Ο εμφύλιος σπαραγμός στη Συρία βρίσκεται σε φάση κλιμάκωσης. Η στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας πυροδότησε αντιδράσεις, με κάποιες χώρες να βγαίνουν μπροστά ενώ άλλες να τηρούν πιο διακριτική στάση.
Προσώρας, πέρα από τους επιχειρησιακούς σχεδιασμούς στο πεδίο των μαχών, η κάθε πλευρά προσπαθεί να κερδίσει διπλωματικούς πόντους εν όψει της επόμενης ημέρας.
Το μέτωπο Ρωσίας-Ασαντ-Ιράν-Χεζμπολάχ φαίνεται πιο αρραγές, αλλά όχι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στη στήριξη του καθεστώτος. Η σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ προστίθεται μεν στην εξίσωση, αλλά δεν αθροίζεται στον συσχετισμό ισχύος, καθότι περισσότερο χρειάζεται βοήθεια παρά μπορεί να συνεισφέρει στην αναχαίτιση των τζιχαντιστών. Η Δαμασκός πασχίζει πλέον να διατηρήσει τον έλεγχο σε συγκεκριμένες ζώνες, αποδεχόμενη εν τοις πράγμασι τον αναγκαστικό διαμοιρασμό των εδαφών. Η υποχώρηση του Ασαντ υποχρεώνει τη μεν Ρωσία να επέμβει αεροπορικά ώστε να τον βοηθήσει να ανακτήσει μέρος του ελέγχου της επικράτειας ή, έστω, να καθυστερήσει την ανατροπή του, το δε Ιράν και τη Χεζμπολάχ να κινούνται στα όρια των δυνατοτήτων τους, εφόσον συνδράμουν ταυτόχρονα και την κυβέρνηση του Ιράκ έναντι του «Ισλαμικού Κράτους».
Από την άλλη, η συμμαχία απέναντι στο ασαντικό καθεστώς δεν είναι εξίσου συμπαγής, λόγω των διιστάμενων συμφερόντων των μελών της. Επακολούθως, η σύγκλιση τους εξελίσσεται σε δυσεπίλυτο γρίφο για τις ΗΠΑ, αφού σε συνέχεια της διακοπής εκπαίδευσης και εξοπλισμού των νέων συριακών δυνάμεων, ξεμένουν από πιστούς εταίρους στο έδαφος. Πράγματι, από τα μεγαλύτερα προβλήματα για την Ουάσιγκτον είναι η αδυναμία συντονισμού της δράσης διαφόρων ομάδων ανταρτών που αντιστρατεύονται τον Ασαντ, πολλές εκ των οποίων συνεργάζονται και λειτουργούν με τη στήριξη συμμάχων των ΗΠΑ αλλά αυτοτελώς από αυτές. Ενώ σε πολλά σημεία εντοπίζονται να έχουν τον πρώτο λόγο διάσπαρτες σουνιτικές πολιτοφυλακές, οι οποίες διατηρούν μεν χαλαρούς δεσμούς με την αντιπολίτευση, ωστόσο, η συνεννόηση μαζί τους μόνο δεδομένη δεν πρέπει να θεωρείται. Ο κατακερματισμός δυνάμεων, συνεπώς, κοστίζει στη διαμόρφωση των εξελίξεων, δημιουργεί κρίση εμπιστοσύνης, αδυνατίζει τον αμερικανικό ηγετικό ρόλο και αφήνει χώρο για τακτικούς ελιγμούς σε άλλους δρώντες.
Καμπή στη συριακή κρίση αποτελεί αναμφίβολα η στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας. Η Μόσχα, για πρώτη φορά μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, αναλαμβάνει δράση εκτός μετασοβιετικού χώρου για να μην αγνοηθεί, όπως στην περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Γνωρίζοντας ότι αν δεν έχει αποκτήσει στρατηγικά «πατήματα» η συμπερίληψή της στις μελλοντικές διαβουλεύσεις δεν είναι εξασφαλισμένη, αποπειράται να συν-καθορίσει το διαπραγματευτικό πλαίσιο, ρισκάροντας, πάντως, τόσο τη στοχοποίησή της όσο και τον εγκλωβισμό σε μια ατελέσφορη διαδικασία.
Ολα αυτά προοιωνίζονται εντατικοποίηση της διπλωματικής κινητικότητας, δεδομένης της συνειδητοποίησης ότι κανένας από τους συνασπισμούς δεν μπορεί να επιβάλει και να διατηρήσει μια λύση με αντοχή στον χρόνο. Τα εμπόδια συνίστανται, μεταξύ άλλων, στο μωσαϊκό συμφερόντων, το οποίο καθιστά δυσεπίτευκτους τους συμβιβασμούς και την αποδοχή τους από όλους τους εμπλεκομένους, καθώς και στην αντιστοίχιση της συριακής κρίσης με ευρύτερα περιφερειακά (και όχι μόνο) ζητήματα. Στο μεταξύ ολοένα και περισσότεροι Σύροι θα εκτοπίζονται από τις εστίες τους και εν συνεχεία από τη χώρα, οι προσφυγικές ροές προς τις γειτονικές χώρες και την Ευρώπη θα αυξάνονται και ο επαναπατρισμός θα δυσκολεύει από την de facto εγχώρια διαίρεση, τη δυσπιστία για την τήρηση των συμφωνηθέντων και την αμφίρροπη έκβαση της προσπάθειας ανοικοδόμησης της χώρας, όταν και εφόσον συντρέξουν οι προϋποθέσεις.
* O δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.