ΑΠΟΣΤΟΛΗ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Με το πρώτο εκλογικό ράπισμα, ύστερα από δεκατρία χρόνια παντοδυναμίας και συνεχούς εκλογικής ανόδου, απειλείται ο Ταγίπ Ερντογάν στις βουλευτικές εκλογές που θα διεξαχθούν στην Τουρκία την επόμενη Κυριακή, 7 Ιουνίου. Το στοίχημα της αναμέτρησης είναι αν η τουρκική κοινωνία θα επιβραβεύσει τη στάση του προέδρου και θα του επιτρέψει να υλοποιήσει τον διακαή πόθο του να καταστεί ο απόλυτος άρχοντας μέσα από την αναθεώρηση του Συντάγματος και την εγκαθίδρυση Προεδρικής Δημοκρατίας ή αν, αντίθετα, επιλέξει να περιορίσει την ισχύ του δημιουργώντας μηχανισμούς ελέγχου των εξουσιών όχι μόνο του ιδίου προσωπικά, αλλά και του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) που μονοπωλεί την εξουσία από τον Νοέμβριο του 2002.
Οι δημοσκοπήσεις που έχουν δημοσιοποιηθεί, αλλά και η αίσθηση που εισέπραξε η «Κ» στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης, δείχνουν υποχώρηση του κυβερνώντος κόμματος, το οποίο ίσως εξαναγκασθεί σε αναζήτηση κυβερνητικών εταίρων για πρώτη φορά ύστερα από 13 χρόνια.
Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων και η πιθανή απώλεια της αυτοδυναμίας του ΑΚΡ οφείλονται στην απήχηση που έχει το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP), το οποίο εμφανίζεται με ποσοστό λίγο πιο πάνω από το όριο εισόδου στη Βουλή που είναι 10%.
Για σημαντικό τμήμα της τουρκικής κοινωνίας οι εκλογές δεν έχουν να κάνουν τόσο με το ποιο κόμμα θα βρίσκεται στην εξουσία, αλλά σε ποιο βαθμό θα ηγείται της χώρας ο Ερντογάν, ο οποίος με τον αυταρχισμό του έχει δημιουργήσει πολλούς εχθρούς. Για να αλλάξει ο Ερντογάν το πρωθυπουργικοκεντρικό σύστημα της γειτονικής χώρας σε προεδρικό, το AKP θα χρειαστεί 367 έδρες ώστε να είναι σε θέση να αναθεωρήσει το Σύνταγμα μέσω της κοινοβουλευτικής διαδικασίας ή τουλάχιστον 330 έδρες για να προκηρύξει σχετικό δημοψήφισμα.
«Οι εκλογές αυτές είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία για να αλλάξει πορεία η Τουρκία και από το αυταρχικό καθεστώς Ερντογάν να επιστρέψει πίσω στον δρόμο των μεταρρυθμίσεων και της δημοκρατίας», τονίζει στην «Κ» η αρθρογράφος της «Μιλιέτ», Ασλι Αϊνταντασμπάς.
Μια άλλη παράμετρος των επερχόμενων εκλογών είναι η προσωπική σχέση Ερντογάν – Νταβούτογλου. Ο πρόεδρος έχει διαμηνύσει στον πρωθυπουργό ότι ακόμη και χωρίς τη συνταγματική νομιμοποίηση θα είναι αυτός ο απόλυτος άρχων. «Η σχέση ανάμεσα στην προεδρία και την εκτελεστική εξουσία θα αλλάξει όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα», τονίζει στην «Κ» ο επικεφαλής του Κέντρου Οικονομικής και Εξωτερικής Πολιτικής στην Κωνσταντινούπολη, Σινάν Ουλγκέν, και προσθέτει: «Ο Ερντογάν θα ισχυροποιηθεί εάν το AKP εξασφαλίσει το 60% των εδρών ώστε να γίνει δημοψήφισμα, ενώ ο Νταβούτογλου θα ενισχυθεί αν το ΑΚΡ πάρει λιγότερες έδρες και δεν τεθεί θέμα αλλαγής σε προεδρικό σύστημα. Από την άλλη, αν το κυβερνών κόμμα τα πάει ακόμη πιο άσχημα, ο Ερντογάν ίσως προχωρήσει σε αντικατάσταση του Νταβούτογλου ως ηγέτη του ΑΚΡ».
Παρότι ο Νταβούτογλου αποτελεί προσωπική επιλογή του Ερντογάν, αυξάνονται οι φήμες ότι η σχέση τους δεν είναι πλέον αρμονική. «Αν ο Νταβούτογλου δεν δεχθεί να παραμείνει ως πρωθυπουργός-μαριονέτα, τότε θα παρακολουθήσουμε μια συνεχή τριβή μεταξύ τους», σημειώνει στην «Κ» η αρθρογράφος της «Χουριέτ», Μπαρσίν Γινάντς. Αλλωστε, πολλές αποφάσεις του πρωθυπουργού έχουν ανατραπεί από τον πρόεδρο, με χαρακτηριστική περίπτωση την επιθυμία του Νταβούτογλου να εντάξει στους συνδυασμούς του τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, κάτι που τελικά δεν έγινε μετά την αντίδραση του Ερντογάν.
Οπως σημειώνει η Γινάντς, αν το AKP λάβει πάνω από 43%, ο Ερντογάν θα υποστηρίξει ότι πρόκειται για προσωπική του νίκη και ίσως ακολουθήσει μια περίοδος τριβών και εντάσεων στους διαδρόμους της εξουσίας. Αν, από την άλλη, το ΑΚΡ λάβει κάτω από 42%, ο Ερντογάν μέσω των υποστηρικτών του στον κομματικό μηχανισμό, όπου παραμένει ισχυρός, ίσως επιχειρήσει να ανατρέψει τον Νταβούτογλου. Σε κάθε περίπτωση δεν προμηνύεται περίοδος πολιτικής σταθερότητας για την Τουρκία.
Ο καθοριστικός ρόλος των Κούρδων
Σ’ ένα περίεργο παιχνίδι της μοίρας, η μελλοντική πορεία της Τουρκίας και οι συσχετισμοί δυνάμεων μεταξύ προσώπων και κομμάτων κρίνονται σε μεγάλο βαθμό από τους Κούρδους. Αν το σχετικά μικρό φιλοκουρδικό κόμμα HDP καταφέρει να περάσει το ιδιαίτερα υψηλό όριο του 10% και εισέλθει στην Εθνοσυνέλευση, τότε θα είναι μάλλον αδύνατος ο σχηματισμός μονοκομματικής κυβέρνησης και, άρα, θα τερματισθεί η παντοδυναμία του ΑΚΡ. Θα είναι, επίσης, πολύ δύσκολο για τον Ερντογάν να αλλάξει το Σύνταγμα και να εγκαθιδρύσει το προεδρικό σύστημα που οραματίζεται.
«Εάν το HDP εισέλθει στην Εθνοσυνέλευση, η απήχηση του ΑΚΡ θα μειωθεί σημαντικά, εξέλιξη που θα επιτρέψει να πάρουν ανάσα τα μέσα ενημέρωσης, ο ακαδημαϊκός αλλά και ο επιχειρηματικός κόσμος, όπως και εκατομμύρια απλοί πολίτες που ανησυχούν όλο και περισσότερο για τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης του Ερντογάν» λέει η αρθρογράφος Αϊνταντασμπάς, που περιγράφει το HDP ως «έναν ευρύ συνασπισμό σαν τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά με ένα επιπρόσθετο εθνοτικό στοιχείο».
Κίνδυνος έντασης
Πέρα από τους αριθμητικούς υπολογισμούς, η είσοδος του HDP στην Εθνοσυνέλευση εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει υποβοηθητικά στην επίλυση του κουρδικού ζητήματος. Αν μετά τη δυναμική που έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια και τον ενθουσιασμό της προεκλογικής περιόδου, δεν μπει τελικά στη Βουλή, θα υπάρξει ένταση, ιδιαίτερα στη νοτιοανατολική Τουρκία, με πιθανές επιπτώσεις στις ειρηνευτικές συνομιλίες της κυβέρνησης με το ΡΚΚ. Η συγκεκριμένη διαδικασία έχει τρόπον τινά νομιμοποιήσει το HDP στην τουρκική κοινή γνώμη όπως και στην πλειονότητα των Κούρδων, που διαφωνούν με τις βίαιες μεθόδους του ΡΚΚ.
Γνωστό παλαιότερα ως Κόμμα Ειρήνης και Δημοκρατίας (BDP), το κόμμα έχει μετεξελιχθεί σε ένα σχήμα με ευρεία ιδεολογική και εθνοτική απήχηση. Καθώς οι κεμαλιστές του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (CHP) δεν δείχνουν ικανοί να αυξήσουν τα ποσοστά τους, που εδώ και πολλά χρόνια κινούνται σταθερά γύρω στο 25%, το HDP δείχνει να απαντά στις ανησυχίες ευρύτερων στρωμάτων. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί, το 2013, το HDP άρχισε να λειτουργεί ως βασικός αντικυβερνητικός πυλώνας.
Παραδοσιακά, το κουρδικό κόμμα στις τουρκικές εκλογές εξασφάλιζε περίπου 6%, αλλά ο νέος χαρισματικός ηγέτης του, ο 42χρονος δικηγόρος και υποστηρικτής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Σελαχατίν Ντεμιρτάς, προβάλλει ένα νέο αφήγημα που βρίσκει απήχηση πολύ πέρα από τα στενά όρια του κουρδικού πληθυσμού, από αριστερούς και σοσιαλιστές, μέχρι οικολόγους και φεμινίστριες. Στις περσινές προεδρικές εκλογές, ο Ντεμιρτάς έκανε την έκπληξη λαμβάνοντας το πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της Τουρκίας 9,8% των ψήφων. Τώρα στοχεύει σε μια ανάλογη ή ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία, που δύναται να του εξασφαλίσει από 50 έως 70 έδρες και μια ηχηρή παρουσία στην Εθνοσυνέλευση. Σε ομιλία του τον περασμένο Μάρτιο, ο ηγέτης του HDP δεσμεύθηκε «να μην επιτρέψουμε ποτέ (στον Ερντογάν) να γίνει ένας εκτελεστικός πρόεδρος».