Οταν στις 26 Οκτωβρίου 2022 ο Ελον Μασκ αναρτούσε το σουρεαλιστικό βίντεο από την είσοδό του στα κεντρικά γραφεία του Twitter, με ένα νιπτήρα αγκαλιά, ως ο νέος ιδιοκτήτης της εταιρείας, οι παροικούντες την ψηφιακή Ιερουσαλήμ προέβλεπαν ότι αυτή ήταν η αρχή του τέλους της διάσημης πλατφόρμας. Αρκετοί μάλιστα έσπευσαν να πουν ότι αγοράζοντας το Twitter ο Μασκ υπέγραψε τη θανατική καταδίκη του διάσημου μέσου. Το #RipTwitter έγινε αυτοστιγμεί παγκόσμια τάση. Αλλοι, όπως η Βιρτζίνια Χέφερναν, προέβλεψαν στη συνέχεια ότι το Twitter θα παραδοθεί στην πορνογραφία και θα γίνει κάτι σαν το OnlyFans. Ακόμη και οι πιο μετριοπαθείς ήταν πλέον βέβαιοι για το χάος που θα ακολουθούσε.
Στους δύο μήνες που έχουν μεσολαβήσει, ο Μασκ έχει διαψεύσει και ενισχύσει κατά περίπτωση την καταστροφολογία, υλοποιώντας άναρχα και αστραπιαία ένα σχέδιο εξυγίανσης, δικής του έμπνευσης, το οποίο συμβαδίζει με την επικοινωνιακή εκμετάλλευση του ιδιαίτερου αυτού εργαλείου, της «δημόσιας πλατείας» όπως το είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος. Προέβη σε μια από τις μεγαλύτερες εξαγορές στην επιχειρηματική ιστορία των ΗΠΑ, με σκοπό να «ελευθερώσει το πουλί», όπως δήλωσε χαρακτηριστικά, και να προστατεύσει την ελευθερία του λόγου στις ΗΠΑ, αλλά στην πορεία το αποδιοργανώνει, ίσως και ανεπανόρθωτα. Μοιάζει σ’ ένα πρώτο επίπεδο να ακολουθεί πιστά το εγχειρίδιο που ακολούθησαν οι πρωτοπόροι των ψηφιακών γιγάντων υπό τον τίτλο «Move fast and break things» (Κινήσου γρήγορα και σπάσ’ τα). Αθρόες απολύσεις, εταιρικές ανακατατάξεις, μετανάστευση χρηστών, απώλεια διαφημιστικών εσόδων: οι συνέπειες της εμπλοκής του Μασκ στο Twitter δεν έχουν τέλος.
Με οικονομικούς όρους, το Twitter είχε αρχίσει να χάνει πολλά χρήματα πριν εξαγοραστεί. Το δεύτερο τετράμηνο του 2022 μόνο, έχασε 270 εκατομμύρια δολάρια. Καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του ήταν κερδοφόρο μόνο για δύο χρονιές, αλλά το βαθύ του πρόβλημα ήταν πάντα υπαρξιακό, κοινωνικό και πολιτικό κι είχε διαγνωστεί πολύ πριν από την εισβολή στο Καπιτώλιο και την αποπομπή του Τραμπ από το δίκτυό του. Σε ελάχιστα χρόνια, κι εξαιτίας συγκεκριμένων επιλογών, το Twitter μεταβλήθηκε σ’ ένα ψηφιακό φρενοκομείο όπου κυριαρχούν οι πιο κραυγαλέες και διχαστικές φωνές. Η μισαλλοδοξία, η τοξικότητα, η χυδαιότητα έχουν βρει εκεί μόνιμο στασίδι και η απειλή για την κοινωνική συνοχή φουντώνει με την πρώτη σπίθα που ανάβει. Πώς θα αντιμετωπιστεί όλο αυτό το δηλητήριο που ρέει αδιάκοπα από τις ψηφιακές φλέβες του δικτύου; Την απάντηση θα μπορούσε να την είχαν δώσει διαχρονικά οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, αλλά αυτές επέλεξαν να μην παρέμβουν, με αποτέλεσμα η κατάσταση να βγει εκτός ελέγχου. Για τον νόμο, το Twitter δεν είναι εκδότης κι άρα δεν είναι υποχρεωμένο να λογοδοτεί για το περιεχόμενό του. Η απουσία παρέμβασης έδωσε χώρο σε ανθρώπους σαν τον Μασκ να έρθουν και να βάλουν εκείνοι τους δικούς τους κανόνες.
