνης δημιούργησε τη δυνατότητα των κρατών να παίζουν στρατηγικά παίγνια: Η Ελλάδα και οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης, κυρίως η Γερμανία, είχαν εμπλακεί σε αυτό που οι θεωρητικοί των παιγνίων ονομάζουν «παίγνιο μηδενικού αθροίσματος» (chicken game). Πρόκειται για το παιχνίδι στο οποίο η κάθε πλευρά πιέζει επειδή πιστεύει ότι μια ενδεχόμενη κατάρρευση θα ήταν τόσο καταστροφική, ώστε η άλλη πλευρά θα υποχωρήσει πρώτη. Οποιος χάνει πρώτος την ψυχραιμία του υποχωρεί πρώτος. Το 2015, οι Ελληνες πολιτικοί πίστευαν επίσης ότι θα μπορούσαν να «παίξουν» τη Ρωσία, την Κίνα και τις ΗΠΑ μεταξύ τους και όλες μαζί εναντίον της Ε.Ε. Αλλά αυτό ήταν από την αρχή ένα χαμένο παιχνίδι. Στη σημερινή κρίση, η Ρωσία παίζει ένα παρόμοιο παίγνιο μηδενικού αθροίσματος με την Ε.Ε. και ταυτόχρονα χρησιμοποιεί την ενέργεια για να διχάσει τις ευρωπαϊκές χώρες, έτσι ώστε να τσακωθούν μεταξύ τους. Αυτή είναι μια στρατηγική πρόκληση. Πρέπει να αντιμετωπιστεί με αλληλεγγύη, με το είδος της αλληλεγγύης που τα πουλιά, όπως οι χήνες, εκδηλώνουν συχνά όταν έρχονται αντιμέτωπα με ένα αρπακτικό.
Η Ρωσία χρησιμοποιεί την ενέργεια για να διχάσει τις ευρωπαϊκές χώρες. Αυτή η στρατηγική πρόκληση πρέπει να αντιμετωπιστεί με αλληλεγγύη.
– Τελικά, μπορεί η Ελλάδα να πληροί τις προϋποθέσεις για να γίνει μέλος ενός διευρυμένου S8; Μπορούμε, δηλαδή, να περιμένουμε το S8 να επεκταθεί σε ένα S20;
– Προφανώς η απάντηση είναι «ναι». Ενα S8 θα πρέπει να επεκταθεί (και θα επεκταθεί εάν αποδειχθεί επιτυχημένο) για να περιλαμβάνει όλο και περισσότερα μέλη.
– Καθώς πλησιάζουμε στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου για το Κογκρέσο, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα φαίνεται έτοιμο να μην αποδεχθεί τα εκλογικά αποτελέσματα. Μπορούμε να εξηγήσουμε το φαινόμενο ως μια συλλογική απόφαση ενός σημαντικού αριθμού ψηφοφόρων οι οποίοι αμφισβητούν τους πολιτειακούς εκλογικούς νόμους που καθιστούν πολύ εύκολο να ψηφίζουν οι μετανάστες;
– Οι ΗΠΑ ήταν πάντα μια χώρα μεταναστών και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μια ευρεία υποστήριξη τόσο για τη συνέχιση της μετανάστευσης όσο και για μια πορεία προς την απόκτηση ιθαγένειας. Η θεωρία συνωμοσίας (ότι η χώρα παραδίδεται στους μετανάστες) δεν είναι αποδεκτή από την πλειονότητα. Είναι ένα ισχυρό όργανο στα χέρια κάποιων, ολίγων. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν λόγοι για τους οποίους κάθε πλευρά μπορεί να εκφράσει δυσαρέσκεια. Οι Δημοκρατικοί είναι προβληματισμένοι από τον τρόπο συγκρότησης της Γερουσίας, με τις μικρές πολιτείες να έχουν μεγεθυμένη φωνή και με τις πολυπληθείς πολιτείες να εκπροσωπούνται λιγότερο. Υπάρχουν φωνές που ισχυρίζονται ότι χρειάζεται μια νέα συνταγματική διευθέτηση, αλλά η κατάρτιση νέων συνταγμάτων σε μια εποχή πόλωσης είναι μια συνταγή για περισσότερο διχασμό.
– Το φάντασμα της πυρηνικής καταστροφής επέστρεψε. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποιο παράδειγμα προηγούμενης κρίσης για να αντιμετωπίσουμε αυτή την κρίση; Το εγχειρίδιο της κουβανικής κρίσης με τις «καλές πρακτικές» για την αποφυγή ενός ολοκαυτώματος φαίνεται ολοένα και πιο ασύμβατο με την τρέχουσα πολεμική κατάσταση στην Ουκρανία.
