Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Στην ιαπωνική πόλη Φουκουσίμα η αίθουσα των 1.000 θέσεων, με τους γκρι τοίχους και το επιβλητικό εκκλησιαστικό όργανο, είχε γεμίσει από νωρίς. Στο κοινό βρίσκονταν κάποιοι θεατές που θρήνησαν συγγενείς τους, άλλοι που εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους, αλλά και μικρά παιδιά που μέχρι σήμερα δεν έχουν παίξει στη φύση. Εδώ και πέντε έτη ζουν με το στίγμα του πυρηνικού ατυχήματος. Ειδικές συσκευές τους ενημερώνουν για τα επίπεδα ραδιενέργειας στον αέρα και στο έδαφος, σχετικές μετρήσεις δημοσιεύονται τακτικά στις εφημερίδες, ενώ για πέντε ώρες την ημέρα επιτρέπεται σε ορισμένους πολίτες να επισκεφθούν τις ερειπωμένες κατοικίες τους στη ζώνη αποκλεισμού.
Την περασμένη εβδομάδα όμως αυτοί οι θεατές θα ζούσαν μια στιγμή κανονικότητας.
Η νεανική ορχήστρα της πόλης έπαιξε γι’ αυτούς έργα του Μότσαρτ, και του Ραχμάνινοφ, αλλά και μουσική από την ταινία «Οι πειρατές της Καραϊβικής». Σε ένα πιάνο Steinway, ο Χανιώτης σολίστ Πάνος Καράν (Παναγιώτης Καρανικολός) συνόδευε τους νεαρούς μουσικούς. Η ιαπωνική μαθητική ορχήστρα είναι δικό του δημιούργημα.
Ο Ελληνας πιανίστας βρέθηκε στη Φουκουσίμα για πρώτη φορά τον Αύγουστο του 2011, έξι μήνες μετά τον σεισμό των 9 Ρίχτερ και το τσουνάμι που προκάλεσε δεκάδες χιλιάδες θανάτους. Η φυσική καταστροφή οδήγησε σε ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο της περιοχής, με αποτέλεσμα 30.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης στην Ιαπωνία να μολυνθούν από το ραδιενεργό καίσιο. Καθώς η χώρα μετρούσε ακόμη τις πληγές της, ο κ. Καράν έδωσε 11 ρεσιτάλ πιάνου σε καταυλισμούς επιζησάντων και σε σχολεία, όπου κάποιοι μαθητές φορούσαν τότε χειρουργικές μάσκες στα πρόσωπα.
Πρόβες στη Φουκουσίμα. (Φωτογραφία: Fumiko Tanaka)
Επέστρεφε τακτικά στην πληγείσα περιοχή τα επόμενα χρόνια για παρόμοιες δράσεις μέσω της φιλανθρωπικής του οργάνωσης «Keys of Change», ώσπου το 2014 ίδρυσε τη νεανική ορχήστρα της Φουκουσίμα. Στα μέσα Μαρτίου, η συμπλήρωση πέντε ετών από την καταστροφή τον βρήκε και πάλι σε εντατικές πρόβες με τους μαθητές στην Ιαπωνία. Στις αποστολές του τον συνοδεύει εδώ και τρία χρόνια και ο φλαουτίστας Ζαχαρίας Ταρπάγκος από τη Θεσσαλονίκη.
Εκφράστηκαν με τη μουσική
«Υπήρχαν παιδιά που ήταν πολύ κλειστά και τους δόθηκε η ευκαιρία μέσω της ορχήστρας να βγουν από το κουβούκλιο του φοβισμένου ανθρώπου και να εκφραστούν. Θυμάμαι μια κοπέλα που μετά την πρώτη παράσταση έκλαιγε με λυγμούς στα παρασκήνια. Δεν έχω δει άνθρωπο να κλαίει έτσι», λέει στην «Κ» ο 33χρονος κ. Καράν, από τη Βοστώνη όπου βρίσκεται με 50 Ιάπωνες μαθητές για νέα συναυλία που θα δώσουν σήμερα.
«Μου έχουν διηγηθεί πολλές ιστορίες για την ημέρα της καταστροφής. Δεν μου περιέγραφαν εικόνες, αλλά ήχους. Ακουγαν πώς το τσουνάμι γκρέμιζε τα σπίτια τους, μιλούσαν για σειρήνες και συναγερμούς», αναφέρει στην «Κ» ο κ. Καράν. «Ενας μαθητής μου περιέγραψε το τσουνάμι σαν ένα αόρατο ερπετό που σάρωσε τα σπίτια και τις οικογένειες».