Το πάρτι των social media ξεκίνησε το 2003 με το μπλόγκινγκ. Τρία χρόνια μετά, μια ομάδα φιλόδοξων νέων από τη δυτική ακτή των ΗΠΑ ιδρύει την πρώτη πλατφόρμα μικρομπλόγκινγκ, το Twitter. Πολύ σύντομα το Twitter αγαπήθηκε από ανθρώπους με ισχυρές απόψεις κι έτσι άρχισαν να το παρακολουθούν τα μίντια, οι πολιτικοί και κάποιες πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Παρόλο που δεν έφτασε ποτέ τη δημοφιλία του Facebook, παρέμεινε τα 17 αυτά χρόνια της λειτουργίας του ένα μέσο με μεγάλη απήχηση σε ανθρώπους που λαμβάνουν αποφάσεις, αλλά και σε ακτιβιστές. Μετά την Αραβική Ανοιξη, την επονομαζόμενη και «επανάσταση των χάσταγκ», το Twitter έγινε ο πρώτος προορισμός των θορυβοποιών. Δεν έγινε τυχαία το αγαπημένο κανάλι επικοινωνίας του Ντόναλντ Τραμπ και του Ελον Μασκ. Οσοι έζησαν και κατέγραψαν αυτή την εξέλιξη από κοντά, γνώριζαν εκ των προτέρων ποια θα είναι η εξέλιξή του: το χάος. Οπως είχε πει και η συγγραφέας Ρέιτσελ Μπότσμαν: αυτά συμβαίνουν όταν αφήνεις τα κλειδιά του σπιτιού σ’ ένα τσούρμο δεκαεξάχρονων. Κάποια στιγμή το πάρτι θα πάρει λάθος τροπή. Οταν χρειαστεί να κληθεί βοήθεια, τότε ίσως κάποια πράγματα να είναι αδύνατο να διορθωθούν. Πόσο μάλλον όταν οι ενήλικοι που έρχονται να σώσουν την κατάσταση έχουν επικεφαλής έναν τύπο σαν τον Ελον Μασκ.
Μπορούμε να περιμένουμε από την πλατφόρμα του Ελον Μασκ κάτι άλλο εκτός από άφθονο θέαμα και ανακύκλωση της τοξικότητας;
Η εξέλιξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει πάρει τραγελαφική κατεύθυνση εδώ και καιρό. Η απουσία ρυθμίσεων επέτρεψε στα social media να εκμεταλλευθούν και να ενισχύσουν ανενόχλητα όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες. Η κοινωνία άφησε το πάρτι να εξελιχθεί και τώρα φαίνεται πως είναι αργά για ριζικές αλλαγές. Ο Μασκ το γνωρίζει πολύ καλά αυτό. Εχει παραλάβει ένα εργαλείο που υπονομεύει τη δημοκρατία, την ανθρώπινη αυτονομία, που εθίζει, διχάζει και παραπληροφορεί. Δεν τον ενδιαφέρει η κοινωνική ειρήνη, ούτε η δημοκρατία. Ισως να μην τον ενδιαφέρει καν η υγεία της επιχείρησης. Εδώ υπηρετεί ένα στενά ατομικό του ενδιαφέρον, εφαρμόζοντας μεροληπτικά τη μεσσιανική του ιδεολογία. Στην ουσία, όπως και οι αυταρχικοί ηγέτες, έτσι κι αυτός, δεν θέλει να λογοδοτεί σε κανέναν. Εχει πάρει στα χέρια του ένα πανίσχυρο παιχνίδι, σαν το φλογοβόλο που εμπορεύτηκε για ένα διάστημα μια άλλη εταιρεία του, η The Boring Company, και παίζει όπως ένα παιδί στα όρια της πυρομανίας. Με τη διαφορά ότι το παιχνίδι του έχει πραγματικές συνέπειες. Βάζοντας φωτιές εδώ κι εκεί πιστεύει ενδεχομένως ότι είναι αδύνατο να κινδυνεύσει ολόκληρο το δάσος ή και να τραυματιστεί ο ίδιος.
