Αυτό που συμβαίνει στην Ανατολική Ουκρανία είναι πόλεμος – «πόλεμος γεμάτος αμφισημία», όπως ανέφερε μια επιτροπή του βρετανικού Κοινοβουλίου, όχι κηρυγμένος πόλεμος ανάμεσα σε δύο κυρίαρχα κράτη. Πόλεμος μαίνεται και στις παρυφές της Ευρώπης, στη Συρία, στο Ιράκ και στη Γάζα.
Παρά τις διαφορές τους, οι μικροί βρώμικοι πόλεμοι του 2014 έχουν μια σημαντική σύνδεση με τον φρικτό «μεγάλο» πόλεμο που ξεκίνησε το 1914. Πολλοί απ’ αυτούς είναι αγώνες για τον έλεγχο περιοχών που μοιάζουν με μωσαϊκά και οι οποίες αποτελούν κατάλοιπα των πολυεθνικών αυτοκρατοριών που συγκρούστηκαν πριν από 100 χρόνια, καθώς και των κρατών που τις διαδέχθηκαν. Ετσι, παραδείγματος χάρη, η μάχη για την Ανατολική Ουκρανία είναι μάχη για τα σύνορα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Κάποιοι Ρώσοι που ηγούνται του ένοπλου φιλορωσικού κινήματος στην Ανατολική Ουκρανία αυτοχαρακτηρίζονται «αυτοκρατορικοί εθνικιστές». (Από τη δική τους οπτική γωνία, ο αγώνας τους δεν είναι αυτονομιστικός αλλά ενωτικός.)
Στους πολέμους της δεκαετίας του 1990 στα Βαλκάνια, τα κομμάτια του παζλ της Αυστροουγγρικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πολέμησαν και μετά ανασυντέθηκαν σε μικρότερα παζλ, όπως η Βοσνία, το Κόσοβο και η ΠΓΔΜ. Τα σύνορα της σημερινής Μέσης Ανατολής σε μεγάλο βαθμό ακολουθούν τις χαράξεις που διαμορφώθηκαν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι δυτικές αποικιακές δυνάμεις τεμάχισαν διάφορα τμήματα της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας φτιάχνοντας νέα προτεκτοράτα – το Ιράκ, τη Συρία, την Παλαιστίνη. Η μεγάλη εξαίρεση είναι φυσικά το κράτος του Ισραήλ, αλλά ακόμη και αυτό γεννήθηκε από τον θάνατο μιας ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας – γιατί τι άλλο ήταν η ναζιστική Γερμανία, που προσπάθησε να εξολοθρεύσει τους Εβραίους, παρά η τελευταία φρικτή αναλαμπή γερμανικού φυλετικού και εδαφικού ιμπεριαλισμού;
H Ευρώπη πρέπει να καταλάβει ότι ζούμε σε επικίνδυνη γειτονιά. Δεν είναι ούτε ηθικό ούτε πρακτικό να είμαστε μια μεγάλη Ελβετία. Δεν είναι ηθικό γιατί οι Ευρωπαίοι δεν πρέπει ποτέ να σιωπούν όταν διαπράττονται εγκλήματα πολέμου, ούτε πρακτικό γιατί δεν μπορούμε να απομονωθούμε από τα αποτελέσματα. Οι σημερινοί μαχητές της Συρίας μπορεί να είναι οι αυριανοί τρομοκράτες στην Ευρώπη, οι σημερινοί εκτοπισμένοι είναι οι αυριανοί λαθρομετανάστες. Αν αφήσουμε αυτούς τους μικρούς πολέμους να συνεχίζονται, το αεροπλάνο με το οποίο πηγαίνουμε από την Ολλανδία στη Μαλαισία μπορεί να καταρριφθεί.
Σημείο καμπής
Ενώ στο παρελθόν το σήμα συναγερμού ήταν η προσάρτηση περιοχών, οι περισσότεροι Δυτικοευρωπαίοι δεν θορυβήθηκαν καθόλου από την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία. Ομως η κατάρριψη της πτήσης ΜΗ17 ήταν σημείο καμπής, γιατί οι αεροδιάδρομοι κατοικούνται από επιχειρηματίες. Χωρίς αυτό το καταλυτικό γεγονός, η καγκελάριος Μέρκελ δεν θα μπορούσε να πείσει τη γερμανική κοινή γνώμη και τις γερμανικές επιχειρήσεις ότι απαιτούνται αυστηρότερες κυρώσεις έναντι της Ρωσίας του Πούτιν.
Τι χρησιμεύει όμως η αργή, ήπια οικονομική ισχύς της Ευρωπαϊκής Ενωσης απέναντι στην ταχεία, σκληρή ισχύ του Κρεμλίνου, ή των δυνάμεων της Μέσης Ανατολής; Τι χρησιμεύει το βούτυρο απέναντι στα όπλα; H απάντηση είναι ότι χρησιμεύει περισσότερο από όσο μπορεί κανείς να φανταστεί.
Ακόμη και οι ήπιες κυρώσεις που είχε επιβάλει έως τώρα η Ευρώπη ψαλίδιζαν τις άκρες του καθεστώτος Πούτιν. Οι ευρύτερες κυρώσεις που συμφωνήθηκαν αυτή την εβδομάδα, θα έχουν, συν τω χρόνω, μεγαλύτερη επίδραση. Ο πόνος που προξενούν τα οικονομικά μέτρα αργεί περισσότερο από τον πόνο των στρατιωτικών μέτρων, αλλά μπορεί στο τέλος να είναι πιο αποτελεσματικός.
Πριν από εκατό χρόνια είχαμε «τα όπλα του Αυγούστου», όπως τα χαρακτήρισε η Μπάρμπαρα Τάχμαν. Τώρα έχουμε τo βούτυρο του Αυγούστου. Σημειώστε τον διαφορετικό ρόλο της Γερμανίας τότε και τώρα. Βήμα προς βήμα, η κυβέρνηση του Βερολίνου κάνει το σωστό. Η Γερμανία χρησιμοποιεί τη μοναδική ισχύ της οικονομικής σχέσης της με τη Ρωσία, ενώ ταυτόχρονα, πολύ λογικά επιμένει ότι η Γαλλία, η Βρετανία και η Ιταλία πρέπει να αναλάβουν μερίδιο των θυσιών. Τελικά, μερικά πράγματα αλλάζουν. Μερικά, μάλιστα, καλυτερεύουν.