Η κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας αποτελεί δραματική αλλά όχι απρόσμενη εξέλιξη, που αυξάνει τον κίνδυνο περιφερειακής αναφλέξεως με εφιαλτικές συνέπειες για την παγκόσμια σταθερότητα. Είναι η πρώτη φορά από τις αρχές του Ψυχρού Πολέμου που κράτος μέλος του ΝΑΤΟ προβαίνει σε κατάρριψη ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους. Ρωσία και Τουρκία παρουσίασαν αντικρουόμενα στοιχεία αναφορικά με το κατά πόσον το ρωσικό αεροσκάφος παραβίασε ή όχι τον τουρκικό εναέριο χώρο, αν και οι πληροφορίες συγκλίνουν ότι το αεροσκάφος κατερρίφθη εντός του συριακού εναερίου χώρου. Πώς εξηγείται η κίνηση της Τουρκίας και ποιες οι συνέπειές της;
Ενισχυμένες από τη ρωσική στρατιωτική επέμβαση, οι δυνάμεις του καθεστώτος Ασαντ προέλασαν τις τελευταίες εβδομάδες σε πολλά μέτωπα του συριακού εμφυλίου. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και οι ορεινές περιοχές της επαρχίας της Λαττάκειας πολύ κοντά στα σύνορα με την Τουρκία, όπου κατοικούν συμπαγείς πληθυσμοί Τουρκομάνων. Η διαφαινόμενη ολοκληρωτική επικράτηση των δυνάμεων του συριακού καθεστώτος ενέτεινε τις πιέσεις εθνικιστικών κύκλων στην τουρκική κυβέρνηση να προβεί σε κάποια θεαματική ενέργεια. Με την κατάρριψη του αεροσκάφους, η τουρκική κυβέρνηση εμφανίζεται να αντιδρά στη ρωσική στρατιωτική επέμβαση και να προστατεύει τους «ομοεθνείς» της Συρίας· επί της ουσίας, όμως, δεν αλλάζει τίποτε στο πεδίο της μάχης. Αντιθέτως, δίδεται η αφορμή στη Ρωσία να αναβαθμίσει τη στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή.
Αξίζει να σημειωθεί, βεβαίως, ότι η ίδια ευαισθησία δεν επεδείχθη από την τουρκική κυβέρνηση όταν οι τζιχαντιστές του «Ντάες» κατέλαβαν την πόλη του Ταλ Αφάρ και άλλες περιοχές Τουρκομάνων στο βόρειο Ιράκ και προέβησαν σε ακρότητες εναντίον του αμάχου πληθυσμού. Επίσης ότι οι δυνάμεις της συριακής αντιπολιτεύσεως που δρουν στην περιοχή και υπερασπίζεται η Τουρκία είναι κάθε άλλο παρά μετριοπαθείς. Κατά τη σύντομη κατάληψη της παρακείμενης και κατά πλειοψηφία κατοικούμενης από Αρμενίους συριακής κωμοπόλεως Κάσαμπ, το σύνολο του πληθυσμού υποχρεώθηκε σε εκτοπισμό, ενώ οι εκκλησίες υπέστησαν εκτεταμένους βανδαλισμούς. Οι ίδιοι είχαν προβεί και σε μαζική σφαγή του πληθυσμού ενός γειτονικού χωριού που κατοικούνταν από Αλεβίτες.
Η κίνηση της Τουρκίας θέτει σε πρωτοφανή δοκιμασία τους οικονομικούς δεσμούς των δύο κρατών. Ρωσία και Τουρκία είχαν αναπτύξει από τα τέλη του Ψυχρού Πολέμου στενή και αμοιβαίως επωφελέστατη οικονομική συνεργασία. Ρωσία και Τουρκία αποτελούν τον δεύτερο σημαντικότερο εμπορικό εταίρο αλλήλων μετά την Ε.Ε. Μεγαλύτερη σημασία έχει και η ενεργειακή εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία. Περίπου 55 τοις εκατό του φυσικού αερίου, 15 τοις εκατό του αργού πετρελαίου και 35 τοις εκατό του λιθάνθρακα που εισάγονται στην Τουρκία προέρχονται από τη Ρωσία. Τόσο η ηλεκτρική παραγωγή όσο και η θέρμανση της χώρας προϋποθέτουν τη σταθερή και ακώλυτη παροχή ρωσικού φυσικού αερίου. Πιθανή ρωσική απόφαση να περιορίσει ή αναστείλει την παράδοση ρωσικού αερίου μπορεί να έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία.
Η κίνηση της Τουρκίας αποτελεί και υπαναχώρηση από τις στρατηγικές αναζητήσεις των τελευταίων ετών. Προ δύο ετών, ο τότε πρωθυπουργός και νυν πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν καλούσε «απηυδισμένος από την πολιτική των Ευρωπαίων εταίρων και της Δύσεως» τον κ. Πούτιν να προσκαλέσουν την Τουρκία στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization-SCO). Η προσφυγή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ αμέσως μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους υπογραμμίζει το πόσο φρούδες υπήρξαν οι εξαγγελίες περί ανεξαρτήτου περιφερειακού ρόλου της Τουρκίας και σταδιακής απαγκιστρώσεως από τους δυτικούς διεθνείς οργανισμούς ασφαλείας.
* Ο δρ Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ.