«Είναι απαραίτητο να αποτραπεί η στασιμότητα της κοινωνίας, να ξεμπλοκαριστούν τα κανάλια που οδηγούν σε ανοδική κοινωνική κινητικότητα, να δημιουργηθούν ευκαιρίες για περισσότερους ανθρώπους ώστε να γίνουν πλούσιοι και να διαμορφωθεί ένα περιβάλλον βελτίωσης στο οποίο συμμετέχουν όλοι, αποφεύγοντας τον εκφυλισμό και την “ξάπλα”». Αυτά έλεγε ο Κινέζος ηγέτη Σι Τζινπίνγκ στην πολιτική επιθεώρηση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, Qiushi, τον Οκτώβριο του 2021.
Η χώρα του αντιμετώπιζε –τουλάχιστον ένα μεγάλο τμήμα της ελίτ– ένα νέο, για τα δεδομένα της εργατικής της παράδοσης, κύμα «μεγάλης παραίτησης», που τείνει πλέον να οδηγήσει στο… σάπισμα των ανθρώπινων ονείρων και προσδοκιών. Κι αν έχει σημασία να ασχοληθούμε με την κινεζική ελίτ, είναι διότι, όπως έχει γραφτεί, είναι ένα «παράθυρο» για να αναγνωρίσουμε την εξουσία της χώρας και πώς εκείνη λειτουργεί· είναι ένας τρόπος να «συνδεθεί» η Δύση με το μεγάλο κομμουνιστικό κράτος.
Η ηγέτις του ελεύθερου κόσμου, από την άλλη, αφού πέρασε το κύμα της «μεγάλης παραίτησης», όπου οι Αμερικανοί εργαζόμενοι αφήνουν τη δουλειά τους αναζητώντας καλύτερες συνθήκες επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής, ήρθε αντιμέτωπη με το δεύτερο μεγάλο τρεντ της μεταπανδημικής εποχής: τη «σιωπηλή παραίτηση»· οι εργαζόμενοι δεν παραιτούνται, αλλά ξαναβρίσκουν την ισορροπία μεταξύ εργασίας και υπόλοιπης ζωής – παύει κοντολογίς η δουλειά να είναι η ζωή τους.
Κίνα: Από την «ξάπλα» στο «σάπισμα», από το Δημόσιο στη μετανάστευση
Ο Σι Τζινπίνγκ, προ της ανανέωσης της θητείας του, αντιλήφθηκε ότι η ελίτ της χώρας του, εκείνη που αποτελεί το κεντρικό όχημα της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου, είτε οδηγείται στην απραξία –λόγω αυστηρών περιορισμών εξαιτίας του κορωνοϊού– είτε αναζητεί τρόπους να φύγει στο εξωτερικό –στα μέσα του 2022 οι διαδικτυακές αναζητήσεις για μετανάστευση είχαν σημειώσει έξαρση, σύμφωνα με τον Economist– ή σπεύδει να δώσει εξαντλητικές εξετάσεις, πολύωρες συνεντεύξεις και «σκάλισμα» των κοινωνικών φρονημάτων της προκειμένου να διοριστεί στο αχανές κινεζικό Δημόσιο.
Το κίνημα της «ξάπλας» ήταν κοινωνική αντίδραση στην αυστηρότατη πολιτική μηδενικών κρουσμάτων που είχε για καιρό αποκλείσει εκατομμύρια Κινέζους πολίτες στο σπίτι τους – και άλλους σε μαζικά κέντρα καραντίνας, όπου οδηγούνταν πολλάκις διά της βίας. Κατ’ ουσίαν, σημαίνει να κάνεις το ελάχιστο για να τα βγάλεις πέρα· να κάνεις τα απολύτως απαραίτητα για να επιβιώσεις· την απόφαση να μην είσαι παραγωγικό μέλος της κοινωνίας. Σύμφωνα με κινεζικά μέσα, το κίνημα που ξεκίνησε –από πού αλλού;– από τα social media, και ιδίως από την πλατφόρμα Baidu Tieba, έγινε δεκτό είτε ως μανιφέστο εναντίον του υλισμού (διαλεκτικού ή απλώς καπιταλιστικού) είτε ως μανιφέστο των… τεμπέληδων ή ως ηττοπαθής στάση απέναντι στη βελτίωση εαυτών και αλλήλων.
