Κυριακή 22 Νοεμβρίου στις Βρυξέλλες. Φανταστείτε πως είναι βράδυ και ότι σε απόσταση ενός ή δύο χιλιομέτρων, ή και ακόμη μικρότερη, από το σπίτι σας γίνονται επιδρομές της αστυνομίας σε σπίτια όπου αναζητούνται τρομοκράτες τζιχαντιστές. Τα περιπολικά με τις σειρήνες τους βολτάρουν κάτω από την πόρτα σας και στρατιώτες με πλήρη εξοπλισμό περιπολούν τη γειτονιά σας. Φανταστείτε να διαπιστώνετε έκπληκτοι και με καθυστέρηση, ενάμιση χρόνο -μετά την εγκατάστασή σας σε ένα διαμέρισμα που επιλέξατε με κριτήριο τον αριθμό των παραθύρων που θα επιτρέπουν την έλευση έστω και της πιο αδύναμης ακτίνας φωτός- πως ζείτε σε ένα σχεδόν διάφανο σπίτι, φυσικά χωρίς παντζούρια, την ώρα που η αστυνομία, λίγα λεπτά πριν, έχει προτρέψει τους πολίτες που διαμένουν σε ξενοδοχεία των υπό αποκλεισμό περιοχών, να μη στέκονται μπροστά στο παράθυρο για να μη δεχτούν καμία αδέσποτη. Φανταστείτε, ακόμη, πως σε αυτές τις συνθήκες, βράδυ Κυριακής, από τη μια πλευρά καθησυχάζετε φίλους που σας αναζητούν στο τηλέφωνο, γιατί το Mega μόλις αναμετέδωσε ότι οι Βρυξέλλες είναι σαν νεκροταφείο, και από την άλλη εσείς αναζητείτε εναγωνίως να δείτε ποιο ειδησεογραφικό πρακτορείο θα σπάσει πρώτο το εμπάργκο που έχουν ζητήσει οι βελγικές Αρχές, προκειμένου να μη ξεφύγει κάτι που θα αποτρέψει τον αιφνιδιασμό του υπ’ αριθμόν ένα καταζητούμενου για το αιματοκύλισμα στο Παρίσι.
Και το χειρότερο: Ο ίδιος ο πρωθυπουργός του Βελγίου, Σαρλ Μισέλ, λίγη ώρα πριν, έχει ήδη ανακοινώσει ότι υπάρχει «άμεσος σοβαρός κίνδυνος» για τρομοκρατικές επιθέσεις, αντίστοιχες των Παρισίων, ζητώντας, φυσικά, ψυχραιμία. Κάθε τρεις και λίγο ανοίγετε λίγο την κουρτίνα και κοιτάτε από το παράθυρο. Στον δρόμο που είναι κεντρικός δεν κυκλοφορεί ψυχή. Ψάχνετε, μπαίνετε στα sites, βλαστημάτε την ώρα και τη στιγμή που δεν μάθατε ακόμη καλά γαλλικά -για να μην αναφερθούμε καν στα φλαμανδικά που δεν σκαμπάζετε ούτε το «ευχαριστώ» και δεν καταλαβαίνετε τον εκφωνητή του ραδιοφώνου- και τσεκάρετε εάν όντως ο διεθνής αριθμός κλήσης άμεσης ανάγκης είναι το 112 – διά παν ενδεχόμενο. Κουρνιάζετε, λοιπόν στον καναπέ, λίγο μακριά από τα παράθυρα και ξαφνικά…, ω του θαύματος, ο ουρανός γεμίζει γάτες. Οχι μόνο γεμίζει, στην κυριολεξία βρίσκεστε μπροστά σε μία βροχή από γάτες. Γάτες με αναρτήσεις στρατιωτικές σαν τους στρατιώτες που περιπολούν το Ευρωκοινοβούλιο κάθε μέρα, γάτες που ανεβαίνουν στους τοίχους, γάτες που διασταυρώνουν τα ξίφη τους… γάτες που βγαίνουν μέσα από καπέλα πινάκων του Μαγκρίτ. Αμέτρητες αναρτήσεις στα social media με τα εφτάψυχα ζωντανά σε όλες τις πόζες.
