ΑΠΟΣΤΟΛΗ – ΝΤΟΝΕΤΣΚ Με τη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της, πριν από ένα χρόνο, η μη αναγνωρισμένη διεθνώς «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ», στην Ανατολική Ουκρανία, υιοθέτησε ένα σύστημα που παραπέμπει στην κρατική διάρθρωση της Σοβιετικής Ενωσης: από τη μια η «κυβέρνηση», επικεφαλής της οποίας είναι ο Αλεξάντερ Ζαχράτσενκο, από την άλλη το «Σοβιέτ», με πρόεδρο τον Αντρέι Πουργκίν.
Σε αντίθεση με τον Ζαχράτσενκο, ο οποίος έγινε γνωστός μόλις πέρυσι ως στρατιωτικός αρχηγός των ρωσόφωνων αυτονομιστών, ο Αντρέι Πουργκίν είναι γνωστή προσωπικότητα του Ντονέτσκ. Το 2005, όταν ξέσπασε στο Κίεβο η «πορτοκαλί επανάσταση», που ανέδειξε το φιλοδυτικό δίδυμο Γιούσενκο – Τιμοσένκο, ο Πουργκίν ηγήθηκε κατάληψης της κεντρικής πλατείας Λένιν και ίδρυσε, μαζί με δύο άλλους ακτιβιστές, το κόμμα
«Δημοκρατία του Ντονέτσκ», που διεκδικούσε ευρεία αυτονομία στο πλαίσιο μιας ομοσπονδιακής Ουκρανίας. Τον περασμένο Νοέμβριο, το κόμμα του εμφανίστηκε να λαμβάνει το 68% των ψήφων στις εκλογές που οργανώθηκαν από τους αυτονομιστές, κάτω από τις άκρως προβληματικές συνθήκες του εμφυλίου πολέμου. Φυσικά, ούτε το Κίεβο ούτε η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζουν τις εν λόγω εκλογές, όπου δεν συμμετείχε κανένα φιλοουκρανικό κόμμα, ούτε καν το Κ.Κ. Ουκρανίας, το οποίο αποκλείστηκε με την επίκληση «παρατυπιών» στα ψηφοδέλτιά του.
Ρωτήσαμε τον κ. Πουργκίν ποιος φταίει για τις διαρκείς παραβιάσεις της συμφωνίας εκεχειρίας του Μινσκ. «Η ευθύνη βαραίνει αποκλειστικά το Κίεβο», υποστηρίζει. «Οχι μόνο στο στρατιωτικό, αλλά και στο πολιτικό επίπεδο δεν εφαρμόζουν καμία από τις προβλέψεις του Μινσκ. Αρνούνται να φέρουν προς ψήφιση συνταγματική αναθεώρηση, η οποία θα προβλέπει την αυτοδιοίκηση των διάφορων περιοχών».
Πολιτική λύση
Οι Αρχές του Ντονέτσκ θεωρούν «παράνομη κατοχή» τον συνεχιζόμενο έλεγχο του μισού εδάφους και του ενός τρίτου του πληθυσμού από τον ουκρανικό στρατό. Με ποιον τρόπο σκοπεύουν να πετύχουν την επανένωση της διχασμένης περιοχής τους;
«Θέλουμε να επιλύσουμε το πρόβλημα πολιτικά, και όχι στρατιωτικά», υποστηρίζει. «Ελπίζουμε ότι οι τρεις μεγάλες δυνάμεις που μεσολάβησαν για την εκεχειρία του Μινσκ (Γερμανία, Γαλλία, Ρωσία) θα πείσουν την κυβέρνηση του Κιέβου να συμμορφωθεί με τους όρους της συμφωνίας και θα συγκρατήσουν τον Ποροσένκο, ο οποίος τη Δευτέρα απειλούσε με νέα επίθεση για την ανακατάληψη του αεροδρομίου του Ντονέτσκ. Ζητούμενο είναι να υπάρξει απευθείας διάλογος ανάμεσα στην κυβέρνηση του Κιέβου και στις Αρχές του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ (σ.σ. του άλλου θυλάκου των ρωσόφωνων αυτονομιστών), κάτι που η άλλη πλευρά επίμονα αρνείται. Επιπλέον, είναι επείγουσα ανάγκη η άρση του οικονομικού αποκλεισμού που μας έχει επιβάλει το Κίεβο, δημιουργώντας μια κατάσταση ασφυξίας».
Προφανώς, η πολιτική λύση προϋποθέτει, πέραν των άλλων, νέες εκλογές, σε συμφωνία με το Κίεβο και με τη συμμετοχή όλων των εθνικών ομάδων και πολιτικών ρευμάτων. Είναι έτοιμες οι Αρχές του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ για κάτι τέτοιο; «Τίποτα δεν είναι αδύνατο μέσα στο πλαίσιο του Μινσκ. Αλλά η πλήρης εφαρμογή του προϋποθέτει τη ριζική αλλαγή του πολιτικού κλίματος στο Κίεβο».
Στη διάρκεια της παραμονής μας στο Ντονέτσκ είχαμε τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε τις μεγάλες δυσχέρειες που αντιμετωπίζει ο άμαχος πληθυσμός εξαιτίας του οικονομικού αποκλεισμού. Ιδιαίτερα στη διάρκεια του χειμώνα, πολλοί άνθρωποι πέθαναν κυριολεκτικά από πείνα. Πώς σκοπεύουν να αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα;
«Βρισκόμαστε μπροστά σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Η βιομηχανική παραγωγή έπεσε κατακόρυφα και το Κίεβο σταμάτησε να καταβάλλει μισθούς και συντάξεις εδώ και εννέα μήνες. Καταφέραμε όμως να τραβηχτούμε πίσω από το χείλος της ολοκληρωτικής καταστροφής και από τον περασμένο μήνα αρχίσαμε να πληρώνουμε πάλι τις συντάξεις. Οι μισθοί καταβάλλονται μόνο μερικά. Η οικονομία αρχίζει να ισορροπεί, αλλά με αργό ρυθμό».
Εχοντας διαπιστώσει ότι οι συντάξεις πληρώνονται σε ρούβλια, διερωτηθήκαμε αν η Ρωσία είναι το μόνο οικονομικό στήριγμα του Ντονέτσκ ή αν υπάρχουν σχέσεις και με άλλες χώρες.
«Εξάγουμε βιομηχανικά προϊόντα, κυρίως άνθρακα και ατσάλι και σε άλλες χώρες της Ευρώπης μέσω του ιδιωτικού τομέα. Ωστόσο, γεγονός είναι ότι οι οικονομικές μας σχέσεις ήταν ανέκαθεν προσανατολισμένες κυρίως προς τη γειτονική Ρωσική Ομοσπονδία, με την οποία μας συνδέουν πολύ στενοί εθνικοί, ιστορικοί και οικονομικοί δεσμοί. Οταν έγινε προσπάθεια από τις νέες Αρχές του Κιέβου να διαρραγούν βίαια αυτοί οι δεσμοί, τότε πυροδοτήθηκε η κρίση.
»Πέραν του προβλήματος της εθνικής απελευθέρωσης, η κρίση που μαστίζει την Ουκρανία έχει έντονη οικονομική και κοινωνική διάσταση. Βλέπετε, η κεντρική και δυτική Ουκρανία ήταν περιοχές κυρίως αγροτικές, με ξεχωριστή εκκλησία και ουκρανική γλώσσα. Αντίθετα, η ανατολική και η νότια Ουκρανία είναι βιομηχανικές περιοχές, που παράγουν το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού πλούτου, με πληθυσμό κατά πλειοψηφία ρωσόφωνο και ορθόδοξο. Αυτή ήταν και η βαθύτερη βάση του εσωτερικού ρήγματος».
