Mπορεί να περάσεις δίπλα του και να μην το προσέξεις. Αλλωστε, το προϊστορικό λίθινο μνημείο που κοσμεί τα Υψώματα του Γκολάν, στη Μέση Ανατολή, επί χρόνια περνούσε απαρατήρητο. Μετά την κατάληψη της περιοχής από τον ισραηλινό στρατό, το 1967, οι αρχαιολόγοι άρχισαν να εξερευνούν ένα παράξενο σχήμα στο έδαφος, το οποίο είχαν παρατηρήσει κατά της αεροπορικές υπερπτήσεις στην περιοχή. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που ακολούθησαν, αποκάλυψαν πως επρόκειτο για μία από τις μεγαλύτερες δομές ολόκληρης της περιοχής.
Γνωστό ως Ρουζμ ελ Χίρι, που στα αραβικά θα πει «λίθινος σωρός της αγριόγατας», το μνημείο αποτελείται από πέντε ομόκεντρους κύκλους. Ο μεγαλύτερος έχει διάμετρο περίπου 152 μέτρων, ενώ στο μέσο του υπάρχει ένα τεράστιος νεκρικός θάλαμος. Στα εβραϊκά έχει το όνομα Γκιλγκάλ Ρεφαΐμ, που σημαίνει «ο τροχός των γιγάντων».
Σύμφωνα με τους περισσότερους υπολογισμούς, το μνημείο χρονολογείται πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια, κατά συνέπεια είναι συνομήλικο με το Στόουνχεντζ της Βρετανίας. Ομως, αντίθετα με το διάσημο βρετανικό μνημείο, που αποτελείται από εκατό μεγάλιθους, η δομή στα Υψώματα του Γκολάν αποτελείται από σωρούς χιλιάδων μικρότερων βασαλτικών πετρωμάτων που συνολικά ζυγίζουν περισσότερο από σαράντα χιλιάδες τόνους.
«Πρόκειται για ένα μνημείο-αίνιγμα. Εχουμε κάποιες πληροφορίες, αλλά δεν έχουμε καταφέρει να σχηματίσουμε ολόκληρη την εικόνα», εξηγεί ο Ούρι Μπέργκερ, της Ισραηλινής Εφορίας Αρχαιοτήτων, ειδικός στους μεγαλιθικούς τάφους. «Οι επιστήμονες έρχονται και ενθουσιάζονται από τον τόπο και διατυπώνουν τις δικές τους τις θεωρίες», καταλήγει ο Μπέργκερ.
Αν και κανείς δεν γνωρίζει ποιος κατασκεύασε αυτό το μνημείο, κάποιοι πιστεύουν ότι πρέπει να το δημιούργησαν νομάδες οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Κάτι τέτοιο, βέβαια, θα απαιτούσε τεράστιο δίκτυο υποστήριξης, που οι νομάδες είναι πολύ αμφίβολο αν διέθεταν.
Επίσης, τη μικρότερη και τη μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου, κατά τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο αντιστοίχως, η ανατολή ευθυγραμμίζεται με τα ανοίγματα των βράχων. Οταν κάποιος βρίσκεται στο εσωτερικό του συμπλέγματος μοιάζει σαν να βρίσκεται σε έναν υπό κατάρρευση λαβύρινθο, με τους χορταριασμένους τοίχους να γέρνουν επικίνδυνα. Αντιθέτως, από την κορυφή του μικρού τύμβου που βρίσκεται στο κέντρο του και που έχει ύψος πέντε μέτρων, αυτός που κοιτάζει μπορεί να διαπιστώσει το κυκλικό σχήμα του μνημείου. Μόνο, όμως, από αέρος φαίνεται σε όλο του το μέγεθος το περίτεχνο σύμπλεγμα.
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών παλαιότερα βρέθηκαν στην περιοχή τμήματα κεραμικών σκευών καθώς και κάποια λίθινα εργαλεία, τα οποία αναμένεται να βοηθήσουν στη χρονολόγηση του μνημείου. Ορισμένοι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η κατασκευή του ξεκίνησε το 3500 π.Χ. και ότι τις επόμενες δύο χιλιετίες προστέθηκαν κάποια τμήματα.
Τέλος, παρότι το σύμπλεγμα βρίσκεται σε τοποθεσία που χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση του ισραηλινού στρατού, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να το επισκεφθούν χωρίς προβλήματα.