Στις ίδιες πλατφόρμες, δε, το hashtag #LastGeneration κυριάρχησε, καταδεικνύοντας, σύμφωνα με αναλύσεις, ότι η νέα γενιά Κινέζων είναι η τελευταία γενιά, απηχώντας τα αδιέξοδα, την έλλειψη κινήτρου, την παραίτηση. Η μετακίνηση από την υπερηφάνεια του #AmazingChina (υπέροχη Κίνα) του 2018, με ενδιάμεση στάση τις αρχές της πανδημίας όπου η Κίνα ενθάρρυνε τον πλανήτη να αντιγράψει τα μέτρα της, οι νέοι της χώρας εγκαταλείπουν…
Με αυτό κατά νου, το ΚΚΚ, τον περασμένο Απρίλιο, ανακοίνωσε τη νέα προπαγανδιστική καμπάνια του: «Η ισχυρή ανανέωση του έθνους με συμπεριλαμβάνει». Ήταν ένας τρόπος να ανασχεθεί –άμεσα ή έμμεσα– η φιλοσοφία του «φευγιού», που είχε κατακλύσει, όπως αναφέρει ο Economist, το κινεζικό διαδίκτυο, στο οποίο οι χρήστες, προσπαθώντας να διαφύγουν την κρατική λογοκρισία, χρησιμοποιούσαν μία λέξη («run») που στα αγγλικά μοιάζει με το «φευγιό» ή τη «μετανάστευση», αλλά μπορεί να σημαίνει και «υγρός, νωπός».
Στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του, δε, ο πρόεδρος Σι ανέφερε με νόημα, αφού εκθείασε τις οικονομικές επιδόσεις της χώρας του: «Στο μέλλον, η Κίνα θα είναι μια χώρα που θα έχει μεγάλες προσδοκίες από τη νεότερη γενιά. Ένα έθνος ευημερεί μόνον όταν οι νέοι του ευδοκιμούν. Για να αναπτυχθεί περαιτέρω η Κίνα, οι νέοι μας πρέπει να προχωρήσουν και να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Η νεότητα είναι γεμάτη σφρίγος και είναι πηγή ελπίδας. Οι νέοι θα πρέπει να έχουν στο μυαλό τους τη χώρα τους, να καλλιεργούν έντονη επιχειρηματικότητα και να ζουν τα νιάτα τους στο έπακρο με μεγάλη ορμή, για να αποδειχθούν άξιοι των καιρών και του μεγαλείου της νεότητας».
Με την κινεζική οικονομία να επιβραδύνεται, την επιχειρηματικότητα να έχει πληγεί, την αγορά ακινήτων να τρίζει, τις θέσεις εργασίας να παραμένουν στάσιμες έπειτα από τρία χρόνια πανδημίας αλά Πεκίνο, την ανεργία των νέων να χτυπάει «κόκκινο» στο 20% και 11,6 εκατ. νέους αποφοίτους να αναμένονται φέτος, υπάρχει ένα τμήμα νεαρών Κινέζων πολιτών που αναζητούν διέξοδο στο Δημόσιο – γνωστή τακτική όταν… σφίγγουν τα γάλατα σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Reuters που επικαλείται κρατικά μέσα της Κίνας, περισσότερα από 2,6 εκατομμύρια άτομα έχουν εγγραφεί για τις εθνικές εξετάσεις των δημοσίων υπαλλήλων που θα γίνουν εξ αναβολής αυτό τον μήνα, ανταγωνιζόμενοι για 37.000 θέσεις στην κεντρική κυβέρνηση και δεκάδες χιλιάδες άλλες κυβερνητικές θέσεις σε επαρχίες και δήμους. Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Xinhua, μάλιστα, ανέφερε ότι ορισμένες θέσεις είχαν έως και 6.000 υποψηφίους να ανταγωνίζονται γι’ αυτές, ενώ ο μέσος όρος ήταν περίπου 70 άτομα προς μία θέση εργασίας. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί είναι ότι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι νεαροί Κινέζοι αποκαλούν το Δημόσιο «το τέλος του σύμπαντος», που σημαίνει ότι αποτελεί την τελευταία καταφυγή σε ένα περιβάλλον αδιανόητα ρευστό.
Οι New York Times, εντούτοις, μεταδίδουν μία άλλη πτυχή της αγωνιώδους αναζήτησης και εντέλει κατάκτησης μιας θέση στο κινεζικό Δημόσιο. Παρότι ο ανταγωνισμός για τις θέσεις σε δημόσιες υπηρεσίες είναι τόσο έντονος, που οι άνθρωποι συχνά αναφέρονται σε αυτές με ένα κινέζικο ρητό («χιλιάδες στρατιώτες διασχίζουν μια γέφυρα με μια σανίδα»), υπάρχει η πραγματικότητα του Δημοσίου. Κάποιοι λένε ότι οι μέρες τους διέπονται από τα εμπόδια που προκαλούν οι άκαμπτες ιεραρχίες και χαρακτηρίζονται από μονοτονία. Άλλοι, ενώ λένε ότι απολαμβάνουν τη δουλειά τους, παραπονιούνται ότι οι ευθύνες τους συχνά εκτείνονται πέρα από τις κανονικές ώρες εργασίας.
Πάντως, η εργασία στο Δημόσιο έχει πλούσια ιστορία στη σύγχρονη Κίνα, σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ. Οι κυβερνητικές θέσεις ήταν κάποτε πολύτιμες – προηγούμενες γενιές τις αποκαλούσαν «σιδερένια μπολ ρυζιού» λόγω της σταθερότητάς τους. Προσέφεραν ασφάλεια και κανονικό ωράριο εργασίας. Αφότου όμως η κινεζική οικονομία άρχισε να ανοίγεται στον κόσμο –αποδρώντας με τον Σι από το δόγμα του προκατόχου του, Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ότι η Κίνα θα έπρεπε να μείνει… ήσυχη στη γωνιά της–, πολλοί νέοι επέλεξαν αντ’ αυτού να κυνηγήσουν τον πλούτο και τις ευκαιρίες του ιδιωτικού τομέα – ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για τα κινεζικά δεδομένα. Ο πρόεδρος Σι, όμως, προσπάθησε να αντιστρέψει τη διαρροή εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, επιβάλλοντας αυστηρότερη πολιτική ελέγχου σε κρίσιμους τομείς που «τρέχουν» οι ιδιώτες, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα αυτές οι θέσεις εργασίας να καθίστανται λιγότερο ελκυστικές και δυσεύρετες, ενώ επιβαρύνουν και τους νέους εργαζομένους στο Δημόσιο που καλούνται να «ελέγξουν» τους υπόλοιπους.
«Η κουλτούρα ολόκληρης της κινεζικής κυβέρνησης έχει αλλάξει· από την ενθάρρυνση της καινοτόμου οικονομίας και την ανάπτυξη του τουρισμού μετακινήθηκε στην επίτευξη του στόχου της πολιτικής ασφάλειας και της ευχαρίστησης του προϊσταμένου», σύμφωνα με τον Ζιανγκ Μπιάο, καθηγητή Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
ΗΠΑ: Από τη «μεγάλη» στη «σιωπηλή παραίτηση» – και η GenZ αναρωτιέται…
Πριν από την COVID-19, οι κυρίαρχες λέξεις στις τάξεις των εργαζομένων ήταν «hustle culture» – η κουλτούρα της υπερ-παραγωγικότητας, της εργασιομανίας, της επίδειξης του επαγγελματικού status. Η αξία των εργαζομένων καθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από το τι ήταν διατεθειμένοι να θυσιάσουν στο όνομα της φιλοδοξίας, όπως αναφέρει το Bloomberg. Μετά το «πάγωμα», λόγω πανδημίας, και τη διάδοχη «απόψυξη» της οικονομίας, όπου η αμερικανική αγορά εργασίας πήρε τα πάνω της, τα πράγματα άλλαξαν: οι εργαζόμενοι οδηγήθηκαν στη «μεγάλη παραίτηση» ή στο… «υπάρχουν κι αλλού πορτοκαλιές». Όσοι δεν υιοθέτησαν το μέτρο της πλήρους αλλαγής επαγγελματικής καριέρας αθόρυβα και σταθερά άλλαξαν τις προτεραιότητές τους, οδηγώντας τα πράγματα στη «σιωπηλή παραίτηση» ή… «αφήνω τη δουλειά στη δουλειά».
Στα μέσα του 2022, σύμφωνα με την Gallup που επικαλείται σε ρεπορτάζ του το Bloomberg, περίπου οι μισοί από τους εργαζομένους στις ΗΠΑ θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οπαδοί της «σιωπηλής παραίτησης». Σύμφωνα με τα στοιχεία, περισσότεροι από 47 εκατομμύρια Αμερικανοί εγκατέλειψαν τη δουλειά τους το 2021 εξαιτίας των χαμηλών μισθών, της απουσίας ευκαιριών εξέλιξης και του αισθήματος μη σεβασμού στον χώρο εργασίας τους.
Και στις ΗΠΑ, όλα ξεκίνησαν από τα social media, κυρίως –και προφανώς– από το TikTok.
Με το Bloomberg να αφιερώνει πολλά ρεπορτάζ για τη «σιωπηλή παραίτηση», τη Wall Street Journal να… απειλεί ότι η «σιωπηλή παραίτηση» μπορεί να οδηγήσει σε «σιωπηλή απόλυση» και το Insider να θεωρεί αποχαιρετίζει το φαινόμενο με ένα νεκρικό «αναπαύσου εν ειρήνη», ο Guardian θεωρεί ότι αυτή η στάση θα συνεχιστεί και μέσα στο 2023. Χωρίς να γνωρίζουμε πού θα καταλήξει, μπορεί απλώς να αποτελέσει μία δυναμική διαδικασία που θα αλλάξει όσα ξέραμε για την εργασία ως «θεσμό». Εξάλλου, σύμφωνα με το βιβλίο «The Importance of Work in an Age of Uncertainty» του Ντέιβιντ Μπλουστάιν, καθηγητή του Boston College, που επικαλείται ο Guardian, το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο, καθώς «οι άνθρωποι βίωναν ήδη μια αίσθηση αβεβαιότητας για την εργασία, μια αίσθηση ότι ο θεσμός της εργασίας διαβρωνόταν», ήδη από τις αρχές του νέου αιώνα.
Ζουν άραγε οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου βίους παράλληλους; Αν σημαίνει κάτι αυτό, ο τέως πρέσβης της Κίνας στις ΗΠΑ και άρτι διορισθείς υπουργός Εξωτερικών της χώρας του, Τσιν Γκανγκ, τουιτάρει τις τελευταίες ώρες για το κοινό μέλλον των δύο χωρών, παρά την ένταση στην Ταϊβάν, για τον θαυμασμό του στους Αμερικανούς, που «εργάζονται σκληρά, είναι φιλικοί και ταλαντούχοι», θεωρώντας ότι αυτό είναι μόνον… ο πρόλογος, αφού θα συνεχίσει, όπως λέει, να εργάζεται για την ενθάρρυνση του διαλόγου, την αμοιβαία κατανόηση και την εγγύτητα των δύο λαών.
Αν, από την άλλη, υποθέσουμε ότι ο κοινός παρονομαστής που έχει πυροδοτήσει τη μεγάλη κοινωνική κινητικότητα –ή αντίδραση– είναι ο κορωνοϊός και η μετατόπιση του παραδείγματος του τρόπου ζωής και, κυρίως, της αξίας της σε σχέση με το σύντομον της ζωής μας ταξείδιον, τότε αναμένονται δυναμικές αλλαγές στο εγγύς μέλλον – το ερώτημα είναι πώς θα συμβεί: θα πάρουν οι εργαζόμενοι στα χέρια τους την κατάσταση ή τα κράτη και οι επιχειρήσεις θα αφουγκραστούν τη νέα «ανθρώπινη κατάσταση», αποσοβώντας νέες κρίσεις.
Ή, όπως έγραψε ο Καλ Νιούπορτ στον New Yorker, η σιωπηλή παραίτηση είναι το «τσαπατσούλικο» εναρκτήριο λάκτισμα της νέας γενιάς· αυτό που έχει σημασία είναι ότι η Generation Z συνειδητοποιεί το γεγονός ότι η αφύσικη συγχώνευση εαυτού και εργασίας, που προκαλείται από μια εφηβεία που έζησε κυρίως στο διαδίκτυο, δεν είναι βιώσιμη· είναι τελικά –ευτυχώς– έτοιμοι να αναρωτηθούν τι θα ακολουθήσει.