Οταν η αρχαιολόγος Γκάια Τζορντάνο κατέβηκε για πρώτη φορά στις κρύπτες ενός αιωνόβιου νοσοκομείου στο Μιλάνο, έχασε τα λόγια της από το θέαμα. «Είδα ένα πάτωμα στρωμένο με κόκαλα. Μόνο κόκαλα», θυμάται. Τον 17ο αιώνα η κρύπτη λειτουργούσε ως τελευταία κατοικία για τους άτυχους Μιλανέζους που ζητούσαν βοήθεια από το νοσοκομείο Κα’ Γκράντα. Ομως η Τζορντάνο ανέσυρε από αυτό το μακάβριο υπόγειο ένα απρόσμενο μυστικό σχετικά με το ευρωπαϊκό εμπόριο ναρκωτικών.
Αφού μελέτησε τα κρανία και τα υπολείμματα εγκεφάλου που βρίσκονταν θαμμένα στο σημείο από τα μέσα του 1600, η ίδια και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν πως κατά πάσα πιθανότητα κάποιοι άνθρωποι είχαν κάνει χρήση κοκαΐνης. Τα ευρήματα, που παρουσιάστηκαν τον Οκτώβριο στην επιστημονική επιθεώρηση Journal of Archaeological Science, τεκμηριώνουν την παλαιότερη γνωστή χρήση κοκαΐνης στην προνεωτερική Ευρώπη – περίπου 200 χρόνια προτού ένας Γερμανός χημικός απομονώσει την ουσία από το φυτό της κόκας. Τα ευρήματα δείχνουν πως οι κάτοικοι του Μιλάνου είχαν πρόσβαση στα ίδια φύλλα κόκας που χρησιμοποιούσαν οι πληθυσμοί της Νότιας Αμερικής για να απαλύνουν τον πόνο, να τονωθούν και να περιορίσουν την όρεξη.
«Εχουμε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τα φύλλα κόκας χρησιμοποιούνται εδώ και χιλιάδες χρόνια», δήλωσε η Κριστίν Βαν Πουλ, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι. Κανείς δεν γνωρίζει με ποιον ακριβώς τρόπο το φυτό κατέληξε στα χέρια των Ευρωπαίων. Κατά τη γνώμη της, οι πρώτοι Ισπανοί άποικοι πιθανότατα εντυπωσιάστηκαν από τις αναλγητικές ιδιότητες της ουσίας.
«Μπορώ να φανταστώ ένα σενάριο σύμφωνα με το οποίο ένας άνθρωπος που είναι βαριά άρρωστος και χρειάζεται βοήθεια δοκιμάζει το φυτό», λέει σε συνέντευξή της η Βαν Πουλ. «Πιθανώς κάποιος Ισπανός το δοκίμασε και είπε “να ένα καλό φάρμακο”». Κι ως επίκεντρο του διεθνούς εμπορίου, το Μιλάνο είναι πιθανό να γνώρισε την κόκα πολύ νωρίτερα από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Σύμφωνα με την Ιταλίδα αρχαιολόγο, το πιθανότερο είναι πως οι Ευρωπαίοι κατανάλωναν το φυτό στο νοσοκομείο για να καταπραΰνουν τον πόνο και άλλα συμπτώματα ασθενειών. Ομως θα μπορούσαν κάλλιστα να το χρησιμοποιούν και για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Η έρευνά της αποτελεί μία πολύ σημαντική συνεισφορά καθώς ξεφεύγει από την απλή περιγραφή και «τρυπώνει» στις ιδιωτικές συνήθειες ανθρώπων που έζησαν πριν από αιώνες.
«Είναι πάρα πολύ εντυπωσιακό», δήλωσε η ίδια. «Πολλά από τα πράγματα που γνωρίζουμε για το παρελθόν βασίζονται σε γραπτές πηγές. Οταν όμως ανακαλύπτεις φυσικά αποδεικτικά στοιχεία, τι υπάρχει στα οστά και στον εγκέφαλο ανθρώπων που έζησαν στο παρελθόν, περνάς σε μια εντελώς διαφορετική διάσταση».
