Καθώς τα ρωσικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν, τις προάλλες, στόχους αντικαθεστωτικών ανταρτών στη συριακή πόλη Χομς, ανώτερος αξιωματούχος των ΗΠΑ μου εξέφραζε τα παράπονά του: «Οι Ρώσοι δεν προσπαθούν να εκμηδενίσουν το Ισλαμικό Κράτος. Ούτε και επιδίδονται σε παλαιού τύπου realpolitik. Δεν πρόκειται καν για μια κυνική απόπειρα να περάσουν στο περιθώριο την Ουκρανία. Το μόνο που θέλει ο Πούτιν, είναι να μας πληγώσει».
Αλήθεια; Η Ρωσία αποφάσισε να επέμβει στρατιωτικά στη Συρία μόνο και μόνο για να απολαύσει την ταπείνωση του Ομπάμα; Ισως θα είμαστε πιο κοντά στην πραγματικότητα εάν λέγαμε ότι το Κρεμλίνο επενέβη στη Συρία για παιδαγωγικούς λόγους. Φιλοδοξεί να δώσει στην Αμερική ένα πολύ ισχυρό μάθημα. Να της δείξει ότι οφείλει είτε να επεμβαίνει σε κάθε εμφύλιο πόλεμο που ακολουθεί μια προβληματική επανάσταση, εμπνευσμένη από τη δική της ρητορική περί δημοκρατίας, είτε να σταματήσει να παρακινεί λαούς να επαναστατήσουν. «Συνειδητοποιείτε τώρα τι κάνατε;» ήταν η πιο αξιοσημείωτη αποστροφή της ομιλίας Πούτιν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.
Με στοιχεία realpolitik
Η ρωσική επέμβαση στη Συρία έχει στοιχεία realpolitik, κυρίως όμως αναδεικνύει τη σύγκρουση δύο διαφορετικών αντιλήψεων για τον σύγχρονο κόσμο. Η Αμερική βλέπει την παγκόσμια αστάθεια κυρίως ως προϊόν των απεγνωσμένων προσπαθειών αυταρχικών ηγετών να διατηρήσουν ένα ξοφλημένο στάτους κβο. Αντίθετα, η Ρωσία ενοχοποιεί τη Δύση και την εμμονή της με τη δημοκρατία.
Αν οι κομμουνιστές επί Σοβιετικής Ενωσης είχαν σύνθημα το «προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!», σήμερα το Κρεμλίνο καλεί τις… κυβερνήσεις όλου του κόσμου να ενωθούν – οποιεσδήποτε κυβερνήσεις. Η Ιστορία εμφανίζεται όντως ως διαρκής ειρωνεία. Κληρονόμος της Σοβιετικής Ενωσης, η σημερινή Ρωσία έχει εγκαταλείψει κάθε έννοια λαϊκής κυριαρχίας.
Τα περισσότερα δημοφιλή βιβλία ιστορίας για την Επανάσταση του 1917 που μπορείτε να βρείτε σήμερα σε βιβλιοπωλεία της Μόσχας γράφουν ότι ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι δεν οργάνωσαν μια λαϊκή επανάσταση, αλλά ένα πραξικόπημα, αρχιτέκτονες του οποίου υπήρξαν –διαλέγετε και παίρνετε– είτε το γερμανικό γενικό επιτελείο είτε οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Κάθε φορά που οποιοσδήποτε λαός, σε οποιοδήποτε μέρος της Γης, ζητάει εξουσίες, η κατάσταση χειροτερεύει. Νομιμοφροσύνη και σταθερότητα σχηματίζουν τον κεντρικό άξονα του σύμπαντος στα μάτια του Κρεμλίνου. Ενός σύμπαντος, στο οποίο κυριαρχούν η ανασφάλεια και ο φόβος για το αύριο. Ο πρόεδρος Πούτιν φιλοδοξεί να διδάξει ένα μάθημα στην Αμερική, απευθύνεται όμως και στην Ευρώπη. Μια Ευρώπη που κατακλύζεται από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και αναστατώνεται με τα φαντάσματα του ριζοσπαστικού Ισλάμ και της δημογραφικής αλλοίωσης. Χθες, η Ευρωπαϊκή Ενωση ήλπιζε να αλλάξει τους γείτονές της. Σήμερα, αισθάνεται όμηρός τους. Ο κ. Πούτιν θέλει να πείσει την Ευρώπη ότι, όσο βάναυσος δικτάτορας κι αν ήταν ο Μουαμάρ Καντάφι, μπορούσε να προστατεύει τα σύνορα της Ευρώπης, κάτι που είναι αδύνατο να κάνουν οι σημερινές δημοκρατίες.
