«Αιχμαλώτισε αμέσως το βλέμμα μου, καθώς φορούσε αυτό το υπέροχο χρώμα. Ηταν τέλεια. Από τον τρόπο που είχε δέσει το μαντίλι στα μαλλιά της, τόσο όμορφα και τόσο φυσικά, διαπίστωνε κανείς μια έμφυτη αίσθηση κομψότητας. Το μικρό χέρι της, στολισμένο με χένα, ακουμπούσε απαλά στην άκρη του σκέιτμπορντ – πόσο μικρή φαίνεται δίπλα του! Μου άρεσε πολύ η αυτοπεποίθησή της: η ευθεία, αγέρωχη ματιά της. Νιώθει κανείς το βάθος του βλέμματός της, ακόμη και αν είναι μόλις επτά ετών», λέει η φωτογράφος Jessica Fulford-Dobson αναφερόμενη στην εικόνα μιας μικρής Αφγανής που της χάρισε τη δεύτερη θέση στο Taylor Wessing Photographic Portrait Prize το 2014 – τον ετήσιο διαγωνισμό φωτογραφίας της National Portrait Gallery του Λονδίνου.
Το 2012, έχοντας διαβάσει ένα άρθρο για τη δράση της οργάνωσης Skateistan και τον ανατρεπτικό τρόπο που επέλεξε να βοηθήσει νέους στο Αφγανιστάν, η Βρετανίδα φωτογράφος αποφάσισε να επισκεφθεί τη χώρα και να καταγράψει με το φακό της το πρότζεκτ αυτής της ΜΚΟ.
«Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν η έντονη αντίθεση: κορίτσια να κάνουν σκέιτμπορντ σε μια χώρα τόσο συντηρητική», εξηγεί στο «Κ». «Αρχισα αμέσως να φαντάζομαι λωρίδες υφάσματος να κυματίζουν στον αέρα καθώς θα έτρεχαν πάνω στις σανίδες τους. Ηθελα όμως και να επιστήσω την προσοχή σε αυτήν τη νέα, θετική πτυχή του Αφγανιστάν. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως μέχρι πρότινος απαγορευόταν στα κορίτσια να κάνουν ακόμη και ποδήλατο!»
Τα μαθήματα σκέιτμπορντ λειτουργούν ουσιαστικά ως δόλωμα, καθώς προσφέρονται το απόγευμα, αφού ολοκληρωθεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Skateistan, που στόχο έχει να φέρει πίσω στα θρανία όσα παιδιά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το σχολείο. Στο πλαίσιο της εκστρατείας «Back to School» (σ.σ. Πίσω στο σχολείο), οι μαθητές διδάσκονται κάθε τρίμηνο την ύλη μιας τάξης, προκειμένου να είναι σε θέση να εγγραφούν κανονικά στο σχολείο την επόμενη χρονιά. H MKO υπήρξε ιδέα του Oliver Percovich, ενός Αυστραλού σκεϊτμπόρντερ που έφτασε το 2007 στην Καμπούλ, διαπίστωσε τον ενθουσιασμό της νεολαίας για το άθλημα και αποφάσισε να τον αξιοποιήσει ώστε να βγει κάτι θετικό – πέρα από τη διασκέδαση των παιδιών.
Σήμερα, το Skateistan διδάσκει 400 παιδιά στο Αφγανιστάν, ηλικίας από πέντε ως δεκαοκτώ ετών, προσπαθώντας να προσελκύσει ιδίως όσα εργάζονται στο δρόμο, και ασφαλώς τα κορίτσια που είχαν εξοβελιστεί από το εκπαιδευτικό σύστημα την περίοδο των Ταλιμπάν. «To γεγονός πως νέοι άνθρωποι δείχνουν σήμερα αισιοδοξία και ελπίζουν σε μια χώρα που έχει υποφέρει τόσο είναι αξιοθαύμαστο. Επιπλέον, η φτώχεια είναι μια άλλη πολύ σημαντική παράμετρος που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Στο Αφγανιστάν, το 60% των ανηλίκων που συμμετέχουν στα προγράμματα του Skateistan προέρχεται από οικογένειες με σοβαρά οικονομικά προβλήματα: κάποιοι ζουν στο δρόμο ή είναι πρόσφυγες. Τα πάρκα του σκέιτμπορντ που κατασκευάστηκαν τους δίνουν μια ευκαιρία να διασκεδάσουν και να ζήσουν, έστω και για λίγες ώρες, όπως οι συνομήλικοί τους σε άλλες γωνιές της Γης», μας εξηγεί η Jessica Fulford-Dobson.
