Η αποσταθεροποιημένη εικόνα που παρουσιάζει το πλέγμα Βορείου Αφρικής και Μέσης Ανατολής επιδρά και στις ενεργειακές εξελίξεις. Σε ποιο βαθμό, όμως, οι γεωπολιτικές αναταράξεις επηρεάζουν την ασφάλεια τροφοδοσίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης καθώς και τις διόδους μεταφοράς;
Βραχυπρόθεσμα, στο κομμάτι του φυσικού αερίου ο αντίκτυπος είναι ιδιαίτερα περιορισμένος. Με εξαίρεση την Αλγερία, η οποία έχει αξιόλογη συνεισφορά στην τροφοδοσία της Ε.Ε. χωρίς -επί του παρόντος- να πλήττεται από τα ρεύματα ισλαμικού εξτρεμισμού, οι λοιπές χώρες που κρίνονται ασταθείς, δεν νοούνται κρίσιμοι κρίκοι της ενεργειακής αλυσίδας.
Ακόμη και η διακοπή του Green Stream, ο οποίος μετέφερε λιβυκό αέριο της τάξης των 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων στην Ιταλία, δεν έχει δημιουργήσει προβλήματα στις προμήθειες, επειδή η ιταλική αγορά είναι υπερ-συμβολαιοποιημένη. Το δε Ιράκ, δεν λογίζεται ως καταλύτης διαφοροποίησης των ισορροπιών, δεδομένης της υποχρεωτικής χρήσης σημαντικών ποσοτήτων φυσικού αερίου για την κάλυψη των ελλείψεων στην εγχώρια ηλεκτροπαραγωγή, εξαιτίας της δραστηριοποίησης του «Ισλαμικού Χαλιφάτου», αλλά και λόγω μεγέθους των κοιτασμάτων, βάσει των οποίων θεωρείται, προσώρας, αναδυόμενος παραγωγός.
Εντούτοις, διατήρηση ή τυχόν διαιώνιση των κρίσεων (μακρινό σενάριο) μπορεί να επιφέρει τα εξής:
• Αν μιμητές του ISIS εξαπλώνονταν στην Αλγερία, τότε πρωτίστως η Ιβηρική Χερσόνησος, η οποία, όπως άλλωστε και ένα κομμάτι της Νότιας Γαλλίας, δεν διασυνδέεται με το σύστημα της Κεντρικής Ευρώπης, θα αντιμετώπιζε δομικό πρόβλημα τροφοδοσίας.
• Το Ιράκ θα βρισκόταν εύλογα εκτός ευρωπαϊκών σχεδιασμών, σε ό,τι αφορά τον Νότιο Διάδρομο, τη βασική προτεραιότητα των Βρυξελλών.
• Το Ιράν, αν έχει εξέλθει της διεθνούς του απομόνωσης, και παρά την επιθυμία του να κατασκευάσει project μεταφοράς μέσω Ιράκ και Συρίας, ώστε να ενισχύσει τη γεωπολιτική του θέση, ενδυναμώνοντας ταυτόχρονα τους σιιτικούς θύλακες, θα εξωθούνταν -λόγω αβεβαιότητας- στη χρήση της τουρκικής επικράτειας για τη διαμετακόμιση του αερίου του στην ευρωπαϊκή αγορά.
Η Αγκυρα αποτελεί τον βασικό διάδρομο για την Ευρωπαϊκή Ενωση, με αφετηρία τα κοιτάσματα της Κασπίας, κατά τα φαινόμενα πλέον και μέρους των αντίστοιχων της Ρωσίας. Ωστόσο το ρίσκο εξάρτησης από την τουρκική οδό αυξάνεται αναλογικά με τον βαθμό επικινδυνότητας που ενδέχεται να προκύψει με την ενεργητικότερη εμπλοκή της στις συρράξεις της περιοχής, την αναβίωση του «Κουρδικού ζητήματος», αλλά και τη συνεχιζόμενη αποκλίνουσα από τη Δύση αμφιταλάντευση της τωρινής ηγεσίας, που μοιάζει όλο και λιγότερο δεσμευμένη στις συμβατικές της υποχρεώσεις.
Στο πετρέλαιο, οι συνέπειες είναι περιορισμένης έκτασης κυρίως χάρη στη συγκυρία. Το «Ισλαμικό Κράτος» ελέγχει τοπικές πετρελαιοπηγές, οι οποίες επαρκούν για τη χρηματοδότησή του από το λαθρεμπόριο (ετήσια έσοδα άνω των 700 εκατομμυρίων δολαρίων). Η πλέον πλουτοπαραγωγική περιοχή του Ιράκ εντοπίζεται στο νότιο σιιτικό τμήμα του Ιράκ, όπου δεν έχει διεισδύσει η οργάνωση, όπως και στο βόρειο κουρδικό κομμάτι, μέρος του οποίου κλονίζεται από αναταραχές. Αναμφίβολα, η υφιστάμενη κατάσταση υψώνει εμπόδια στις ενδεδειγμένες για τον εκσυγχρονισμό των υποδομών επενδύσεις και τη συνακόλουθη απρόσκοπτη αξιοποίηση των τεράστιων παραγωγικών δυνατότητων. H Λιβύη, από την άλλη, παρά τη χαοτική κατάσταση, κατάφερε μέχρι πρότινος να έχει τετραπλασιάσει την παραγωγή της, προκειμένου η κάθε φατρία να επιδοτεί τις δράσεις της, με τους ρυθμούς φυσιολογικά να μειώνονται λόγω της κλιμακούμενης επισφάλειας.
Μεσοπρόθεσμα, το κυριότερο ερώτημα είναι πόσο θα «αντέξει» η Σαουδική Αραβία στις σημερινές τιμές πετρελαίου. Διότι ναι μεν ευνοείται συγκυριακά, καθότι «σκοτώνει» ανταγωνιστικά projects, υπονομεύει τη δυναμική έτερων παραγωγών και υποσκάπτει τις επενδύσεις σε σχιστολιθικό, όμως, παράλληλα, αναγκάζεται να επιχορηγεί από τα ταμειακά διαθέσιμα τις επιδοματικές της πολιτικές – απαραίτητες για την κοινωνική συνοχή και την ικανοποίηση ενός ραγδαία αυξανόμενου πληθυσμού.
Ενώ, λοιπόν, τελευταία διαπιστώνεται «πλεόνασμα» περιφερειακών κρίσεων, η αντίστοιχη αφθονία προσφοράς, ειδικά από τη Βόρεια Αμερική, σε συνάρτηση με τη μειωμένη ζήτηση, εξουδετερώνουν (προσωρινά;) τις αρνητικές συνέπειες. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, πάντως, παραμένει ευάλωτη, εφόσον αδυνατεί να επηρεάσει τις γεωπολιτικές δυναμικές προς όφελός της και ταυτόχρονα δεν μοιάζει ακόμη ικανή να επέμβει αποτελεσματικά ώστε να ελέγξει τα επίπεδα εξάρτησής της από τις εισαγωγές ενεργειακών αγαθών.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.