Στον δρόμο της Κριμαίας;
Οπως και όλοι οι τοπικοί αξιωματούχοι που συναντήσαμε, ο Αντρέι Πουργκίν επιμένει ότι δεν υπάρχει μεταφορά Ρώσων στρατιωτών και ρωσικού πολεμικού υλικού στο Ντονέτσκ. Επισημαίνει επίσης ότι η Ρωσία δεν έχει καν αναγνωρίσει τη «Λαϊκή Δημοκρατία». Τον ρωτάω αν αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι κι αν κατά βάθος θα ήθελε το Ντονέτσκ να ακολουθήσει τον δρόμο της Κριμαίας. Βγάζει ένα συγκρατημένο αναστεναγμό, σκέφτεται αρκετά και απαντά:
«Κάθε ιστορική διαδικασία θέλει τον χρόνο της. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ρώτησα έναν Κινέζο αξιωματούχο γιατί η μεγάλη χώρα του ήταν τόσο πίσω στην παραγωγικότητα και στο βιοτικό επίπεδο. Μου απάντησε ότι η Κίνα έχει έναν πολιτισμό άνω των 4.000 χρόνων, ενώ τα τελευταία 150 χρόνια, πριν από την επανάσταση, ήταν υποτελής των μεγάλων δυνάμεων. Προσέθεσε, όμως, την πεποίθησή του πως σε πενήντα χρόνια η χώρα του θα ήταν τελείως διαφορετική. Σήμερα, 23 χρόνια αργότερα, αποδεικνύεται ότι είχε δίκιο. Πιστεύω ότι και η δική μας προσπάθεια τελικά θα δικαιωθεί. Ισως όχι πολύ γρήγορα, πάντως μια μέρα σίγουρα θα δικαιωθεί. Ο κόσμος αλλάζει, το Ντονέτσκ αλλάζει μαζί του».
Η ελληνική ομογένεια ανάμεσα στις Συμπληγάδες του εμφυλίου
Η ελληνική κοινότητα της νότιας και της ανατολικής Ουκρανίας, από την Οδησσό μέχρι τη Μαριούπολη και το Ντονέτσκ, από τη Μαύρη μέχρι την Αζοφική Θάλασσα, έχει πίσω της ιστορία αιώνων, στη διάρκεια της οποίας κατάφερε να επιβιώσει από δραματικές κρίσεις. Σήμερα, αντιμετωπίζει άλλη μία σκληρή δοκιμασία, καθώς κινδυνεύει, παρά τη θέλησή της, να παρασυρθεί στη δίνη του ουκρανικού εμφυλίου πολέμου.
Πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας στην πόλη του Ντονέτσκ, που αριθμεί 1.200 μέλη, η Ελένη Προντάν κατάγεται από παλιά οικογένεια Ελλήνων της Κριμαίας. Βγήκε πρόσφατα στη σύνταξη, έχοντας δουλέψει επί δεκαετίες ως καθηγήτρια Ελληνικών στη μέση εκπαίδευση. Η μία από τις δύο κόρες της έχει εγκατασταθεί από χρόνια στην Κόρινθο, όπου παντρεύτηκε Ελληνα. Η δεύτερη πήγε να συναντήσει την αδελφή της, αναζητώντας στήριγμα στις πολύ δύσκολες συνθήκες που δημιούργησε ο εμφύλιος πόλεμος.
«Η κρίση δίχασε γεωγραφικά την ελληνική ομογένεια», μας λέει η Ελένη Προντάν. «Οι Ελληνες του Ντονέτσκ δεν μπορούν να επικοινωνούν εύκολα με τους ομογενείς της Μαριούπολης, που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Κιέβου. Μέλημα όλων των ελληνικών κοινοτήτων είναι να μη μετατραπεί ο σημερινός γεωγραφικός διαχωρισμός σε πολιτικό και ψυχικό διχασμό».