Οι εργασίες αποκατάστασης της μολυσμένης γης συνεχίζονται και μπορεί να διαρκέσουν πολλές δεκαετίες. Περίπου 800.000 τόνοι ραδιενεργού ύδατος έχουν τοποθετηθεί σε δεξαμενές, ενώ μαύρες σακούλες με ραδιενεργό χώμα σχηματίζουν λόφους στην αποκλεισμένη περιοχή. Αρκετά χρόνια πριν από την καταστροφή, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ένας άλλος Ελληνας είχε βρεθεί στη Φουκουσίμα. Ο δρ Πυρηνικής Φυσικής Δημήτρης Κόκκινος, ως υπάλληλος της εταιρείας General Electric, επέβλεπε τακτικά τους κύκλους λειτουργίας των αντιδραστήρων Νο 1 και Νο 2 στον σταθμό Νταϊτσί. Για λόγους ασφαλείας, ακόμα και μέσα στο δωμάτιο ελέγχου κάλυπτε το πρόσωπό του με μάσκα, φορούσε ολόσωμη στολή και πάνινα καλύμματα παπουτσιών που τα έκαιγαν μετά τη χρήση τους.
Ταξίδευε έως και πέντε φορές τον χρόνο στην Ιαπωνία και οι επιθεωρήσεις του διαρκούσαν συνήθως έως και δέκα ημέρες. Οπως θυμάται, παρά τις σχετικά πρόσφατες τότε μνήμες από τις ατομικές βόμβες που ισοπέδωσαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, στη Φουκουσίμα ήταν αποδεκτή από την κοινή γνώμη η χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Εκτοτε διατηρεί επαφές με Ιάπωνες συναδέλφους του. Οταν όμως βρέθηκε πέρυσι στο Κιότο για ένα συνέδριο, δεν θέλησε να επισκεφθεί τη Φουκουσίμα. Δεν επιθυμούσε να αντικρίσει τις συνέπειες της καταστροφής.
«Η ζωή στην περιοχή των αντιδραστήρων δεν θα επανέλθει εύκολα σε κανονικό ρυθμό», σημειώνει στην «Κ» ο 76χρονος ειδικός από τις ΗΠΑ όπου ζει. «Ο πληθυσμός εξακολουθεί να ζει εκτοπισμένος, ενώ θα υπάρξουν και προβλήματα σε θέματα υγείας».
Ο κ. Καράν στα ταξίδια του στη Φουκουσίμα έχει γνωρίσει πολλούς ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τις συνέπειες της τραγωδίας. Μια μητέρα παιδιού της ορχήστρας είπε ότι όλοι οι μαθητές εξετάζονται τακτικά για καρκίνο. Αλλη γυναίκα που εργαζόταν ως δασκάλα σε χωριό μέσα στη ζώνη αποκλεισμού έχει διαγνωστεί με λευχαιμία. «Σε πολλά σημεία της πόλης γίνονται έργα για να αλλάξουν οι επιφάνειες των δρόμων και οι σχολικές αυλές. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως είναι το στίγμα που νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι», σημειώνει ο κ. Καράν.
Η μουσική όμως, όπως διαπίστωσε και ο ίδιος, λειτούργησε κατά κάποιο τρόπο καθαρτικά. Θυμάται ότι στην πρώτη τους συναυλία είπε στα παιδιά ότι είναι ισάξιοι. «Στη σκηνή δεν υπάρχουν μαθητές και σολίστες, δεν υπάρχει σωστό ή λάθος. Θα εκφραστούμε με τη μουσική, όχι με λόγια», τους τόνισε.
Παρά τις εντατικές πρόβες –που σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνούσαν τις τέσσερις ώρες την ημέρα– μια κοπέλα με σόλο στο όμποε φαινόταν πολύ αγχωμένη. Ο πιανίστας την είχε συμβουλέψει να αγνοήσει το κοινό, να παίξει ελεύθερα για να ακολουθήσουν οι άλλοι μαθητές. «Εκλεισε τα μάτια στη σκηνή και βγήκε ένας τόσο δικός της ήχος», αναφέρει ο κ. Καράν. «Οταν τελείωσε, με κοίταξε και της έγνεψα ότι τα κατάφερε. Το πρόσωπό της έλαμψε».
Βίντεο: Η ορχήστρα της Φουκουσίμα