– Αυτό θα ήταν μια εντελώς καταστροφική εξέλιξη. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα γεγονός μαζικής εξαφάνισης. Σίγουρα δεν ζούμε στο ίδιο διεθνές πλαίσιο όπως την εποχή της κουβανικής πυραυλικής κρίσης. Εκείνη την εποχή, υπήρχε μια σταθερή σοβιετική δομή διοίκησης και ένας καλός μηχανισμός μέσω του οποίου ο Κένεντι και ο Χρουστσόφ μπορούσαν να επικοινωνούν γρήγορα μεταξύ τους. Σήμερα, μια διολίσθηση στον πυρηνικό πόλεμο εξακολουθεί να μοιάζει απίθανη. Αλλά εκείνο που καθιστά πιο πιθανή μια πυρηνική κλιμάκωση είναι ότι η ρωσική κυβέρνηση και η αλυσίδα διοίκησης μοιάζουν να αποσυντίθενται μπροστά στις κολοσσιαίες στρατιωτικές αποτυχίες. Ο κρίσιμος μηχανισμός ελέγχου και αποφυγής της κρίσης δεν είναι αυτή τη στιγμή η ικανότητα να μιλάς γρήγορα και εύκολα με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Μάλλον είναι η δυνατότητα επικοινωνίας με ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, οι οποίοι όμως ανήκουν σε ένα σύστημα που αποσυντίθεται.
– Μπορεί ο κόσμος να γλιστρήσει, αργά και ανεπαίσθητα, σε έναν πυρηνικό πόλεμο π.χ. με την πυροδότηση τακτικών πυρηνικών όπλων, το ένα μετά το άλλο; Μια τέτοια εξέλιξη, αν συμβεί, μπορεί να θεωρηθεί στο μέλλον ως η μεγαλύτερη ιστορική μεταβολή στην ανθρωπότητα μετά την Αναγέννηση; Εως το τέλος της περιόδου που άρχισε με την Αναγέννηση;
– Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία στο μυαλό όλων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται στην κορυφή για τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται ο πόλεμος και για τους κινδύνους που υπάρχουν από μια κλιμάκωση. Πραγματικά, υπάρχει ανάγκη να μεταδώσουμε μηνύματα σε μια πολύ ευρύτερη ομάδα ανθρώπων στη Ρωσία. Να καταστεί απολύτως σαφές πόσο επικίνδυνη είναι η τρέχουσα κατάσταση και πόσο απρόβλεπτη μπορεί να είναι η πυρηνική κλιμάκωση. Κατά συνέπεια, νομίζω ότι η δημόσια προειδοποίηση του προέδρου Μπάιντεν ότι ο Πούτιν δεν μπλοφάρει –έστω και αν είπε αργότερα πως δεν πιστεύει ότι θα προχωρήσει σε πυρηνικό πόλεμο– είναι ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Πρέπει να φέρουμε την Κίνα στο τραπέζι
– Eχετε επισημάνει ότι οι εξωτερικές απειλές ενισχύουν την εσωτερική συνοχή των εθνών. Αυτό μπορεί να ισχύει για κάθε χώρα. Αναμένετε ότι η επιδείνωση των σχέσεων των ΗΠΑ με τη Ρωσία και την Κίνα θα βοηθήσει στην υποχώρηση του διχασμού στο εσωτερικό των ΗΠΑ;
– Μπορεί να ισχύει αυτό. Κυρίως, όμως, αυτό που εκδηλώνεται σήμερα είναι ανησυχία για ρωσική ή κινεζική παρέμβαση στην εκλογική διαδικασία και για την παραπληροφόρηση, που οδηγεί στην κινητοποίηση ανταγωνιστικών ομάδων (λευκοί εθνικιστές απέναντι σε ακτιβιστές για τα δικαιώματα των μαύρων). Αυτή τη στιγμή, και οι δύο πλευρές στην Ουάσιγκτον ανταγωνίζονται επιστρατεύοντας μια αρκετά ριζοσπαστική ρητορική σχετικά με τον κινεζικό κίνδυνο. Αυτός ο πολιτικός ανταγωνισμός, που έχει σχεδιαστεί για να κερδηθούν πόντοι στο εκλογικό σώμα, δεν βοηθά σε αυτό που πιστεύω ότι είναι το πιο σημαντικό. Πρέπει να φέρουμε την Κίνα στο τραπέζι για να επιλύσουμε ζητήματα που επηρεάζουν όλους στον πλανήτη – συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων του πολέμου Ουκρανίας – Ρωσίας.