Tις τελευταίες επτά δεκαετίες, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν κοπιάσει προσπαθώντας να ξαναχτίσουν μία ήπειρο κομματιασμένη από πολέμους και φρικαλεότητες. Δημιουργήσαμε θεσμούς για να προλάβουμε την επανάληψη των εγκλημάτων του παρελθόντος και δεσμευτήκαμε να βοηθάμε όσους χρειάζονται προστασία.
Ο τρόπος με τον οποίο η Ευρώπη αντιμετωπίζει τους μετανάστες σήμερα αδιαμφισβήτητα συνιστά οπισθοχώρηση. Η μετανάστευση έχει μετατραπεί σε τόσο αμφιλεγόμενο ζήτημα, ώστε κινδυνεύει να καταστρέψει ό,τι έχει απομείνει από το ευρωπαϊκό εγχείρημα και το προσωπείο της αλληλεγγύης.
Παρατηρώ αυτή την οπισθοδρόμηση σε πολλές χώρες. Η Ισπανία πρόσφατα τροποποίησε τη νομοθεσία της για να επιτρέψει στους συνοριοφύλακες να απωθούν με συνοπτικές διαδικασίες τους μετανάστες που καταφτάνουν από το Μαρόκο στις ισπανικές περιοχές Θεούτα και Μελίγια της Βόρειας Αφρικής. Οι μεταρρυθμίσεις προχώρησαν παρά τη διεθνή κριτική ότι παραβιάζουν το δικαίωμα αναζήτησης ασύλου και διαβρώνουν κερδισμένες με κόπο συμβάσεις για την προστασία των προσφύγων.
Στην Ουγγαρία, η κυβέρνηση διεξάγει μία ρατσιστική προπαγανδιστική εκστρατεία ενάντια στους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο, τροφοδοτώντας τη δημοφιλή προκατάληψη ότι οι πρόσφυγες «κλέβουν» τις δουλειές των ντόπιων. Παράλληλα, σχεδιάζει την ανέγερση ενός φράχτη τεσσάρων μέτρων στα σύνορά της με τη Σερβία. Ανάλογα μέτρα έχει λάβει και η Βουλγαρία στα σύνορά της με την Τουρκία.
Στη Γαλλία, ένα επί σειρά ετών υποχρηματοδοτούμενο σύστημα υποδοχής προσφύγων αναγκάζει πολλούς αιτούντες άσυλο να ζουν στους δρόμους. Στην Αυστρία, η κυβέρνηση μόλις διέκοψε την εξέταση αιτήσεων ασύλου για να καταστήσει τη χώρα λιγότερο ελκυστική στους μετανάστες και να υποχρεώσει τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες να αναλάβουν το μερίδιο τους. Στη Δανία, ένα λαϊκιστικό κόμμα κατέχει την εξουσία ύστερα από μία προεκλογική καμπάνια με αντιμεταναστευτική ρητορική.
Η κρίση με τους πρόσφυγες από τη Συρία συνιστά τυπικό παράδειγμα της απροθυμίας των ευρωπαϊκών κρατών να μοιραστούν τις ευθύνες της υποδοχής και προστασίας των προσφύγων. Η Τουρκία έχει να διαχειριστεί σχεδόν δύο εκατομμύρια Σύρους, αλλά οι χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης διστάζουν να δεχτούν μερικές εκατοντάδες πρόσφυγες. Με εξαίρεση την Αρμενία, τη Γερμανία και τη Σουηδία, η αντίδραση των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών είναι απλώς επαίσχυντη.
Ούτε καν οι χιλιάδες θάνατοι στη Μεσόγειο δεν ώθησαν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αλλάξουν στάση. Οταν η Ιταλία μόνη της διέσωζε μετανάστες, άλλα μέλη της Ε.Ε., όπως η Γερμανία και η Βρετανία, της ασκούσαν δριμεία κριτική, υποστηρίζοντας ότι επιχειρήσεις όπως η Mare Nostrum θα λειτουργούσαν ως μαγνήτης για νέους μετανάστες. Πολλά κράτη-μέλη αντιμετώπισαν την πρόσφατη πρόταση της Επιτροπής για υποχρεωτικές ποσοστώσεις στην κατανομή μεταναστών με εμφανή εχθρότητα και τελικά συμφώνησαν σε ένα πολύ πιο αδύναμο σχέδιο.
