Από τη στιγμή που το Ιράν ανακάλυψε πως οι ΗΠΑ είναι απρόθυμες να χρησιμοποιήσουν τη στρατιωτική τους ισχύ για να περιορίσουν το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης –που χρονολογείται από τη θητεία της κυβέρνησης Μπους του νεότερου, η οποία ούτε το δικαίωμα του Ιράν για χρήση πυρηνικής ενέργειας ως καύσιμο δεχόταν ούτε προωθούσε μια στρατιωτική ή διπλωματική λύση για να την αναστείλει– καμία συμφωνία ιδιαίτερα ευνοϊκή (είτε για τις ΗΠΑ είτε για τους συμμάχους τους) δεν επρόκειτο να προκύψει από τις διαπραγματεύσεις. Η ισορροπία δυνάμεων έγινε υπερβολικά ισότιμη. Υπάρχουν όμως διαβαθμίσεις ανεπάρκειας και η διπλωματική εναλλακτική που οικοδόμησε η ομάδα Ομπάμα, αν εφαρμοστεί σωστά και επιβληθεί με διπλωματικό σθένος, εξυπηρετεί τα βασικά αμερικανικά συμφέροντα καλύτερα από τις λύσεις που ακούω από τα χείλη των επικριτών της συμφωνίας. Εμποδίζει το Ιράν να συνεχίσει την παραγωγή ραδιενεργού υλικού, που θα μπορούσε να καταλήξει σε πυρηνικό όπλο, για 15 χρόνια και δημιουργεί συν τω χρόνω το περιβάλλον ενθάρρυνσης των δυνάμεων πραγματισμού στο εσωτερικό του Ιράν. Το τίμημα γι’ αυτό είναι πως η ιρανική πυρηνική υποδομή περιορίζεται μεν, αλλά δεν εξαλείφεται, ενώ η άρση των κυρώσεων ενισχύει την Τεχεράνη ως περιφερειακή δύναμη.
Θεμιτά επιχειρήματα
Η υποστήριξη της συμφωνίας δεν σε κάνει αυτόματα Νέβιλ Τσάμπερλεϊν, ούτε η αντίθεση σε αυτήν σε καθιστά Dr Strangelove (σ.τ.μ.: από την ομώνυμη ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ). Αμφότερες οι πλευρές έχουν θεμιτά επιχειρήματα. Εχοντάς τα όμως μελετήσει, πιστεύω ότι τα αμερικανικά συμφέροντα εξυπηρετούνται τώρα καλύτερα εάν επικεντρωθούμε στην απόσπαση των καλύτερων στοιχείων της συμφωνίας και στην απόκρουση των χειρότερων, αντί να την ενταφιάσουμε. Αυτό θα ήταν ένα λάθος, που θα μας απομόνωνε, εμάς όχι το Ιράν, και θα περιόριζε τις επιλογές μας στο εξής δίλημμα: είτε να πάμε σε πόλεμο είτε να ανεχθούμε ένα Ιράν πολύ εγγύτερα στον πυρηνικό εξοπλισμό, χωρίς παρατηρητές ή περιορισμούς επιτόπου και με τις κυρώσεις σε αποσύνθεση. «Η πυρηνική συμφωνία είναι μια συμφωνία, όχι ένα μεγάλο παζάρι», ισχυρίστηκε ο Ρόμπερτ Λίτβακ του Κέντρου Ουίλσον και συγγραφέας του βιβλίου «Το πυρηνικό σκάκι του Ιράν». «Ο Ομπάμα και ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν, Χαμενεΐ, βάζουν ένα στοίχημα, που υπονοείται, χωρίς να διατυπώνεται ευθέως. Ο Ομπάμα υπεραμύνεται της συμφωνίας με όρους συναλλαγής (ότι ανταποκρίνεται σε μια επείγουσα πρόκληση), πιστεύει όμως ενδόμυχα ότι θα ενδυναμώσει τη μετριοπαθή πτέρυγα του Ιράν. Ο Χαμενεΐ βάζει το αντίθετο στοίχημα – ελπίζει ότι το καθεστώς μπορεί να ευνοηθεί από την ανταλλακτική φύση της συμφωνίας, δηλαδή την ανακούφιση από τις κυρώσεις. Επιπλέον, επιδιώκει να παρεμποδίσει τις δυνάμει μεταμορφωτικές επιπτώσεις της, προκειμένου να διατηρήσει το ιρανικό επαναστατικό βαθύ κράτος», συμπλήρωσε ο Λίτβακ.