Η ευρωπαϊκή προσδοκία
Είναι έτοιμη, άραγε, η σημερινή, βαθύτατα κλονισμένη Ευρώπη να ακούσει το μήνυμα του Κρεμλίνου; Και ναι, και όχι. Οι περισσότεροι εκ των Ευρωπαίων ηγετών προσδοκούν μια ρωσοαμερικανική συνεργασία στη Συρία, θεωρώντας ότι αποτελεί τον μόνο ρεαλιστικό δρόμο για τον τερματισμό του πολέμου. Θέλουν να έχουν τη Μόσχα στο πλευρό τους. Αρκετοί κατηγορούν τον υπερβολικό παρεμβατισμό του Τζορτζ Μπους και την αδράνεια του Μπαράκ Ομπάμα για την αναταραχή στη Μέση Ανατολή, αν δεν νοσταλγούν κιόλας την περίοδο της ύφεσης και της συνεννόησης μεταξύ ΕΣΣΔ και ΗΠΑ. Ωστόσο, ο σημερινός κόσμος είναι πολύ διαφορετικός από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Ακόμη κι αν το ήθελαν, ΗΠΑ και Ρωσία δεν θα μπορούσαν να ελέγξουν από κοινού τις παγκόσμιες υποθέσεις. Κι αν η Μόσχα έχει δίκιο να υποστηρίζει ότι η σύγκρουση στη Συρία δεν διεξάγεται ανάμεσα σε μια καταπιεστική κυβέρνηση και μια φιλελεύθερη αντιπολίτευση, δεν έχει καθόλου δίκιο όταν την εμφανίζει ως αναμέτρηση ανάμεσα σε μια νόμιμη κυβέρνηση και ένα σμάρι τρομοκρατών. Οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να θυμούνται ότι μεγάλος όγκος των προσφύγων που δέχονται σήμερα δεν οφείλεται στο «Ισλαμικό Κράτος», αλλά στον κυβερνητικό στρατό του Σύρου προέδρου Μπασάρ Ασαντ. Εν ολίγοις, η ρητορική Πούτιν μπορεί να ακούγεται αληθοφανής, αλλά τελικά δεν πείθει. Ο,τι και να αποφασίσουν οι ιθύνοντες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, οι λαοί δεν θα πάψουν να επαναστατούν απέναντι σε απεχθείς κυβερνήσεις.
Τα διλήμματα του Ομπάμα
Εμπλοκή του ΝΑΤΟ στην αντιπαράθεση Πούτιν-Ερντογάν για το συριακό πρόβλημα απειλεί να προκαλέσει η παραβίαση του τουρκικού εναέριου χώρου από ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη, το περασμένο Σαββατοκύριακο.
Η τουρκική κυβέρνηση απέρριψε τις εξηγήσεις της Μόσχας περί «ατυχήματος» που οφειλόταν στις κακές καιρικές συνθήκες, ενώ ζήτησε τη συνδρομή της Ατλαντικής Συμμαχίας για την υπεράσπιση της ασφάλειας των νοτίων συνόρων της. Συνδρομή, την οποία έσπευσαν να παράσχουν οι υπουργοί Αμυνας του ΝΑΤΟ, κατά τη συνεδρίασή τους την περασμένη Πέμπτη. Οπως ανακοίνωσε ο γ.γ. της Συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, η Συμμαχία είναι έτοιμη να στείλει στρατεύματα στην Τουρκία, αν χρειαστεί, για να ενισχύσει την άμυνά της. Δείγμα της σοβαρότητας της κρίσης στις ρωσοτουρκικές σχέσεις αποτέλεσε και η απειλή Ερντογάν για μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας του από τη Ρωσία. Διχασμένη αναφορικά με την αντιμετώπιση της ρωσικής στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία εμφανίζεται η κυβέρνηση Ομπάμα.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του αμερικανικού Τύπου, μία μερίδα κυβερνητικών στελεχών τάσσεται υπέρ μιας συγκρατημένης αντίδρασης, εκτιμώντας ότι ο Πούτιν διέπραξε στρατηγικό σφάλμα και σύντομα θα εισπράξει τις αρνητικές επιπτώσεις. Αλλα κυβερνητικά στελέχη επιζητούν πιο ενεργητική απάντηση, θεωρώντας ότι το αμερικανικό γόητρο θα υποστεί πλήγμα εάν αφεθεί στη Ρωσία ο έλεγχος του εναέριου χώρου στη βόρεια Συρία, δίπλα στα τουρκικά σύνορα.