Παρότι διαιρεμένοι, οι Ευρωπαίοι ηγέτες μοιράζονται την κοινή θεώρηση της μετανάστευσης ως πρόβλημα ασφάλειας, συχνά χρησιμοποιώντας ένα ανάρμοστα μιλιταριστικό λεξιλόγιο. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι η Ε.Ε. επιμένει στην εξωτερική ανάθεση των συνοριακών ελέγχων, πληρώνοντας χώρες όπου η δημοκρατία είναι αδύναμη ή ανύπαρκτη, προκειμένου να κρατούν μετανάστες μακριά από τις ευρωπαϊκές ακτές.
Στην πραγματικότητα, με εξαίρεση την Τουρκία, οι ευρωπαϊκές χώρες σε καμία περίπτωση δεν βιώνουν τις πιέσεις που δέχονται πιο φτωχές και ασταθείς χώρες, όπως το Πακιστάν, ο Λίβανος και η Αιθιοπία. Κανένα κράτος-μέλος δεν συμπεριλαμβάνεται στη λίστα με τις δέκα χώρες που δέχονται τον μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών. Κι όμως, οι Ευρωπαίοι συμπεριφέρονται σαν να βρίσκονται υπό την απειλή «εισβολής». Η Ευρώπη, με συνολικό πληθυσμό πάνω από 740 εκατομμύρια, είναι μεταξύ των πλουσιότερων και πλέον σταθερών περιοχών του κόσμου, αλλά υποκρίνεται ότι θα την απειλούσε η υποδοχή 600.000 αιτούντων άσυλο ετησίως.
Η Ευρώπη πρέπει να έρθει αντιμέτωπη με τον εαυτό της – και με την πραγματικότητα του ζητήματος των προσφύγων. Η Ε.Ε. θα μπορούσε να αρχίσει με την αναμόρφωση της νομοθεσίας για το άσυλο και τη μετανάστευση. Διευρύνοντας τις νόμιμες οδούς εισόδου στην Ευρώπη, θα περιόριζε τον αριθμό των μεταναστών που επιλέγουν επικίνδυνους δρόμους. Ταυτόχρονα, θα επέφερε πλήγμα στους διακινητές, που πλουτίζουν όταν η μετανάστευση ελέγχεται με αυστηρούς όρους. Νόμοι που διασφαλίζουν μία ανθρωπιστική προσέγγιση στις ανάγκες των μεταναστών θα πρέπει να αντικαταστήσουν τα μέτρα, τα οποία τους μετατρέπουν σε εγκληματίες.
Καταρχάς, χρειαζόμαστε μία ευρωπαϊκή επιχείρηση Mare Nostrum, η οποία θα διαχειρίζεται εκτεταμένες αποστολές έρευνας και διάσωσης στη Μεσόγειο. Δεύτερον, οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να υιοθετήσουν τις προτάσεις της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ιδιαίτερα όσον αφορά την ανάγκη μετεγκατάστασης ανθρώπων. Η Ε.Ε. οφείλει, επίσης, να εφαρμόσει αναπτυξιακές πολιτικές στις χώρες εκροής προσφύγων, συμβάλλοντας στην εξάλειψη των αιτιών μετανάστευσης. Και όταν υπογράφει σύμφωνα συνεργασίας με αυτές τις χώρες, να διασφαλίζει ότι οι εταίροι της σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, η πιο επιτακτική πρόκληση είναι η διαχείριση της ανησυχίας της κοινής γνώμης για τη μετανάστευση και το άσυλο. Αντί να τροφοδοτούν τον φόβο, οι πολιτικοί ηγέτες οφείλουν να προσεγγίζουν το ζήτημα μέσα από μία ηθική σκοπιά. Οι αξίες της ανεκτικότητας, της αποδοχής και της αλληλεγγύης όρισαν το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Δεν μπορούμε να τις εγκαταλείψουμε τώρα.
Η διαχείριση της μετανάστευσης δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά από την προνομιακή της θέση η Ευρώπη δεν θα πρέπει να χρησιμοποιήσει αυτήν τη δυσκολία ως δικαιολογία για να καταπατήσει την υποχρέωση μας να προστατεύουμε όσους δραπετεύουν από πολέμους και διώξεις. Είναι μία αρχή που ορίζει την ταυτότητα μας, και δεν πρέπει να την προδώσουμε.
* Ο κ. Nils Muiznieks είναι επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.