Γιατί; Διότι μπορεί η Αγκάθα Κρίστι να έφτασε στο απόγειο της σατανικής της ειρωνείας βάζοντας στη θέση του πλέον ευφυούς αστυνομικού επιθεωρητή έναν Πουαρό προέλευσης Βελγίου, όπως λέει η συνάδελφός μου Μαρία, αλλά οι Βέλγοι αποδείχτηκε για ακόμη μια φορά ότι έχουν το χιούμορ στο αίμα τους. Κι αυτό το χιούμορ χρησιμοποιήθηκε ως ασπίδα κατά του φόβου. Εστω και προσωρινά.
Σωτήριο για την ισορροπία
Δεν ξέρω ποιος ξεκίνησε πρώτος τις χιουμοριστικές αναρτήσεις εκείνο το βράδυ. Το βέβαιο είναι ότι σε αυτό το απόλυτα σουρεαλιστικό σκηνικό που βιώνουμε όλες αυτές τις μέρες στις Βρυξέλλες, εν αναμονή επιθέσεων στον δυτικό τρόπο ζωής μας, ο υπερρεαλιστής Βέλγος καλλιτέχνης Ρενέ Μαγκρίτ απεδείχθη σωτήριος, αν όχι για τη σωματική -αυτό θα φανεί προσεχώς- τουλάχιστον για την ψυχική μας σωτηρία. Ή, για να μην υπερβάλλω, για την αναγκαία ισορροπία των ημερών, ώστε να συνεχίσουμε τη ρουτίνα ζωής.
Σε αυτές τις δύσκολες μέρες, λοιπόν, από το προηγούμενο Σάββατο μέχρι και σήμερα, βράδυ Τετάρτης, οι Βέλγοι βιρτουόζοι της εικόνας και των κόμικς, επέλεξαν να διασκεδάσουν τον φόβο με τη λογική της «προδοσίας των εικόνων» που χρησιμοποιούσε ο Μαγκρίτ. Θυμηθείτε το έργο του με εκείνη την πίπα καπνιστή που παρουσιάζεται στο κάδρο ως ένα προϊόν εμπορίας καπνού και από κάτω τη φράση: «Αυτή δεν είναι μια πίπα». Δηλαδή αυτό δεν είναι αυτό που φαίνεται. Εκείνο το βράδυ, της Κυριακής, υπακούοντας οι περισσότεροι στην προτροπή της αστυνομίας να μην αναρτούν πληροφορίες για τις επιδρομές, ναι μεν υπάκουσαν και δεν διέδωσαν τα σημεία αλλά πλημμύρισε το Διαδίκτυο με πληροφορίες για μάχες γατιών. Και αντί για την πίπα του Μαγκρίτ στον (σπανίως) γαλανό ουρανό των Βρυξελλών έκανε τον γύρο του Διαδικτύου μια άλλη πίπα, με την επιγραφή να υπενθυμίζει: «Αυτή δεν είναι μια πίπα. Είναι το Βέλγιο». Ή μια άλλη χιουμοριστική εικόνα, ένας γάτος να ξεπροβάλει από το εξίσου γνωστό καπέλο του Μαγκρίτ με τη λεζάντα: «Αυτό δεν είναι το Βέλγιο».
Μια πόλη σε κίνηση
Πράγματι, αυτές δεν είναι οι Βρυξέλλες που ξέρω στον ενάμιση χρόνο που εργάζομαι στο Ευρωκοινοβούλιο. Μια πόλη σκοτεινή, αλλά ζωντανή. Μια πολύ κρύα, αλλά γελαστή και ήρεμη. Μια πόλη σε κίνηση, με τις τροχήλατες βαλίτσες να αντηχούν πάντα το βράδυ της Κυριακής, φέρνοντας πίσω στην πόλη τους υπαλλήλους των ευρωπαϊκών θεσμών, ύστερα από την ανάπαυλα του Σαββατοκύριακου στις γενέτειρές τους.