Κατά του «Μαϊντάν»
Υπήρξαν ελληνικής καταγωγής πολίτες του Ντονέτσκ που πήραν τα όπλα για να αντιμετωπίσουν τον κυβερνητικό στρατό. Ενας από αυτούς είναι ο Αλεξάντερ Αφέντικοφ, ο οποίος εμφανίζεται ως επικεφαλής του εθνικιστικού «Ορθόδοξου Στρατού» και δήμαρχος του Ντεμπάλτσεβε, που αναδείχθηκε πρόσφατα σε πεδίο σφοδρών συγκρούσεων.
«Εδώ ο περισσότερος κόσμος υποστήριξε και ψήφισε τους εκπροσώπους των νέων Αρχών όχι γιατί συμφωνούσε κατ’ ανάγκην πολιτικά, ούτε γιατί ήταν με τη Ρωσία. Κυρίως τους ψήφισε γιατί ήταν εναντίον του “Μαϊντάν” (των αιματηρών διαδηλώσεων του Κιέβου που έριξαν τον προηγούμενο πρόεδρο, Γιανουκόβιτς). Θεωρούσε ότι, αν επικρατούσε εδώ ο συρφετός αυτός, οι ρωσόφωνοι θα γίνονταν πολίτες δεύτερης κατηγορίες και θα υπέφεραν», μας λέει η Ελένη Προντάν. «Βεβαίως, υπάρχουν και άνθρωποι της ελληνικής ομογένειας του Ντονέτσκ που υποστηρίζουν το Κίεβο, όπως υπάρχουν πολλοί στη Μαριούπολη που θα ήθελαν να τους “απελευθερώσει” το Ντονέτσκ. Η μεγάλη πλειονότητα, πάντως, θέλει ειρηνική λύση και απεύχεται τον διχασμό».
Παρών στη συνομιλία μας ήταν ο Αντρέας Ζαφείρης, μέλος του Δ.Σ. του ΚΕΜΕΤΕ, εκπρόσωπος της πρωτοβουλίας «Ενα σχολείο για το Λουγκάνσκ», παρούσα και η Λουντμίλα Μπογκίνα, ψυχίατρος από το Λουγκάνσκ, που ζει εδώ και 23 χρόνια στην Ελλάδα και εκπροσωπεί τη ΜΚΟ «Σώστε τον λαό της Νοβορωσία». Οι δύο οργανώσεις διένειμαν ανθρωπιστική βοήθεια (φάρμακα, τρόφιμα και χρήματα) σε ένα ορφανοτροφείο, ένα σχολείο και κάμποσες οικογένειες που βρίσκονταν κυριολεκτικά αντιμέτωπες με την πείνα.
Η κ. Προντάν εκφράζει την ευγνωμοσύνη της για τις πρωτοβουλίες αυτές, όπως και για την –πολύ μεγαλύτερων διαστάσεων– δράση της ελληνικής ομογένειας από τη Ρωσία. Oσο για την ανθρωπιστική βοήθεια του ελληνικού κράτους, αυτή φτάνει μόνο στις περιοχές που ελέγχονται από την κυβέρνηση του Κιέβου. Oπως μας εξήγησε, η ελληνική πρεσβεία στο Κίεβο δεν μπορεί να συνεργαστεί για τη διανομή της βοήθειας με τις Αρχές μιας οντότητας που δεν αναγνωρίζεται από κανέναν διεθνώς, πολύ περισσότερο που η Ελλάδα έχει τις γνωστές αυτονόητες ευαισθησίες σε θέματα αποσχιστικών εγχειρημάτων.
Παρ’ όλα τα προβλήματα, όμως, εκπρόσωποι των ομογενειακών οργανώσεων και από τις δύο περιοχές του διχασμένου Ντονέτσκ συναντήθηκαν πρόσφατα στη Μαριούπολη με τον Eλληνα πρέσβη στην Ουκρανία, κ. Παπαδόπουλο, επιβεβαιώνοντας την πρόθεσή τους να λειτουργήσει η ελληνική ομογένεια ως ανθεκτική γέφυρα, πάνω από τα επικίνδυνα ρήγματα που διατρέχουν τη χώρα.