Ο Μασκ δεν έδωσε 44 δισεκατομμύρια δολάρια για να αγοράσει μόνο επιρροή. Είχε και πριν, άφθονη μάλιστα. Η εξαγορά του Twitter έχει πολλαπλούς στόχους, μα ένας από τους κυριότερους είναι ταυτισμένος με μια πολύ κοινή ανθρώπινη αδυναμία, που ονομάζεται φιλαυτία. Ο Μασκ θέλει να ελέγχει το ιδιαίτερο αυτό μέσο για να προσφέρει άφθονο θέαμα και να κερδίζει αδιάκοπα την προσοχή του παγκόσμιου ακροατηρίου. Είναι ο απόλυτος attention seeker νάρκισσος της εποχής μας. Ο κορυφαίος influencer. Οι επιχειρηματικές αποφάσεις δεν έχουν μόνο λογικά κριτήρια από πίσω. Ο Μασκ δεν αρκείται στον αμύθητο πλούτο του, στις μεγάλες επιχειρηματικές επιτυχίες του, στην παγκόσμια αναγνωρισιμότητά του. Εχει ανάγκη να βρίσκεται διαρκώς στην επικαιρότητα. Δεν μπορεί να αντισταθεί στην παρόρμησή του να είναι συνεχώς στο κέντρο της προσοχής. Η στάση του προδίδει ένα έλλειμμα. Δύσκολο να το πιστέψεις ότι ο πιο πλούσιος άνθρωπος στον κόσμο μπορεί να νιώθει ανασφάλεια. Με αυτή την έννοια, μοιάζει εκπληκτικά με τον μέσο χρήστη, με το μέσο τρολ του Twitter, ίσως με όλους εμάς που κατά καιρούς επιδεικνύουμε πνεύμα στις πλατφόρμες. Το γεγονός ότι αυτός έχει τη δύναμη να κάνει δικό του το εργαλείο, κάνει βεβαίως μεγάλη διαφορά. Γι’ αυτό και είναι επικίνδυνος, σύμφωνα με πολλούς, όσο επικίνδυνος είναι κι ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ο οποίος διοικεί έναν κολοσσό ουσιαστικά μόνος του, χωρίς ουσιαστική λογοδοσία για τις αποφάσεις του.
Ο Μασκ πουλάει τον εαυτό του αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις των επιλογών του και η απόσταση που έχει πάρει από την κοινωνία είναι ιλιγγιώδης. Αν η δράση του αφορούσε μόνο τη γειτονιά ή την πόλη του, δεν θα υπήρχε λόγος συζήτησης. Θα γελούσαμε με τις παλινωδίες του και θα συνεχίζαμε τις δουλειές μας. Εδώ όμως το σόου του δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για μια πολύ μεγαλύτερη φωτιά, ενόψει μάλιστα προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ το 2024. Αν κάποια στιγμή το Twitter πάθει κάποια οριστική ζημιά, θα είναι ουσιαστικά σαν να έχει σπάσει ο παραμορφωτικός καθρέφτης μιας ολόκληρης γενιάς υπέρμετρα φιλόδοξων, άκαμπτων κι επιθετικά επηρμένων ανθρώπων που έχουν θεοποιήσει την ελεύθερη αγορά και αντιμετωπίζουν τις κρατικές παρεμβάσεις ως ανάθεμα. Εκ των υστέρων θα αποδειχθεί ότι δεν υπήρχε κανένας πιο αντιπροσωπευτικός χρήστης του Twitter από τον Μασκ για να το αναλάβει. Το Twitter μοιάζει με το αρχετυπικό σύμβολο της παράνοιας: είναι το καπέλο του Ναπολέοντα πάνω στο κεφάλι ενός ανθρώπου που ζει μια διαρκή κρίση μεγαλείου. Αραγε πόσο μεγάλο θα είναι το ταρακούνημα αν φύγει το καπέλο από το κεφάλι του;
Θα το μάθουμε τους επόμενους μήνες. Το Twitter μπορεί να επανέλθει από το σοκ, αλλά μπορεί και να σβήσει σταδιακά ή να χρεοκοπήσει και να καταστραφεί. Το βέβαιο είναι ότι δεν θα πλήξουμε. Το θέαμα είναι το μόνο δεδομένο. Οταν ένας πολύ ασταθής δισεκατομμυριούχος αναλαμβάνει μια πολύ ασταθή επιχείρηση, όλα είναι πιθανά.