Βεβαίως, η χιουμοριστική πλευρά της αντιστοίχισης των αστυνομικών επιδρομών που κατέληξαν σε 19 συλλήψεις με τον υπερρεαλισμό αποτελεί τη μια όψη για να ξορκίσεις τον φόβο για το απρόβλεπτο και στην πόλη των Βρυξελλών. Οψη υπαρκτή και όχι πολύ συνηθισμένη για μας τους νότιους. Διότι τόσο οι κάτοικοι όσο και τα Μέσα Ενημέρωσης έδειξαν εντυπωσιακή ψυχραιμία. Οι πολίτες ακολουθούν στωικά τις οδηγίες που υπαγορεύτηκαν από την αύξηση του επιπέδου συναγερμού στη βαθμίδα 4, κάνουν τηλεεργασία από το σπίτι και αποφεύγουν να βγαίνουν τα βράδια. Πολλές εκδηλώσεις μετατέθηκαν για αργότερα, ταξίδια ακυρώθηκαν και πλάνα ανεστάλησαν. Η παρουσία του στρατού δεν ξενίζει πια κανένα. Είναι μια θεμιτή καθημερινότητα και ουδείς διαμαρτύρεται για τον εξονυχιστικό έλεγχο που υφίσταται όταν επισκέπτεται κτίρια των θεσμών.
Οσο για τα σούπερ μάρκετ, ναι είναι αλήθεια ότι σε λίγες περιοχές τα μισοάδεια ράφια έδειχναν σαν να είχαν υποστεί επιδρομή, ενώ κάποιες έντονες ματιές μου θύμισαν αμέσως πώς ή διαφορετικότητα του μελαχρινού γεννά καχυποψία. Ναι… οι πρώτες μέρες ήταν δύσκολες και ο φόβος έτοιμος να σε οδηγήσει σε κάποιον παραλογισμό, σε σκέψεις που ποτέ δεν πίστευες ότι θα έκανες ειδικά σε αυτήν την πόλη. «Εχει φαρδιά ρούχα και κρατά σακίδιο. Λες να;». Πόσο νομίζετε ότι απέχουμε όλοι μας από έναν τέτοιο συνειρμό; Αυτές τις μέρες κατάλαβα ότι αρκεί μια στιγμή για να ανατρέψει μέσα σου την απόσταση από την ακρότητα που μόνο θεωρητικά και εκ του μακρόθεν γνωρίζαμε.
Πώς σχολιάζουν αυτήν την κατάσταση οι Βρυξελλιώτες; Μάλλον με σκεπτικισμό, αλλά χωρίς βαρύγδουπες κουβέντες. Η νεαρή Μαροκινή στον φούρνο της γειτονιάς ένιωθε την ανάγκη να εξηγήσει πως δεν φταίει το Ισλάμ, αλλά ο παραλογισμός και η φτώχεια. Αλλωστε, όλοι γνωρίζουν ότι στο Μόλενμπεκ η ανεργία αγγίζει το 40%. Σε μια πόλη, όπου και λόγω της στέγασης και λειτουργίας της θεσμικής ελίτ είναι ορατές διά γυμνού οφθαλμού οι τεράστιες μισθολογικές ανισότητες, ο διάδρομος απογείωσης προς την τρομοκρατία είναι πάντα ανοικτός.
Και ο Τυνήσιος οδηγός ταξί, που με έφερε χθες στο Ευρωκοινοβούλιο γιατί το μετρό είναι ακινητοποιημένο, υπό τον ήχο της τζαζ που είχε στο ραδιόφωνό του, επέμενε πως «όλες οι θρησκείες είναι καλές, εμείς είμαστε λάθος».
Η συζήτηση τώρα ανοίγει. Το βέβαιο είναι ότι θα χρειαστεί πολύς δρόμος για να αποτινάξει κανείς αυτήν την αίσθηση του φόβου και να αποκλείσει το ενδεχόμενο μιας γενικευμένης ισλαμοφοβίας μπροστά στα κύματα προσφύγων που ήδη φτάνουν και στην καρδιά της θεσμικής Ευρώπης αναζητώντας ασφάλεια την ώρα που οι πολίτες της νιώθουν ανασφαλείς.