Ο ιστορικός Χαμίτ Μποζαρσλάν, διευθυντής σπουδών στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales του Παρισιού και συγγραφέας βιβλίων για την Ιστορία της Τουρκίας και το ριζοσπαστικό Ισλάμ στη Μέση Ανατολή, βλέπει με μεγάλη απαισιοδοξία τις εξελίξεις στην πατρίδα του, την Τουρκία.
– Πώς εξηγείτε την ανάδυση του φαινομένου των τζιχαντιστών;
– Η ισλαμιστική ριζοσπαστικοποίηση ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 με την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν και τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Η αντίσταση στο Αφγανιστάν αρχικά είχε εθνικά χαρακτηριστικά, αλλά πολύ γρήγορα στράφηκε στην τζιχάντ, στροφή στην οποία έπαιξαν πολύ αποφασιστικό ρόλο οι ΗΠΑ και το Πακιστάν. Στον κύριο κορμό των κοινωνιών της Μέσης Ανατολής εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν ο αυταρχισμός, η κοινωνική κόπωση και η απάθεια. Η βία βρισκόταν στο περιθώριο, π.χ. στα στρατόπεδα στο Σουδάν, όπου επαναθεμελιώθηκε ο ριζοσπαστισμός στη βάση της θυσίας. Σταδιακά, η ριζοσπαστικοποίηση μετακινήθηκε στο κέντρο, κατασπαράζοντας τις κοινωνίες. Πέρα από το γεγονός ότι τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, οι Αμερικανοί, και δευτερευόντως οι Ευρωπαίοι, θεωρούσαν αναγκαία μια «πράσινη (ισλαμική) ζώνη» στον μουσουλμανικό κόσμο, ρόλο στην ισλαμική ριζοσπαστικοποίηση έπαιξε η μετατροπή των λεγόμενων αραβικών επαναστατικών καθεστώτων σε κλεπτομανή αυταρχικά καθεστώτα, οι διαδοχικοί πόλεμοι στη Μέση Ανατολή, οι οικονομικές κρίσεις.
– Με ποιον τρόπο οι επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου άλλαξαν τη Γαλλία;
– Μέχρι στιγμής, οι κοινωνικές σχέσεις δεν έχουν αλλάξει. Το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης είναι κάτι ασυνήθιστο για μια δημοκρατία, αλλά δεν είναι ορατό στην καθημερινότητα. Αυτό που συνέβη ήταν μια εξαίρεση στη Δύση, αλλά στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν το βλέπεις τρεις φορές την ημέρα. Αν ζήσουμε άλλες επιθέσεις στη Γαλλία, το πρόταγμα της ασφάλειας θα γίνει πολύ ισχυρότερο από το πρόταγμα της ελευθερίας.
– Γιατί ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν, ενώ είχε αναγγείλει συμφιλίωση με τους Κούρδους, τώρα διεξάγει πόλεμο εναντίον τους;
– Υπάρχει μια περιφερειακή και μια εσωτερική διάσταση. Το 2011-2012, ο Ερντογάν θέλησε να τεθεί επικεφαλής συμμαχίας μαζικών ισλαμικών κινημάτων στο Μαρόκο, την Τυνησία, την Αίγυπτο, τη Λιβύη και τη Συρία. Η στρατηγική κατέρρευσε παντού, ενώ στη Συρία οι κινήσεις του περιορίστηκαν από τους Κούρδους, που ελέγχουν ζώνη στα σύνορα βάζοντας τέρμα στα ηγεμονικά σχέδια της Τουρκίας. Στο εσωτερικό, ο Ερντογάν προσέφερε στους Κούρδους ακριβώς την ίδια συμφωνία που είχε προσφερθεί στους Αρμένιους το 1914 – «αναγνωρίζουμε ότι υπάρχετε και έχετε δική σας γλώσσα, αλλά είστε μέρος του τουρκικού κορμού, και δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να αποκτήσετε αυτονομία». Οι Κούρδοι την απέρριψαν.
– Πώς βλέπετε τη συνέχεια;
– Ο Ερντογάν αντιμετωπίζει την πολιτική με όρους βεντέτας, δεν έχει πολιτικούς αντιπάλους, παρά μόνον εχθρούς. Είναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πού οδεύει το πράγμα στην Τουρκία, γιατί ο έλεγχος έχει εκλείψει. Το είδαμε με την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, που ήταν απολύτως ανορθολογική ως προς τα τουρκικά συμφέροντα. Ο Ερντογάν μπορεί να κάνει τα πάντα χωρίς να ελέγχεται από αντίρροπες δυνάμεις, και η έλλειψη ορθολογισμού οδηγεί σε πολύ σκοτεινό ορίζοντα.
– Πώς διαχειρίζεται το θέμα των προσφύγων;
– Για τον Ερντογάν το θέμα του ελέγχου της Συρίας είναι πολύ σημαντικότερο από το προσφυγικό, το οποίο χρησιμοποιεί για να εκβιάζει την Ευρώπη. Το 2015, οι εφημερίδες που πρόσκεινται στο ΑΚΡ έγραφαν ανοικτά ότι η Τουρκία πρέπει να πλημμυρίσει την Ευρώπη με πρόσφυγες, ως ένα είδος εκδίκησης. Για τον Ερντογάν και για ολόκληρη την τρίτη γενιά του ΑΚΡ –η πρώτη εκκαθαρίστηκε–, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έχει τελειώσει. Θεωρούν ότι ο στόχος του πολέμου αυτού ήταν να καταστρέψει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ότι οι δυτικές δυνάμεις συνεχίζουν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να καταστρέψουν την Τουρκία ή να την εμποδίσουν από το να αποκτήσει ηγεμονικό βάρος στη Μέση Ανατολή. Υποστηρίζουν ότι η αποφασιστική μάχη του Α΄ Παγκοσμίου δεν έχει δοθεί ακόμη. Βλέπουν όλες τις εξελίξεις μέσα από αυτό το πρίσμα.