Ακόμα και όταν η δημοσιογράφος Εκατερίνα Μαξίμοβα δεν έχει την πολυτέλεια να αργήσει, αποφεύγει να πάρει το μετρό της Μόσχας. Αυτό διότι έχει συλληφθεί πέντε φορές τον τελευταίο χρόνο, χάρη στις κάμερες που διαθέτουν τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου.
«Φαίνεται ότι βρίσκομαι σε κάποια βάση δεδομένων», λέει η Μαξίμοβα, η οποία είχε συλληφθεί στο παρελθόν δύο φορές: το 2019 μετά τη συμμετοχή της σε διαδήλωση στη Μόσχα και το 2020 για περιβαλλοντικό ακτιβισμό.
Για πολλούς Ρώσους γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αποφύγουν τον έλεγχο των Aρχών, καθώς η κυβέρνηση παρακολουθεί ενεργά τους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χρησιμοποιεί κάμερες παρακολούθησης. Επίσης, οι υπόχρεοι εθνικής υπηρεσίας, είναι πλέον προσβάσιμοι μέσω του ιστοτόπου των κρατικών υπηρεσιών Gosuslugi, ο οποίος χρησιμοποιείται από εκατομμύρια Ρώσους, για πληθώρα διοικητικών υπηρεσιών. Όμως, μια από τις υπηρεσίες αυτές, η έκδοση διαβατηρίων, εσχάτως καταργήθηκε.
Οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λένε ότι η Ρωσία υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν έχει αξιοποιήσει την ψηφιακή τεχνολογία για να παρακολουθεί, να λογοκρίνει και να ελέγχει τον πληθυσμό, δημιουργώντας αυτό που ορισμένοι αποκαλούν «ψηφιακό γκουλάγκ» – μια ευθεία αναφορά στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη Σοβιετική Ένωση.
Λογοκρισία και διαδικτυακές διώξεις
Η φαινομενική αδιαφορία του Κρεμλίνου για την ψηφιακή παρακολούθηση άλλαξε μετά τον συντονισμό των μαζικών διαδηλώσεων του 2011-12 μέσω του Διαδικτύου, γεγονός που ώθησε τις αρχές να αυστηροποιήσουν τους ελέγχους. Οι Αρχές άσκησαν πιέσεις σε εταιρείες όπως η Google, η Apple και το Facebook να αποθηκεύουν τα δεδομένα των χρηστών σε ρωσικούς διακομιστές, χωρίς αποτέλεσμα, και ανακοίνωσαν σχέδια για τη δημιουργία ενός «εγχώριου Διαδικτύου» που θα μπορούσε να αποκοπεί από τον υπόλοιπο κόσμο.
Επισήμως, ο στόχος είναι να δοθεί στη Ρωσία η δυνατότητα να αποσυνδεθεί από το παγκόσμιο διαδίκτυο σε περίπτωση κυβερνοπολέμου και να δημιουργήσει, εντωμεταξύ, μια θωρακισμένη εκδοχή του που θα είναι εγκεκριμένη από τους Ρώσους. Θα παρέχει επίσης στον Βλαντίμιρ Πούτιν μεγαλύτερο έλεγχο των ψηφιακών αποτυπωμάτων των Ρώσων πολιτών.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η διαδικτυακή λογοκρισία και οι διώξεις για αναρτήσεις και σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έσπασαν όλα τα ρεκόρ.
Σύμφωνα με το Net Freedoms, μια ομάδα για τα δικαιώματα στο Διαδίκτυο, πάνω από 610.000 ιστοσελίδες μπλοκαρίστηκαν ή αφαιρέθηκαν από τις αρχές το 2022 και 779 άτομα αντιμετώπισαν ποινικές διώξεις για διαδικτυακά σχόλια και αναρτήσεις.
Με διάταγμα που υπέγραψε τον Απρίλιο ο Βλαντίμιρ Πούτιν η ανώτατη προβλεπόμενη ποινή για την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας αυξάνεται σε ισόβια κάθειρξη. Μέχρι σήμερα, ο Ποινικός Κώδικας προέβλεπε ποινές φυλάκισης από 12 έως 20 έτη.
Το προεδρικό διάταγμα αναρτήθηκε στον ιστότοπο του Κρεμλίνου. Στις 18 Απριλίου η Κρατική Δούμα (Κάτω Βουλή) υπερψήφισε τροπολογίες στον Ποινικό Κώδικα που προβλέπουν αυστηροποίηση των ποινών για συγκεκριμένα αδικήματα.
Μεταξύ άλλων, προβλέπεται επίσης αύξηση της ανώτατης ποινής για την κατηγορία της διάπραξης «τρομοκρατικής ενέργειας» σε φυλάκιση 20 ετών, από 15 που ίσχυε μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τον ρωσικό Ποινικό Κώδικα, «τρομοκρατική ενέργεια» χαρακτηρίζεται η πράξη που θέτει σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές και στοχεύει στην αποσταθεροποίηση της Ρωσίας.
«Κανείς δεν είναι ασφαλής»
Οι αυστηρότεροι νόμοι κατά του εξτρεμισμού που θεσπίστηκαν το 2014 στόχευσαν τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οδηγώντας σε εκατοντάδες ποινικές υποθέσεις για αναρτήσεις, likes και shares. Οι περισσότερες αφορούσαν χρήστες της δημοφιλούς ρωσικής πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης VKontakte, η οποία φέρεται να συνεργάζεται με τις Αρχές.