Στα πορτρέτα της, οι «μικρές Μαντόνες» της Καμπούλ ακτινοβολούν. Το φυσικό φως που επέλεξε να χρησιμοποιήσει η φωτογράφος αναδεικνύει τη φρεσκάδα, τη δύναμη και την ομορφιά τους. «Το σκέιτμπορντινγκ δείχνει -ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο άθλημα- πόσο δυνατά και ανθεκτικά μπορούν να είναι τα κορίτσια. Ρίχνονται με ορμή στον αγώνα και, όταν πέσουν, σηκώνονται και μπαίνουν ξανά στη σειρά γελώντας. Με ενδιέφερε να αποτυπώσω την προσωπικότητα κάθε κοριτσιού στις φωτογραφίες. Κάποιες κοπέλες ήταν εξωστρεφείς και χαμογελούσαν, άλλες πιο επιφυλακτικές και συγκρατημένες. Ελπίζω να πέρασαν καλά, τουλάχιστον προσπάθησα να κάνω τη διαδικασία ευχάριστη».
Μέσω τόσο των μαθημάτων σκέιτμπορντ όσο και των υπόλοιπων προγραμμάτων που προσφέρει το Skateistan, τα παιδιά χτίζουν βήμα-βήμα την αυτοπεποίθησή τους. «Το 2007, ένα από τα κορίτσια που παρακολουθούσαν τα μαθήματα πωλούσε μικροπράγματα στο δρόμο για να επιβιώσει», λέει η Jessica. «Μέσα σε οκτώ χρόνια έγινε από μαθήτρια δασκάλα. Σήμερα διδάσκει σκέιτμπορντ, καθώς και άλλα μαθήματα. Επιπλέον, είναι μία από τους “νέους ηγέτες” της ΜΚΟ – σε μια χώρα όπου το ποσοστό αναλφαβητισμού στις γυναίκες είναι ιδιαίτερα υψηλό και 70.000 παιδιά δουλεύουν στους δρόμους προσπαθώντας να συνεισφέρουν στα έξοδα των οικογενειών τους».
Από τους Ταλιμπάν στο σήμερα
Η ζωή των γυναικών στο Αφγανιστάν παραμένει δύσκολη…
Μπορεί να φανεί παράδοξο, αλλά οι γυναίκες στο Αφγανιστάν είχαν κατοχυρώσει πολλά δικαιώματα ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Ψήφιζαν από το 1919, πολύ προτού η γυναικεία ψήφος θεσμοθετηθεί στις ΗΠΑ, ενώ είχαν επίσης το δικαίωμα να πηγαίνουν σχολείο και να σπουδάζουν. Στα χρόνια των Ταλιμπάν όλα άλλαξαν δραματικά.
Απαγορευόταν στις γυναίκες να πηγαίνουν στο σχολείο, να εργάζονται, να βγαίνουν από το σπίτι χωρίς τη συνοδεία κάποιου άνδρα συγγενούς τους και να αφήνουν έστω και έναν πόντο του δέρματός τους να φανεί όταν βρίσκονταν σε δημόσιο χώρο. Οι ποινές ήταν απάνθρωπες. Αν ένα κορίτσι πήγαινε σχολείο, έπρεπε να ξυλοκοπηθεί. Αν είχε φανεί το δέρμα της, να μαστιγωθεί, και αν είχε βρεθεί ένοχη για απιστία, να λιθοβοληθεί μέχρι θανάτου.
Σήμερα, κάποια πράγματα έχουν βελτιωθεί. Το 49% των νέων (15 – 24 ετών) στο Αφγανιστάν είναι εγγράμματοι – το ποσοστό στα κορίτσια, όμως, αγγίζει μόλις το 18%. Οι γάμοι νεαρών κοριτσιών και οι επιβεβλημένοι γάμοι αποτελούν ακόμη συνήθη πρακτική. Το 39% των γυναικών παντρεύονται πριν από τα 18, σύμφωνα με στοιχεία του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch). Επίσης, οι ακτιβίστριες δέχονται συχνά επιθέσεις και απειλές κατά της δικής τους ζωής και των συγγενών τους από «κατάλοιπα» των Ταλιμπάν, οι οποίοι μπορεί να μη βρίσκονται στην εξουσία, έχουν όμως ακόμα ισχυρά ερείσματα στην αφγανική κοινωνία.