Μπορούμε όμως να κάνουμε πράγματα για να επηρεάσουμε την εξέλιξη του στοιχήματος:
1. Να μην αφήσουμε τη συμφωνία να έχει παρόμοια εξέλιξη με τη μεταρρύθμιση Ομπάμα στο σύστημα υγείας. Να μην επιτρέψουμε, δηλαδή, όλη η ενέργεια να εξαντληθεί στις διαπραγματεύσεις, ενώ τα εργαλεία εφαρμογής δεν λειτουργούν.
2. Το Κογκρέσο πρέπει να εγκρίνει απόφαση που θα δίνει την εντολή σε αυτόν και στους μελλοντικούς προέδρους των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν βία για να εμποδίσουν το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
3. Να δώσουμε έμφαση στον ιρανικό λαό. Οι πανηγυρισμοί για τη συμφωνία στο Ιράν μάς δείχνουν ότι «ο ιρανικός λαός θέλει να γίνει Νότιος και όχι Βόρειος Κορέα», σημείωσε ο Καρίμ Σαντζαπούρ, ο ιρανολόγος του Κέντρου Κάρνεγκι. Πρέπει να τείνουμε χείρα βοηθείας προς αυτούς με κάθε τρόπο, βίζες, ανταλλαγές και υποτροφίες, για να ενισχύσουμε τις φωνές τους.
4. Να αποφύγουμε μια μανιχαϊστική θεώρηση της Μέσης Ανατολής. Η αντίληψη ότι το Ιράν είναι παντού εχθρός μας και οι σουνίτες Αραβες σύμμαχοί μας είναι λανθασμένη. Ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί οι Σαουδάραβες να υπήρξαν σύμμαχοι των ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο, έχασαν όμως τον έλεγχο της πουριτανικής σαλαφιστικής διολίσθησης του Ισλάμ, που μεταλλάχθηκε στην ιδεολογία που ενέπνευσε τους αεροπειρατές της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 –15 από τους 19 ήταν Σαουδάραβες– και το «Ισλαμικό Κράτος».
Αντιδράσεις
Ο πρόεδρος του Ιράν, Χασάν Ρουχανί, υπεραμύνθηκε της συμφωνίας με τις παγκόσμιες δυνάμεις μετά τις επιθέσεις που δέχθηκε από συντηρητικούς κύκλους στη χώρα του, λέγοντας ότι είναι υπερβολικά πολύτιμη για να υπονομεύεται από τις λεπτομέρειες. Παρόλο που η πλειονότητα των Ιρανών ελπίζει ότι η συμφωνία θα φέρει ευημερία στη χώρα, η επίλεκτη δύναμη των Φρουρών της Επανάστασης καθώς και συντηρητικοί βουλευτές επιμένουν ότι θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια της χώρας. Συνδέοντας την προεδρία του με την τύχη της συμφωνίας, ο Ρουχανί επαναλαμβάνει ότι η νέα εποχή για τη χώρα δεν ξεκίνησε στις 14 Ιουλίου στη Βιέννη, οπότε υπεγράφη η συμφωνία, αλλά στις 4 Αυγούστου 2013, όταν εξελέγη από τους Ιρανούς με στόχο την επίλυση της πυρηνικής διένεξης με τη Δύση. Την ίδια στιγμή στις ΗΠΑ οι αντιδράσεις στη συμφωνία προέρχονται από τους Ρεπουμπλικανούς, που ελέγχουν το Κογκρέσο και έχουν συσπειρωθεί εναντίον της, παρά τη δέσμευση του Μπαράκ Ομπάμα ότι θα ασκήσει βέτο σε ενδεχόμενη καταψήφισή της από το Κογκρέσο.