Καθώς η καταστολή διευρύνθηκε, οι Αρχές έβαλαν επίσης στο στόχαστρο το Facebook, το Twitter, το Instagram και το Telegram. Περίπου μια εβδομάδα μετά την εισβολή, το Facebook, το Instagram και το Twitter μπλοκαρίστηκαν στη Ρωσία, αλλά οι χρήστες των πλατφορμών εξακολουθούσαν να διώκονται.
Η Μαρίνα Νοβίκοβα, 65 ετών, καταδικάστηκε αυτόν τον μήνα στη σιβηρική πόλη Σεβέρσκ για διασπορά ψευδών πληροφοριών σχετικά με τον στρατό, επιβάλλοντάς της πρόστιμο που ισοδυναμεί με πάνω από 12.400 δολάρια. Δικαστήριο της Μόσχας καταδίκασε την περασμένη εβδομάδα τον ακτιβιστή της αντιπολίτευσης Μιχαήλ Κρίγκερ σε επτά χρόνια φυλάκιση για σχόλια στο Facebook στα οποία εξέφραζε την επιθυμία να κρεμάσει τον Πούτιν.
Τον Φεβρουάριο, η κυβερνητική ρυθμιστική αρχή για τα μέσα ενημέρωσης Roskomnadzor δήλωσε ότι εγκαινιάζει το Oculus – ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που αναζητά απαγορευμένο περιεχόμενο σε διαδικτυακές φωτογραφίες και βίντεο και μπορεί να αναλύσει περισσότερες από 200.000 εικόνες την ημέρα.
Οι Αρχές εργάζονται επίσης πάνω σε ένα σύστημα bots που συλλέγει πληροφορίες από σελίδες κοινωνικών μέσων, εφαρμογές messenger και κλειστές διαδικτυακές ομάδες, σύμφωνα με τη λευκορωσική ομάδα χακτιβιστών Cyberpartisans, η οποία απέκτησε έγγραφα μιας θυγατρικής της Roskomnadzor.
Οι ακτιβιστές λένε ότι είναι δύσκολο να γνωρίζουν αν τα νέα συστήματα λειτουργούν .
«Μάτια» στους δρόμους
Το 2017-18, οι αρχές της Μόσχας έθεσαν σε λειτουργία κάμερες με τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, οι αρχές μπόρεσαν να εντοπίσουν και να επιβάλουν πρόστιμα σε όσους παραβίαζαν το lockdown.
Υπάρχουν 250.000 κάμερες παρακολούθησης στη Μόσχα που ενεργοποιούνται από το λογισμικό – στις εισόδους των κατοικιών, στα μέσα μαζικής μεταφοράς και στους δρόμους. Παρόμοια συστήματα υπάρχουν στην Αγία Πετρούπολη και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπως το Νοβοσιμπίρσκ και το Καζάν, είπε.
Όταν ξέσπασαν διαδηλώσεις για τη φυλάκιση του ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι το 2021, το σύστημα χρησιμοποιήθηκε για τον εντοπισμό και τη σύλληψη όσων συμμετείχαν στις διαδηλώσεις.
Το 2022, «οι ρωσικές αρχές επέκτειναν τον έλεγχό τους στα βιομετρικά δεδομένα των ανθρώπων, μεταξύ άλλων με τη συλλογή δεδομένων από τις τράπεζες, και χρησιμοποιώντας την τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου για την παρακολούθηση και τη δίωξη ακτιβιστών», ανέφερε φέτος το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η δημοσιογράφος Εκατερίνα Μαξίμοβα, κατέθεσε αγωγή για τις βάσεις δεδομένων αλλά έχασε. Η ίδια λέει ότι οι Αρχές αρνήθηκαν να εξηγήσουν γιατί βρισκόταν στις βάσεις δεδομένων παρακολούθησης, κάνωντας λόγο για «κρατικό μυστικό».
Ψηφιακή παρακολούθηση
Οι πρακτικές της Ρωσίας συχνά συγκρίνονται με αυτές της Κίνας, όπου οι αρχές χρησιμοποιούν την ψηφιακή παρακολούθηση σε τεράστια κλίμακα. Οι κινεζικές πόλεις διαθέτουν εκατομμύρια κάμερες που αναγνωρίζουν τα πρόσωπα, το σχήμα του σώματος και τον τρόπο με τον οποίο περπατούν οι άνθρωποι για να τους ταυτοποιήσουν. Το Κρεμλίνο φαίνεται να θέλει να ακολουθήσει έναν παρόμοιο δρόμο.
Η Ρωσίδα δικηγόρος και συνεργάτις του Ιδρύματος Carnegie, για τη Ρωσία και την Ευρασία, Τατιάνα Στανοβάγια, υπογραμμίζει με έμφαση ότι «ο πόλεμος έχει οδηγήσει την ανάγκη του κράτους για ψηφιακό έλεγχο σε ένα εντελώς νέο επίπεδο. Το κράτος επιδιώκει να αναθεωρήσει πλήρως το παραδοσιακό σύστημα κυβερνητικού καταναγκασμού, να αυτοματοποιήσει τον έλεγχο της ατομικής συμπεριφοράς χωρίς να εμπλέκονται στις ενέργειές του τα άτομα, οι δικηγόροι τους ή τα δικαστήρια. Τα συνταγματικά δικαιώματα εξαρτώνται από το καθεστώς ενός ατόμου στο κρατικό σύστημα ψηφιακού ελέγχου».
«Το κυβερνο-γκουλάγκ, για το οποίο γινόταν ενεργά λόγος κατά τη διάρκεια της πανδημίας, παίρνει τώρα την πραγματική του μορφή», έγραψε η Στανοβάγια.
Με πληροφορίες από Associated Press
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr